Læknablaðið - 01.11.1938, Síða 4

98
LÆKNAB LAÐ IÐ
lagfæringar á starfsemistruflunum
þessara líffæra.
ÁÖur en stúlka ver'Öur kynþroska,
á sér staÖ starfsemi í ovarium henn-
ar, og er álitiÖ aÖ hún stafi frá
smá-folliklum, sem myndist þar, en
ná ekki að þroskast, ná ekki svo-
kölluðum 5 mm. takmörkum. Þessi
starfsemi hefir verið nefnd hin
vegctativa funktion ovarianna. Þessi
starfsemi, sem eins og ég sagði,hefst
fyrir kynþroskann, en heldur auk
þess áfrarn eftir að honum hefir
verið náð, er fólgin í því, að fol-
likkelhormon, östrin, myndast. Þetta
hormon veldur vexti, stækkun og
turgesceringu hjá uterus, tuba og
vagina og auk þess secundærum
kynþroskaeinkennum, svo sem
mamma-myndun (þroskun), pubes-
hárum o. s. frv. og viðhefdur þessu.
Við kynþroskann kemur svo til
greina hin gcncrativa funktion
eggjastokkanna. Þá fara eggin að
þroskast, folliklarnir með granulosa-
epitelinu sinu fara að vaxa yfir 5
mm. takmörkin.
Þegar eggið og folliculus eru full-
þroska, brestur íolliculus og eggið
fer út i peritoneum. Þetta er ovu-
latio prima.
f þeim brostna folliculus myndast
nýr kirtill með innri sekretion. Þessi
kirtill myndast úr granuilosa-epi-
telinu og nefnist granulosakirtillinn
eða corpus luteum.
Corpus luteum-kirtillinn er full-
myndaður eftir 3 daga, en starf-
semi hans varir í 8—10 daga, síð-
an minkar hann og ummyndast og
er rétt að kalla horfinn eftir mán-
uð. Þannig er þetta hjá konunni,
ef hún verður ekki gravid. Verði
hún hinsvegar gravid, frjóvgist egg-
ið hjá henni, verðúr sagan öll önn-
ur; corpus luteum minkar ekki,
heldur verður persistent í langan
tíma.
Þessi ovarialcyklus, sem svo er
nefndur, er þá fólginn í þessu
þrennu: 1) egg- og folliculus-
þroskun, 2) ovulation og 3) cor-
pus luteum-myndun. Cyklusinn tek-
ur yfir 4 vikur, og þessum tima
skiftir ovulationin í 2 helminga,
þannig, að hún á sér stað gjarna
ca. 14 dögum eftir byrjun men-
struationarinnar.
Parallelt þessum ovariella cyklus,
eiga sér stað breytingar í leginu
sjálfu, og einkum í slímhúð þess,
endometríinu. Fyrir kynþroskann
er legið klætt innan þunnri slímhúð
með fáum, samkynja kirtlum. En
þegar folliculus og egg ná í fyrsta
skifti fullum þroska, verða allmikl-
ar breytingar í endometríinu. Sam-
timis þvi , sem sá folliculus, sem
fullþroska verður, er að vaxa, or-
sakar östrinið eða follikel-hormon-
ið proliferation í endometríinu, og
í stað hinnar þunnu slímhúðar, sést
nú þykkari slímhúð, sem auðveld-
lega má greina, að er úr tveimur
lögum, etidometrium basalis og cn-
dometrium funktionalis. Basalis er
þunnt lag með samkynja kirtlum
og tekur litinn eða engan þátt í
hinum cyklisku breytingum.
Aftur á móti er funktionalis und-
irorpin breytingum, allan þann tíma,
seni konan er kynþroska.
Á meðan folliculus er að þrosk-
ast, prolifererar funktionalis, og er
])að tímabil nefnt prolifcrations-
skeiðið, en auðkenni þess eru beinir,
þröngir kirtlar með miklum mitos-
um. Samtímis því að corpus luteum
fer að gefa frá sér luteohormonið,
kemst endometríið yfir á sekretions-
skeiðið, sem svo er nefnt, en nú
eru kirtlarnir víðir og hlykkjóttir
með fáum eða engum mítósum. í
slímhúðinni finnst nú fita, glycogcn
og sekret, senr er ríkt af eggjahvítu-
efnum. Stromafrumurnar ummynd-
ast og líkjast deciduafrumum. Te-
leologiskt séð mundi þessi næring-