Læknablaðið - 15.09.1982, Síða 25

LÆK.NABLADIÐ
211
tækjasamstæður til sérhæfðra nota, en minni
áhersla hefur löngum verið lögð á einföldun
búnaðar eftir peim forsendum, sem um getur
að framan. Hér á íslandi og víðar hefur verið
reynt að sinna pörfum afskekktari og smærri
»neytenda« með tækjabúnaði, sem á allan hátt
hefur verið ófær um að uppfylla áður greindar
forsendur.
Ódýrustu röntgentækin hafa oftast verið
svonefnd »mobil« tæki, p.e. spennir og rönt-
genlampi, byggðir saman á vagni og eru
einkum ætluð til einfaldra lungnamynda inni á
stofnunum. Slík tæki henta mjög illa frá
geislavarnarsjónarmiði, par sem ekki er föst
samtenging geislagjafa, röntgenlampans og
festubúnaðar fyrir röntgenfilmuna. Ódýrari
gerðir mobiltækja uppfylla fæstar pær lág-
markskröfur, sem gera parf um háspenni
(lungnamyndir), spennu og straum-magn, (t.d.
hryggjarmyndir) og lestun röntgenlampa.
Alpjóða heilbrigðismálastofnunin (WHO)
hefur í vaxandi mæli á undanförnum árum
tekið að beita sér fyrir upplýsingastarfsemi og
ráðgjöf á tæknisviðum heilbrigðispjónustunn-
ar. Stofnunin setti fyrir nokkrum árum á
laggirnar nefnd, sem átti að kanna parfir og
aðstöðu í próunarlöndum og á heilsugæslu-
sviði allmennt, varðandi röntgentæknibúnað.
Þessi nefnd kannaði gaumgæfilega markaðinn,
allar forsendur og parfir og sá síðan um
hönnun á »röntgentækjabúnadi fyrír almennar
aðstædur« »Basic Radiographic System«
(BRS- WHO). Búnaður pessi, sem var hannað-
ur samtímis bæði í Evrópu og Bandaríkjun-
um, tók mið af peim frumforsendum, sem
áður er lýst og hefur síðan verið prófaður
gaumgæfilega við ýmis skilyrði. Skýrslur og
greinar um pessar prófanir og búnaðinn hafa
birzt bæði á vegum WHO og í almennum
tímaritum (2, 5, 6). Nú eru nokkur fyrirtæki
tekin að framleiða tækjabúnað eftir peim
hönnunarforsendum, sem WHO hefur mælt
með.
Ekki er hér vettvangur til nákvæmrar tækni-
lýsingar, en pessir eru helztu pættir BRS-
WHO-búnaðarins:
1) Röntgenrannsóknasúla med filmuhaldara.
2) Rannsóknabekkur fyrir sjúklinga.
3) Stjórnbord, spennir og röntgenlampi.
1) Á rannsóknasúluna er lampa og filmuhald-
ara komið fyrir um samhverfan ás, sem ekki
leyfir tilfærslu haldarans út fyrir miðju geisl-
unar. Ákveðin er föst fjarlægð frá lampa að
filmu. Þessi fjarlægð er 140 sentimetrar, sem
leyfir t.d. lungnamyndatöku og láréttar mynda-
tökur af kviðarholi eða hrygg, enda eru tengsli
lampa og filmuhaldara á hverfiásnum föst og
pessi samtengda lampastæða er líka færanleg
lóðrétt eftir súlunni. Öxli milli filmuhaldara og
lampa má breyta svo, að leyfi skáun á stefnu í
eina átt, samsíða geislun, t.d. við höfuðmynda-
tökur, en lampinn er hins vegar fastur. í
filmuhaldaranum er innbyggð sía, sem minnk-
ar dreifigeislun. Filmuhaldarinn er skýrt
merktur og hannaður til að taka við og halda
filmuhylkjum (kassettum) í stærðum frá 13 x
18 cm upp í 35x43 cm. í röntgenlampanum
eru geislamörkunarsíur (blendur) úr blýi fyrir
hinar mismunandi filmustærðir og eru pessar
síur litmerktar með sömu litum og hluteigandi
stærðir eru markaðar á filmuhaldarann. Allar
færslur eru auðveldar og færanlegum hlutum
haldið í skefjum með öruggum hemlum.
Hvergi eru rafsegulhemlar eins og á »flókn-
ari« tækjum.
2) Rannsóknabekkur fyrir sjúklinga er á fjór-
um stórum hjólum, með læsingum. Bekkurinn
er hannaður til að geta gengið auðveldlega
yfir filmuhaldarann og er mjög sterkbyggður
(prófaður fyrir 120-130 kg).
3) Forsendur fyrir rekstraröryggi spennis- og
stjórnbordseiningar eru, að stýri-einingar séu
uppbyggðar af »módul«hönnuðum rafeinda-
búnaði, par sem eru tiltölulega fáar stýri-
einingar, en hver um sig er starfræn heild.
Slíkar einingar má skipta um með einu hand-
taki og verður pannig viðhald á annars tiltölu-
lega flóknum búnaði einfalt.
Onnur hjálpargögn og myndgæði
Nú ber pess að geta, að »BRS-WHO« spannar
raunar ekki aðeins pað, sem hér er upptalið í
sambandi við myndatökubúnaðinn sjálfan.
Ekki er síður nauðsyn, að notuð séu viðeigandi
filmuhylki (kassettur) og ljósmögnunarskermar.
Sé pessa gætt, svo og að viðeigandi og
vel hönnuð framköllunaraðstaða sé fyrir hendi,
er pað reynsla peirra aðila, sem prófað hafa
kerfi pessi og borið árangur, myndgæði og
vinnuaðstöðu saman við mun flóknari og
margslungnari tækjabúnað, að gæðin séu allt-
af vel sambærileg og í sumum tilvikum (út-
limamyndir) jafnvel betri. (6).
Niðurlag
Á öllum peim stöðum, par sem nauðsyn ber til,
að komið sé upp röntgentækjum, parf að
koma til sérfræðiráðgjöf, bæði við ákvörðun