Bændablaðið - 12.05.2011, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | fimmtudagur 12. maí 2011
Svínaræktarfélag Íslands var með
aðalfund sinn þann 30. apríl sl.
og hélt um leið upp á að félagið
á 35 ára afmæli á þessu ári.
Hörður Harðarson í Laxárdal,
Skeiða- og Gnúpverjahreppi er
formaður félagsins. Hann segir
að enn sé einn af gömlu stofn-
félögunum starfandi í greininni en
það er Guðbrandur Brynjúlfsson
á Brúarlandi. Var hann reyndar
endurkjörinn í stjórn félagsins á
aðalfundinum en með Guðbrandi
og Herði situr Guðný Tómasdóttir
á Ormsstöðum í Grímsnesi í stjórn
félagsins.
Margvísleg tækifæri í greininni
Nærri 11 svínabú eru starfandi
í landinu og framleiða þau sem
svarar 25% af öllu kjöti sem fram-
leitt er fyrir íslenska kjötmarkaðinn.
Hörður segist ekki gera ráð fyrir að
hlutfall svínakjöts breytist mikið á
íslenska markaðnum. Litlir mögu-
leikar séu á útflutningi á svínakjöti,
þó afurðastöðvar hafi gert tilraunir
með útflutning á fjarlæga markaði.
Tollkvótar til útflutnings á svínakjöti
til Evrópusambandsins eru ekki til
staðar þannig að enn um sinn verða
svínabændur að haga framleiðslu sinni
þannig að hún taki fyrst og fremst
mið af þörfum innanlandsmarkaðar.
Vaxandi útflutningur á kindakjöti
vegna gengisþróunar og ýmissa erfið-
leika í framleiðslu erlendis geti líka
haft jákvæð áhrif á kjötframleiðsluna
í heild og skapað ýmsa möguleika.
„Vegna ýmissa erfiðleika í nátt-
úrufari í fjarlægum heimshlutum
er nú auðveldara að selja íslenska
lambakjötið úr landi en oft áður.
Svona gæti hæglega komið upp hvað
varðar svínakjötið og aðrar búvörur.
Við þurfum því alltaf að vera undir
það búin að kanna nýja möguleika
sem upp kunna að koma. Verð á land-
búnaðarafurðum er á hraðri uppleið
um allan heim. Auk þess sjáum við
aukna erfiðleika í fóðuröflun erlendis.
Miklir þurrkar hafa t.d. verið í Ástralíu
og ýmsir erfiðleikar í náttúrufari í
Ameríku. Þetta mun á endanum hafa
sín áhrif á kornmarkaðinn, sem kemur
fram í verði búfjárafurða.“
Svínabændur stefna að aukinni
kornrækt
Hvaða möguleika hafa menn hér á
landi varðandi kornrækt, t.d. fyrir
svínabúin?
„Til lengri tíma geta þeir verið
umtalsverðir, þó svo það henti kannski
ekki öllum svínabændum í dag að
hefja kornrækt. Horfa þarf til langs
tíma og byggja þarf upp þekkingu
og reynslu sem er forsenda þess að
árangur verði viðunandi. Starfshópur á
vegum sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðherra hefur sett fram stefnu um að
að auka hlutdeild svínaræktar í inn-
lendri kornrækt og að greinin þróist
samhliða aukinni akuryrkju sem hefur
farið vaxandi á síðustu árum. Ég heyri
það núna að svínabændur munu verða
með umtalsverða hlutdeild í innlendri
kornrækt á þessu ári. Þar er aðallega
um að ræða bygg, en það er jafnframt
verið að gera ákveðnar tilraunir með
ræktun á hveiti. Í fyrra fékkst upp-
skera af hveitiakri sem eingöngu var
notuð fyrir svín. Búist er við frekari
tilraunum með ræktun á hveiti fyrir
svín á þessu ári og yrði um að ræða
bæði vetrarhveiti og vorhveiti og
verður væntanlega gerður sérstakur
samanburður á því. Það má segja að
í góðu ári geti þetta staðið undir sér í
samkeppni við innflutt fóður en skil
á milli virðisauka og taps geta verið
mjög viðkvæm. Það byggist fyrst og
fremst á réttum vinnubrögðum, hag-
stæðu veðurfari og því að bóndinn
noti sjálfur það korn sem hann ræktar.
Næstbesti kosturinn er að bóndinn
kaupi af öðrum bændum og þá milli-
liðalaust, því það er varla rými fyrir
milliliði á þessum markaði.“
Miklar breytingar en svipuð mál
enn á dagskrá
Hörður segir að vissulega hafi
mikið breyst á þeim 35 árum síðan
Svínaræktarfélagið var stofnað.
„Þegar maður fer að rýna í gamlar
fundargerðabækur og skoða hvað
brautryðjendurnir voru að funda um,
þá er það margt keimlíkt því sem við
erum að fást við í dag, þó af annarri
stærðargráðu sé. Á einum fyrsta fundi
Svínaræktarfélagsins var verið að
fjalla um að efla leiðbeiningar í grein-
inni og að ráða framkvæmdastjóra.
Það var haldinn fundur á skrifstofu
búnaðarmálastjóra hjá Búnaðarfélagi
Íslands um möguleika á að fá ráðunaut
til starfa fyrir greinina. Þennan fund
sat líka Gunnar Bjarnason, sem þá
var hrossaræktarráðunautur en hafði
m.a. kennt svínarækt á Hvanneyri.
Þar var velt upp möguleikum á því
að fá ráðunaut fyrir svínaræktina sem
yrði jafnframt framkvæmdastjóri fyrir
félagið. Þetta er mjög áþekkt því sem
við erum að fjalla um í dag, þ.e. að
efla aðgengi okkar að hvers konar
ráðgjöf. Við horfum þó kannski meira
til nágrannalandanna í dag en áður var
gert,“ segir Hörður.
Gjörbreyttur svínastofn
Hörður segir að svínastofninn í land-
inu nú sé þó allt annar en ríkjandi var
þegar félagið var stofnað. Upphaflegi
svínastofninn var að mestu fluttur inn
frá Danmörku og Bretlandseyjum
eftir áralanga lokun á innflutning
dýra. Engin endurnýjun var síðan
á stofninum í fjölda ára sem leiddi
til mikillar skyldleikaræktunar og
vandamála sem henni fylgi. Það
kom fram í minni vaxtarhraða og
aukinni fitusöfnun en þó góðri fóta-
byggingu. Frjósemi var samt góð í
þessum gamla stofni en mikil afföll
voru á grísum sem gat haft slæm áhrif
á afkomu búanna þó verð til bænda
hafi trúlega verið hlutfallslega betri
en í dag. Á níunda áratugnum náðist
að fá breytingar á lögum um inn-
flutning erfðaefnis búfjár. Það gerði
svínabændum kleift að flytja inn
nýjan stofn frá Noregi.
„Við höfum síðan verið að efla
það samstarf við systursamtök okkar
í Noregi og erum nú stödd þar í dag
að geta flutt fryst svínasæði inn beint
til notkunar á búunum. Það er algjör
bylting frá því sem áður var, því þar
með hafa bændur aðgang að einu
besta erfðaefni sem völ er á með til-
tölulega aðgengilegum hætti.“
Hörður segir að í Noregi sé málum
þannig háttað að afurðarstöðvarnar
séu oftast hluthafar í kynbótastöðvum
á móti bændum og skipuleggja því
ræktunina með tilliti til hagkvæmni
og krafna markaðarins. Það þýðir
m.a. kröfur um hækkun kjötprósentu
og aukinn vaxtahraða hjá dýrunum.
Segir Hörður að eigi að síður togist
þessar áherslur afurðastöðvanna á við
sjónarmið bænda, sem horfi meira
á velferð dýranna og ýtrasta hag-
kvæmni sé ekki endilega í fyrsta sæti.
Norskir bændur hafa líka sagt sem svo
að ef of langt er gengið í að hækka
kjötprósentuna, þá geti það komið
niður á gæðum kjötsins. Hafa bændur
því viljað fara varlega í þessum efnum
og það hefur verið að skila sér í mikl-
um kjötgæðum. Segir Hörður að þessi
árangur norsku bændanna lýsi sér best
í því að mikil eftirspurn sé eftir erfða-
efni úr norskum svínum í Ástralíu,
Nýja-Sjálandi, Bandaríkjunum og
víðar um heim.
Dýraverndarsjónarmið leiða til
mikils kostnaðarauka
Auknar áherslur hafa komið fram á
meginlandinu, bæði innan ESB og í
löndum sem standa utan sambands-
ins, um aukna velferð dýra. Hefur
það leitt til reglugerðabreytinga í
Evrópu um aukið rými fyrir dýrin,
lausagöngu og annan aðbúnað þeirra
á búunum. Það hefur kallað á miklar
breytingar á hönnun og skipulagi
svínahúsa. Þær breytingar munu
koma fram hér á landi á næstu árum
enda megnið af búnaði íslenskra
svínabúa hannaður og framleiddur
í Danmörku. Endurmeta þarf búnað
og skipulag búanna og í sumum til-
fellum getur reynst hagkvæmara að
byggja ný svínahús en breyta göml-
um. Ákvæði í þessu sambandi hafa
verið sett í reglugerð hér á landi til
samræmis við tilskipun EES samn-
ingsins. Innleiðing reglugerðarinnar
mun leiða til gríðarlegrar útgjalda-
aukningar fyrir svínaræktina á Íslandi
ekki síður en erlendis. Munurinn er
þó sá að Evrópusambandið veitir allt
að 75% styrk á móti þeim kostnaði í
aðildarlöndum sínum en íslensku búin
fá enga styrki til þess, en eru samt
að keppa á markaði við ríkisstyrkt
kjöt m.a. frá Danmörku. Hér á landi
hafa búin mest um tíu ára aðlögunar-
tíma til að innleiða þessar breytingar.
Það er mun styttri tími en eðlilegur
afskriftartími á nýlegum innrétt-
ingum í mörgum íslensku búanna.
Fjárfestingar íslenskra svínabænda
í búnaði og tækjum á undanförnum
árum fara því víða fyrir lítið.
„Þetta þýðir gríðarlegan kostnað-
arauka fyrir greinina sem hún hefur
ekki nokkur tök á að standa undir ein
og óstudd. Þess vegna er litið svo á
í nágrannalöndunum að nauðsynlegt
sé að aðstoða bændur við að koma
til móts við þessar auknu kröfur um
eðlileg dýraverndunarsjónarmið og
að tryggja að dýrunum á búunum
líði vel.“
Hörður telur að góður skilningur
sé á þessum vanda bænda meðal ráða-
manna á Íslandi en efnahagsástandið
sé með þeim hætti að erfitt sé að sinna
þörfum allra þeirra sem þurfi á fyrir-
greiðslu að halda. Segir hann alveg
ljóst að íslensku svínabúin hafi að
óbreyttu ekki bolmagn til að takast á
við þetta þar sem þau geti ekki velt
kostnaðinum út í verðlagið. Ástæðan
er einfaldlega sú að þó fólk geri kröfur
um auka velferð dýranna á búunum
með tilheyrandi kostnaðarauka, þá
er það sama fólk yfirleitt ekki tilbúið
að greiða hærra verð fyrir kjötið ef
það á kost á einhverju ódýrara. Það
getur því tekið töluverðan tíma að
laga markaðinn að þessum breyttu
framleiðsluaðstæðum. /HKr.
Hörður Harðarson afhenti Kristni Sveinssyni í Brautarholti og eiginkonu hans
Margréti Jörundsdóttur, útskorinn haus af grís sem viðurkenningarvott fyrir
framlag þeirra til íslenskrar svínaræktar á 35 ára afmæli Svínaræktarfélags
Íslands. Var grísinn skorinn út í linditré af Sigríði á Grund í Flóa. Mynd | HKr.
Svínaræktarfélag Íslands 35 ára:
Svínabændur stefna að
aukinni kornrækt fyrir bú sín
Kristinn Sveinsson, fyrrum svína-
bóndi í Brautarholti á Kjalarnesi,
átti frumkvæðið að stofnun
Svínaræktarfélags Íslands ásamt
Páli heitnum Ólafssyni árið 1976.
Voru þeir miklir samherjar í upp-
byggingu svínaræktarinnar hér
á landi. Var Kristinn heiðraður
ásamt eiginkonu sinni í afmælis-
hófi félagsins á Hótel Sögu þann
30. apríl síðastliðinn. Hörður
Harðarson, formaður félags-
ins, sagði við þetta tækifæri að
Kristinn hefði lagt drjúgan skerf
af mörkum við að gera svínarækt-
ina að því sem hún er í dag.
Svínaræktarfélagið var stofnað
21. ágúst árið 1976 en undirbún-
ingsfundur að stofnun félagsins
var haldinn að Hótel Holti þann
13. mars sama ár. Kristinn kom
víða við sögu við uppbyggingu
svínaræktarinnar ásamt eiginkonu
sinni og stóðu þau m.a. fyrir upp-
byggingu á sérhönnuðu svínaslátur-
húsi í Reykjavík, sem þótti mikil
bylting fyrir greinina. Tekið er til
þess að í þessu sláturhúsi hafi sérstök
áhersla verið lögð á velferð dýranna
á síðustu metrum þeirra í lífinu, en
það var líka ástæða fyrir því, eins og
Kristinn lýsti í tölu sem hann hélt við
þetta tækifæri. Sagðist Kristinn ekki
vera fæddur með silfurskeið í munni
og mikið vatn hafa runnið til sjávar
á þeim 35 árum sem liðin væru frá
stofnun félagsins.
„Mér þótti svo vænt um lítinn grís
þegar ég var barn,“ sagði Kristinn
þegar hann minntist fyrstu tengsla
sinna við svínin. Sagði hann frá því
að þegar faðir hans dó hafi verið
sjö krakkar á heimilinu innan við
fermingu. Í þá daga var útvarp ekki á
heimilinu frekar en á mörgum öðrum
bæjum. Miklar væntingar voru samt
um að eignast slíkt tæki, þó engin
efni væru til þess. Sagði Kristinn
að þá hafi móðurbróðir hans komið
í heimsókn og sagt við móður hans
að hún gæti sent strákinn til sín um
vorið eftir einum grís. Síðan skyldu
þau ala hann um sumarið og slátra
honum um haustið, þannig að fyrir
kjötið mætti fá peninga til að kaupa
útvarp. Lýsti Kristinn því að grísinn
hefði reynst honum mikill vinur og elt
hann hvert sem hann fór um sumarið.
Það hafi því vakið blendnar tilfinn-
ingar hjá Kristni þegar grísnum var
fórnað fyrir útvarpið.
„Allt mitt svínavit er út frá þessum
grís. Margar ánægjustundir höfum
við, konan mín, börnin okkar og ég,
haft síðan af svínunum. Dýrin kunna
að meta mann.“
Óskaði Kristinn Svína ræktar-
félaginu alls hins besta í framtíðinni
og sagðist óska þess að svínabú fram-
tíðarinnar yrðu höfð hófleg að stærð.
„Viðráðanleg, þokkaleg og vel rekin
en umfram allt að hlynnt sé vel að
dýrunum þannig að þeim líði vel.
Það er mál málanna,“ sagði Kristinn
Sveinsson. /HKr.
Kristinn Sveinsson og eiginkona
hans Margrét Jörundsdóttir.
Mynd /HKr.
„Hlynnið vel að dýrunum
þannig að þeim líði vel“
– Það er mál málanna, sagði Kristinn Sveinsson,
frumkvöðull að stofnun Svínaræktarfélags Íslands
Guðný Tómasdóttir á Ormsstöðum
í Grímsnesi er eina konan í stjórn
Svínaræktarfélags Íslands. „Á síð-
ustu fjórum aðalfundum höfum við
einungis verið tvær konurnar og
við heitum báðar Guðný. Ég hef nú
verið að skamma strákana fyrir að
skilja konurnar alltaf eftir heima en
þeir segjast ekki geta tekið þær með
af því að þær heiti ekki Guðný.“
Á Ormsstöðum voru um 220 gyltur
þegar mest var en þeim hefur verið
fækkað í um 180 vegna þess offram-
boðs sem varð í framleiðslunni eftir
hrunið 2008. Guðný telur þó mjög
misjafnt á milli býla hvað menn hafi
dregið úr framleiðslunni, þó mikið
hafi verið talað um nauðsyn þess til
að koma jafnvægi á markaðinn.
Hvernig sýnist þér horfurnar vera
í þessari grein?
„Þetta hefur verið sveiflukennt
síðustu tvö til þrjú árin, með mikilli
offramleiðslu. Eftir áramótin sýnist
mér vera fyrstu merki þess að það
sé aðeins að rofa til og hlutirnir að
glæðast. Á móti kemur að um leið
hækkar fóðurverðið en maður verður
þó að lifa í voninni um betri hag.“
Bankarnir gerðu sig mjög gildandi í
svínaræktinni um tíma og segir Guðný
að það hafi skapað slæmt ástand. „Það
er þó líka ótrúlegt hvað búið er að
halda svínakjötsverðinu lengi niðri.
Kannski er það búið að halda lífinu í
þjóðinni í kreppunni.“
Svínabændur vilja bæta
aðbúnað dýranna
Guðný segist telja að allir svína-
bændur séu sammála um að bæta þurfi
aðbúnað svína á búunum en það kosti
peninga.
„Það væri frábært að geta gert þetta
en eins og fjármögnunarmöguleikar
eru í dag þá er þetta ekki hægt. Ég veit
að neytendur eru ekki tilbúnir að borga
þennan kostnað en erlendis virðist
vera að ríkin ætli að styrkja þetta.“
„Það sem gerst hefur á undan-
förnum árum er að dýrin hafa stækkað
svo óhemju mikið, þannig að rýmið
sem þeim er æltað verður stöðugt
þrengra. Vandinn er bara þær öfgar
sem í þessu eru. Nú á allt í einu að
breyta öllu í einu og hér horfa menn
mikið til þess að taka upp allt sem er
að gerast erlendis, en vilja samt ekkert
tala um styrkina sem þar eru taldir
nauðsynlegir á móti.
Frábært að versla beint
frá býli, en...!
„Á árinu 2008 fórum við á
Ormsstöðum að selja beint frá býli.
Þegar við vorum að byrja á þessu
kom niðursveiflan og við gátum
boðið ódýrara kjöt en fékkst í búðum.
Við pössuðum okkur að vera ekki
með háa álagningu og vorum ekki
að græða á því miðað við að leggja
kjötið beint inn til sláturleyfishafa.
Meðan fólk gat komið til okkar og
fengið ódýrara kjöt sagði fólk að það
væri svo frábært að geta keypt beint
frá býli. Núna, þegar við getum ekki
lengur selt kjötið ódýrara en í búð-
unum, þá finnst fólki ekkert svo frá-
bært að kaupa beint frá býli lengur.
Þetta þykir greinilega voðalega fínt
svo lengi sem það kemur ekki við
koma við budduna hjá fólki,“ segir
Guðný. /HKr.
„Fyrstu merki þess að það
sé aðeins að rofa til“
– segir Guðný Tómasdóttir, stjórnarmaður í Svínaræktarfélagi Íslands