Bændablaðið - 02.12.2008, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | þriðjudagur 2. desember 2008
Umræða um mögulega aðild
Íslands að ESB er nú komin
á fulla ferð í samfélaginu.
Bankahrunið og gjaldeyriskrepp-
an knýja umræðuna áfram enda
er lækkun gengis krónunnar
geigvænleg og eigið fé fyrirtækja
og heimila í mörgum tilfellum
brunnið upp. Það er því augljós-
lega verkefni forystuafla í stjórn-
málum að kryfja til hlítar hvern-
ig þjóðarhagsmunum verður best
borgið til framtíðar.
Áhrif ESB-aðildar á íslenskan
landbúnað eru eitt af þeim viðfangs-
efnum sem taka þarf til skoðunar í
því sambandi. Sameiginleg land-
búnaðarstefna Evrópusambandsins
hefur verið í stöðugri þróun
undanfarin ár. Gagnger breyting
var gerð árið 2003 og tekið upp
svokallað einnar greiðslu kerfi
(SPS). Megin einkenni þessa nýja
kerfis frá 2003 er að greiðslur fara
fram að mestu leyti sem árleg ein-
greiðsla og sameinast í henni hinar
ýmsu stuðningsgreiðslur sem hver
bóndi fékk áður eftir mismunandi
styrkjakerfum fyrir hverja afurð.
SPS er ætlað að tryggja bænd-
um sveifluminni afkomu með því
að aftengja framlög framleiðslu.
Framleiðsluákvarðanir hvers bónda
hafa ekki lengur áhrif á hlut hans í
framlögum þess opinbera og verða
þær því eingöngu teknar með hlið-
sjón af markaðsþörf fyrir afurðina.
Markmið þessara breytinga voru í
meginatriðum þessi:
► Framleiðsluákvarðanir bænda
ráðist af markaði án opinberrar
íhlutunar
► Hvetja til að búskapur verði
sjálfbær umhverfislega og efna-
hagslega
► Gera landbúnaðarstefnuna ein-
faldari fyrir bændur og fram-
kvæmdaraðila hennar
► Styrkja stöðu ESB í samningum
um WTO
Grundvallaratriði í einnar
greiðslu kerfinu
Greiðsluréttur hvers ríkis í einnar
greiðslu kerfi ESB (15) við upp-
haf samningsins er summa þeirra
fjárhæða sem það fékk úr landbún-
aðarsjóðum ESB sem beina styrki
og þeim hliðstæðar greiðslur við-
miðunarárin 2000-2002. Summa
greiðslnanna myndar hámark réttar
til árlegrar greiðslu í hinu svonefnda
einnar greiðslu kerfi hvers ríkis.
Greiðslurétt fengu einungis þeir
bændur sem voru virkir viðtakendur
beingreiðslna og annarra stuðnings-
greiðslna sem falla undir SPS það
ár sem viðkomandi land ákvað að
taka SPS-kerfið upp. Greiðsluréttur
hvers bónda í SPS-kerfinu er reikn-
aður eftir þeim framlögum sem
viðkomandi fékk yfir tiltekin við-
miðunarár, sem var tímabilið 2000
til 2002, þ.e.a.s. eftir áunnum rétti,
með mögulegum leiðréttingum, hafi
verið um sérstakt ástand að ræða á
viðmiðunarárunum, s.s. afurða-
missi vegna árferðis eða sjúkdóma.
Réttur hvers bónda er umreiknaður
til framlags á ha með því að deila
með þeim hektarafjölda, sem við-
komandi bóndi hafði til umráða á
viðmiðunarárunum og gaf honum
tiltekna styrkfjárhæð, í heildarrétt.
Forsendur fyrir greiðslu eru að við-
komandi bóndi sýni á hverju ári
fram á umráð yfir landi sem svarar
til þeirrar stærðar sem réttur hans
er reiknaður eftir. Minnki stærð á
styrkhæfu landi lækkar greiðslan
hlutfallslega. Styrkhæf bújörð nær
til alls landbúnaðarlands annars en
lands með varanlegan gróður (s.s.
beitarland) og skógarland. Gróður
til framleiðslu á lífrænum orkugjöf-
um er einnig undanskilinn. Til að
eiga rétt á beinum greiðslum frá
sjóðum ESB verða bændur að upp-
fylla kröfur sem landbúnaðinum
eru settar er varða heilbrigði fólks,
dýra og jurta, umhverfisvernd og
dýravernd, að tryggja að landið sé
varðveitt sem landbúnaðarland og
að umhverfisverndar sé gætt.
Markaðskerfi mjólkurafurða
tók miklum breytingum árið 2003.
Horfið var frá því að tryggja lág-
marksverð fyrir mjólk innan banda-
lagsins og skyldu uppkaup til að
tryggja lágmarksverð fyrir útfluttar
mjólkurafurðir skert. Til að mæta
þessari skerðingu voru teknar upp
beingreiðslur til mjólkurbænda
er námu á fyrsta ári (2004) 11,81
evru á tonn mjólkurkvóta sem hver
bóndi hafði og var hækkað í 35,50
árið 2007. Þessar greiðslur skyldu
verða aftengdar framleiðslukvóta
mjólkur árið 2008 en eru eftir það
tengdar landi jarðarinnar á sama
hátt og aðrar óframleiðslutengdar
greiðslur.
Endurskipulagning fjárframlaga
2003 fól í sér að aðildarlöndum var
gert skylt að leggja til fjármuni til
verkefna í þágu dreifbýlisins. Þ.e.
fjármunir eru færðir frá fyrri stoð
landbúnaðarstefnunnar (sem t.d.
SPS fellur undir) til svonefndrar
seinni stoðar landbúnaðarstefn-
unnar. Um það er sérstakt ákvæði
er ákveður að styrkir til býla yfir
5000 evrum á ári skuli skerðast um
3% árið 2005, 4% árið 2006 og 5%
árið 2007 og haldast óbreyttir upp
frá því. Þessum fjármunum verð-
ur ráðstafað á hlutlægan hátt eftir
almennum reglum er taka mið af
landbúnaðarlandi, atvinnustigi í
landbúnaði og þjóðartekjum land-
anna eða svokölluðum „samhygð-
arforsendum“. Þó skulu aldrei
minna en 80% skerðingarfjárhæðar
renna til baka til hvers lands. Þá
eru enn fremur ákvæði um að sé
landbúnaðarframlag býlis lægra en
5000 evrur á ári skuli framlög til
býlisins undanþegin skerðingu.
Norðurslóðastuðningur
Við samningsgerð Norðurlandanna
þriggja, Noregs, Svíþjóðar og
Finnlands um aðild að Evrópu-
sambandinu, var samið um heim-
ildir fyrir sérstökum stuðnings-
aðgerðum við landbúnað á harð-
býlum svæðum. Þessi ákvæði er
að finna í 142 gr. í aðildarlöggjöf
Austurríkis, Finnlands og Svíþjóðar
að Evrópusambandinu og gefa þau
Svíþjóð og Finnlandi fullan rétt til
að veita varanlegan innanlands-
stuðning við landbúnað innan
afmarkaðra svæða með það að
markmiði að tryggja landbúnað á
norðursvæðum ríkjanna. Svæðin eru
miðuð við landbúnaðarland norðan
62. breiddargráðu, þó með þeim
frávikum að aðliggjandi svæði,
þar sem veðurfar og framleiðslu-
skilyrði eru hliðstæð, falli einnig
undir þessa heimild. Það svæði sem
reglurnar taka til í Finnlandi liggur
frá 62. breiddargráðu til 70. breidd-
argráðu og í Svíþjóð frá 59. breidd-
argráðu til 69. breiddargráðu. Þessu
til viðbótar er allt landbúnaðarland
í Finnlandi skilgreint sem harðbýlt
svæði. Finnland fékk með þessu,
auk ákvæðis um aðlögunarstuðning
við Suður-Finnland, heimild til að
styðja sinn landbúnað 35% meira
en önnur ESB-ríki. Þannig getur
stuðningur við bændur á ákveðnum
svæðum í Norður-Finnlandi orðið
allt að 80%, eingöngu frá finnska
ríkinu, og frá ESB komi aðeins
20%.
Endurskoðun
landbúnaðarstefnunnar 2008
Þann 20. nóvember sl. samþykktu
landbúnaðarráðherrar ESB breyt-
ingar á sameiginlegu landbún-
aðarstefnunni. Breytingarnar eru
umfangsmiklar og verður ekki
reynt að gera ítarlega grein fyrir
þeim hér (meira er fjallað um þær
annarsstaðar í blaðinu) en eftirfar-
andi má nefna:
► Afnám kvótakerfis á mjólk árið
2015 með aðlögun sem felur í
sér 1% aukningu á mjólkurkvóta
einstakra landa á ári næstu 5 ár.
► Aukning fjármuna til dreifbýlis-
verkefna úr 5% í 10% á árunum
2009-2012.
► Gengið verður lengra í aftengingu
beingreiðslna við framleiðslu.
Sem dæmi verður heimild til að
tengja stuðning við framleiðslu
á jarðræktarafurðum (areable
crops) afnumin 2010 (heim-
ilt varð að halda 25% af stuðn-
ingi tengdum framleiðslu við
endurskoðunina 2003). Þá verður
heimild til að tengja greiðslur við
ungnautaeldi – lifandi ungneyti á
tilteknum aldri – afnumin 2012.
Áfram verður heimilt að tengja
greiðslur við eign á holdakúm,
sauðfé og geitum.
ESB-aðild og íslenskur
landbúnaður
Umfangsmikil úttekt var gerð á
landbúnaðarstefnu ESB, aðild
Finnlands að ESB og áhrifum
hennar á landbúnað þar í landi
og hugsanlegum áhrifum ESB-
aðildar á íslenskan landbúnað, af
starfshópi á vegum utanríkisráðu-
neytisins á árunum 2003 og 2004.
Sameiginlega landbúnaðarstefnan
hjá ESB (CAP) hefur síðan tekið
grundvallarbreytingum og þar sem
stuðningur byggir orðið óverulega
á framleiðslu er ekki einfalt að upp-
færa fyrri niðurstöður. Eftirfarandi
má þó álykta um áhrif ESB-aðildar
á rekstrarumhverfi íslensks land-
búnaðar út frá þeirri þróun og aðild-
arsamningi Finnlands og Svíþjóðar
á sínum tíma:
► Algert afnám tolla á landbún-
aðarafurðum milli Íslands og
annarra ESB landa frá fyrsta
degi. Finnar reyndu að semja
um aðlögun að þessu en frá því
Á markaði
Framleiðsla og sala búvara í október
Framleiðsla á kjöti í október var 2,5% minni en í
sama mánuði í fyrra. Mest munar þar um 31,4%
minni framleiðslu á alifuglakjöti og síðan 9,6%
samdrátt í nautakjötsframleiðslu. Síðastliðna tólf
mánuði hefur framleiðsla á kjöti aukist um 2%.
Sala á kjöti var 10,1% meiri í október en í sama
mánuði í fyrra. Langmest munar þar um 40,1% aukn-
ingu í kindakjötssölu. Söluaukninguna má m.a. rekja
til þess að neytendur hafi keypt meira nú en áður í
frystikistur sínar en mikið bar á að kjöt var boðið til
sölu í heilum og hálfum skrokkum. Einnig var aukn-
ing á heimtöku framleiðenda úr sláturhúsi. Hún nam
262 tonnum í október í ár en var 219 tonn á sama tíma
í fyrra. Sala alifuglakjöts var 13,8% minni en í októ-
ber 2007 en framleiðsla og sala á svínakjöti jókst um
ríflega 3%.
Framleiðsla og sala á hrossakjöti var einnig umtals-
vert meiri en í október 2007 þó sala sl. tólf mánuði hafi
dregist saman um 11,3%
Sala á mjólkurvörum var með besta móti í októ-
bermánuði. Miðað við sama mánuði í fyrra var mest
söluaukning á dufti (61,25%) viðbiti (20,2%) og mjólk
(11,34%). Síðastliðna tólf mánuði hefur sala á prótein-
grunni aukist um 3,35% og hefur nú rofið 118 milljón
lítra múrinn. Sala á fituríkum vörum hefur þó aukist
hlutfallslega enn meira og heildarsala á fitugrunni sl.
tólf mánuði var tæplega 112,9 milljónir lítra, 4,7%
meiri en næstu 12 mánuði á undan. Þetta er mjög mik-
ilvægt fyrir mjólkurframleiðendur. Framleiðsla mjólk-
ur síðastliðna 12 mánuði var 125,8 milljón lítra, 1,24%
aukning á ársgrundvelli. Athygli vekur að framleiðsla í
september var rösklega 12% meiri en í september 2007
en framleiðsla í október er hins vegar 2,78% minni en
á sama tíma í fyrra. EB
Yfirlit um framleiðslu og sölu ýmissa búvara
Bráðabirgðatölur fyrir október 2008
okt.08 ágú.08 nóv.07 Breyting frá fyrra tímabili, % Hlutdeild %
Framleiðsla 2008 okt.08 okt.08 október '07 3 mán. 12 mán. m.v. 12 mán.
Hrossakjöt, kg 108.071 207.361 972.696 38,9 3,5 6,0 3,5%
Alifuglakjöt, kg 503.873 1.736.147 7.597.630 -31,4 -12,2 -0,4 27,5%
Sauðfé, kg * 4.766.381 8.617.374 8.927.244 1,2 3,2 2,0 32,3%
Svínakjöt, kg 600.496 1.822.656 6.486.748 3,3 16,2 6,3 23,4%
Nautakjöt, kg 335.171 902.335 3.682.265 -9,6 -8,6 4,7 13,3%
Samtals kjöt 6.313.992 13.285.873 27.666.583 -2,5 1,5 2,8
Innvegin mjólk, ltr 9.626.733 29.365.824 125.769.351 -2,8 0,5 1,2
Sala innanlands
Hrossakjöt, kg 78.051 159.846 622.995 23,7 -10,5 -11,3 2,4%
Alifuglakjöt, kg 577.296 1.787.925 7.601.694 -13,8 -6,4 2,8 29,3%
Sauðfé, kg ** 1.126.317 2.475.908 7.551.050 40,1 30,1 6,9 29,1%
Svínakjöt, kg 601.278 1.823.658 6.490.462 3,4 16,3 6,4 25,0%
Nautakjöt, kg 336.945 908.458 3.700.471 -4,4 -6,3 5,4 14,3%
Samtals kjöt 2.719.887 7.155.795 25.966.672 10,1 9,6 4,8
Sala mjólkur á prót.gr. ltr 11.142.478 30.710.292 118.183.757 9,5 4,6 3,4
Sala mjólkur á fitugr. ltr 10.409.360 28.721.652 117.881.125 11,1 5,3 4,7
* Sauðfé lagt inn samkv. útflutningsskyldu sem flutt skal á erlenda markaði er meðtalið í framangreindri framleiðslu.
** Sala á sauðfé p.r. mánuð er sala frá afurðastöðum til kjötvinnsla og verslana.
Íslenskur landbúnaður og ESB
Endurskoðun sameiginlegu landbúnaðarstefnunnar
Erna Bjarnadóttir
hagfræðingur Bændasamtaka
Íslands
eb@bondi.is
Evrópusambandið
Það gekk ekki þrautalaust að
ná samkomulagi um þá „lækn-
isskoðun“ á sameiginlegri
landbúnaðarstefnu Evrópu-
sambandsins (Common Agri-
cultural Policy, skammstafað
CAP) sem lauk snemma morg-
uns 20. nóvember sl. En á end-
anum tókst það.
Þá var hins vegar búið að
fleygja ýmsu út úr upprunaleg-
um tillögum framkvæmdastjórn-
arinnar. Fyrst voru þær lagðar
fyrir Evrópuþingið sem skar
ýmislegt frá. Eitt af því var tillaga
um að heimilt yrði að flytja 13%
beingreiðslna til landbúnaðar
yfir í byggðastuðning sem þingið
lækkaði í 7%. Þetta átti í fyrstu
eingöngu að ná til bænda sem
fengu yfir 5.000 evrur í stuðning
en þingið hækkaði þröskuldinn í
10.000 evrur.
Svo fóru tillögurnar til ráð-
herraráðsins þar sem landbún-
aðarráðherrar allra 27 aðildarríkja
ESB sátu á fundi næturlangt. Þar
var prósentan aftur hækkuð í 10%
en tillögur framkvæmdastjórn-
arinnar um sérstaka skerðingu
hjá þeim bændum sem fá mestan
stuðning skornar verulega niður.
Greinilegt var á niðurstöðunni
að einstakar þjóðir höfðu beitt
sér fyrir að fá sérlausnir. Þannig
fá Ítalir að auka mjólkurkvótann
strax um 5% meðan önnur ríki
verða að láta sér nægja 1% aukn-
ingu á ári fram til 2015 þegar
kvótinn verður afnuminn.
Áfram er gengið í þá átt að
aftengja styrki til landbúnaðar frá
framleiðslu. Þannig verður fram-
leiðsla á hveiti, byggi, ólívuolíu
og humlum aftengd árið 2010
og tveimur árum síðar er röðin
komin að hrísgrjónum, fræi, hnet-
um, próteinafurðum, nauta- og
kálfakjöti. Þá er skylda bænda til
að hvíla hluta af ræktarlandi sínu
afnumin.
Tilfærslur eru gerðar á því
hversu stór hluti greiðslna kemur
úr sjóðum ESB og hversu stór
hluti af fjárlögum hvers aðild-
arríkis. Þannig munu allt að
90% greiðslna í byggðastuðning
koma frá ESB en það hlutfall var
50-75% áður.
Aðildarríkin fá líka heimildir
til að nota hluta af þeim greiðslum
sem nú flytjast yfir í byggðast-
uðning til staðbundinna verkefna
á sviði umhverfis- og orkumála.
Í heild má segja að hér hafi
ekki verið stigin stór skref en þau
eru öll í sömu átt: frá framleiðslu-
tengdum stuðningi yfir í bein-
greiðslur og byggðastuðning.
–ÞH
Tekist á um „læknisskoðun“