Baldur - 16.03.1945, Blaðsíða 3

B A L D U R
27
BALDUR (VikublaÖ)
Árgangur kostar 10 krónur
Gjalddagi 1. júli
Ritstjóri og ábyrgðarm.:
Halldór ólafsson
Ritstjórn og afgreiðsla:
Odda, Isafirði,
Pósthólf 124
Merkilegt
menningarfélag.
Bókmenntafélagið Mál og
menning var stofnað 1937 og
það ár komu út fyrstu bækur
þess. Á þeim 8 árum, sem fé-
lagið hefur starfað, hefur það
gefið út sjö þýddar skáldsögur,
allar eftir úi'valshöfunda, fjór-
ar frumsamdar og þýddar
fræðibækur, þeirra á rneðal
fyrsta bindi af mannkynssögu,
og er ætlunin að því verki
vei’ði haldið áfram. Ennfremur
hefur félagið gefið út tvær
bækur eftir tvö frægustu ís-
lenzku skáldin á siðai’i timum:
Stephan G. Stephansson og Jó-
hann Sigui’jónsson, og hinar á-
gætu bækur Eyjólfs Guð-
mundssonar á Hvoli í Mýrdal,
Afi og arnma og Pabbi og
mamma.
Auk þessai’a bóka gaf félagið
út ái’sritið Rauða penna, tvö
fyrstu starfsár sin, og siðan
1940 hefur það gefið út Tíma-
rit Máls og menningar, þrjú
hefti á ári.
Ái’ið 1939 var að tilhlutun
Máls og menningar hafinn
undii’búningur að útgáfu á
miklu ritverki um sögu Is-
lendinga, nátturu landsins,
bókmenntir og listir. Að þessu
mikla verki, sem allt ber nafn-
ið Arfur Islendinga, vinna fær-
ustu vísindamenn íslenzkir, en
pi’ófessor Sigui’ður Norðdal er
í’itstjóri þess.
Af þessu verki kom fyrsta
bindið út 1942, Islenzk menn-
ing I, eftir pi’ófessor Sigui’ð
Noi’ðdal. Hafa allir, sem um þá
bók hafa í'itað, lokið á hana
miklu lofsorði og talið hana
beztu bókina, sem út hefur
komið hér á landi á siðai’i ár-
um.
Síðan Islenzk menning kom
út hefur oi’ðið hlé á áfram-
haldandi útgáfu Ai'fsins, en
verkinu verður haldið áfram
og allt gert til þess að gera það
sem bezt úr gai’ði.
Auk Arfsins vinnur Mál og
menning nú að útgáfu mikils
ritverks, sem heitir Undur ver-
aldar. Þetta er rit um nútíma
vísindi, samið af frægustu vís-
indamönnum, sem nú eru
uppi. Þessi bók kernur væntan-
lega út í haust. Félagsmenn,
sem gerast áskrifendur að
henni fá hana með mjög lágu
verði.
En nú mun einhver spyrja:
Ilvað liafa þessar bækur kost-
að félagsmenn?
Upphaflega var ársgjaldið i
Hornstrendingabók
og höfundur hennar.
Þoi’bergur Þói’ðarson, rithöf-
uxidur, skrifar bráðskemmti-
lega og fróðlega grein um
Hoi’nstrendingabók og höfund
hennar í nýútkomið hefti af
Helgafelli.
Hornsti'endingabók hefur,
eins og kunnugt er, verið róm-
uð mjög í ritdómunx, og Þor-
bergur segir um hana, að hún
sé „óvenjulegt rit í bókmennt-
um vorum“ ... „rituð af nxeira
andans fjöri og hæri’i íþrótt i
Máli og xxienningu 10 kr. Síðan
hækkaði það upp i 25 krónur,
vegna sívaxandi dýrtíðar, og i
ár verður það 30 krónur.
Fyi-sta bindi Ai’fsins, Islenzk
nxenning I kostaði 15 krónur
til áski’ifenda, 360 blaðsíðna
bók i 8 blaða broti.
Má af þessu sjá að Mál og
xxienning hefur fullkonxlega
staðið við þá ætlun sína að gefa
út ód)rrar bækur og góðar.
Um franxtíðarstarf Máls og
menningar vei’ður hér fátt
sagt. Þar nxun vei’ða haldið á-
fram í sömu stefnu og liingað
til. Þó er vert að geta þess, að
auk Arfsins og mannkynssög-
unnar, hefur félagið nú á
prj ónununi ýnxs stórmérk rit-
verk, nxá þar nefna rit unx
erfðafræði, og íslenzka jarð-
fræði, senx þeir, dr. Áskell
Löve grasafræðingur og Guð-
nxundur Kjartansson, jarð-
fræðingur eru að senxja fyrir
félagið.
Báðar þessar bækur verða
til í vor. Þorsteinn ö. Stephen-
sen er að ljúka við að þýða
bók um leildist og ennfremur
er verið að þýða bók unx Len-
ingrad, eftir Alexander Wertb,
fyrsta fréttaritarann, sem konx
til borgarinnar eftir að hún
losnaði úr umsátrinu.
Þá hefur Mál og menning
stórt verk í undirbúningi, Is-
lenzka þjóðhætti til sjávar.
Hefur Lúðvik Krist j ánsson,
ritstjóri Ægis, unnið að þessu
verki i nxörg ár og er því nú
svo langt komið, að það getur
sennilega komið lit næsta ár.
Dr. Jón Helgason, prófessor í
Kaupmannahöfn, á að vera að
semja bók fyrir Mál og nxenn-
ingu unx íslenzka tnngu, en
vegna þess að ekkert samband
er nú við KaUpmannahöfn, er
ekki vitað hvernig því verki
miðar áfram.
Það, sem hér er sagt frá
starfi og fyrirætlunum Máls og
menningar, er aðeins stutt yfir-
lit, en það sýnir að þeir, senx
enn eru ekki komnir í félagið,
ættu að ganga i það, bæði til
þess að njóta þeirra hlunn-
inda, er félagið býður og
styrkja unx léið menningar-
starfsemi þess.
frásögn, slil og nxáli en við eig-
unx að venjast“
En Þorbergur sér ýnxsa galla
á bókinni og bendir vægðar-
laust á þá. Honunx þykir skorta
nákvæmni i frásögn og ýmsar
ályktanir höfundar vanta næg-
an rökstuðning.
Þá þykir honunx kenna bæði
of mikils steigurlætis og of
mikils lágkúruháttar í stíl höf-
undar, kallar hann þessi stíl-
bryggði „uppskafning“ og lág-
kúru og kemur með mörg
dænxi úr bókinni dómum sín-
unx til stuðnings.
Þorbergur segir á einum
stað:
„Allar bækur eru einskon-
ar fjölmyndir, pólifótó, sem
höfundurinn liefur fest á papp-
írinn af sínunx innra manni“.
Og höfundur Hornstrendinga-
bókar kemur Þorbergi þannig
fyrir sjónir:
„Höfundur Hornstrendinga-
bókar er maður gáfaður, al-
mennt talað. Hann hugsar lip-
urlega, hefur ágæta. frásagnar-
hæfileika og stílgáfu langt
framyfir það, sem almennl
gerist. En hann er nxeiri frá-
segjari en hugsuður. Hann
ristir ekki sérlega djúpt, hugs-
ar varla nógu nákvænxt, ekki
heldur vel skipulega. Hann
er ekki stærðfræðingur og
hugsar . ekki stærðfræðilega.
Hann er ekki heldur nxikill
sálkönnuður. Hann hefur góða
eftirtekt, en er nxinni sjáandi.
Honum lætur betur að lýsa út-
liti lilutanna, en að skilj a inni-
liald þeirra. Af því leiðir aft-
ur, að hugsun hans nxætti vera
sjálfstæðari. Nænxi hans á röð
og reglu mætti standa á hærra
stigi. Smekkvísi hans er nxjög
ábótavant. Tilfinningar hans
eru glaðar, en hvorki tiltakan-
lega djúpar né sterkar. Eng-
inn er hann trúmaður, og það
sýnist ekki liggj a vel fyrir hon-
unx að finna púnktinn í hinu
eilifa. Gáfur hans liafa með
öðrunx orðum svipaðan lit og
flestra annara Frónbúa, að
stílgáfunni fráskilinni. Það.er
skrýtluvitið, senx ég hef kallað
svo, gáfnastig, senx getur sagt
frá og finnur nautn í skringju-
legunx historíum, en hefur ekki
náð hinni dýpri liugsun í þjón-
ustu andans“.
Þorbergi virðist höfundur
Hornstrendingabókar „svolítið
upp nxeð sér“ og vilja „gjarn-
an sýnast þéttingskarl i aug-
um heimsins“
„... En sjálfsálit hans er
ekki þeirra tegundar, að hann
líti niður á aðra. Það er lyfting
í vitundinni um verðleika
sjálfs hans, en ekki fordæming
á manngildi annara. Það er
þessi létta sjálfshafning, en
ekki niðurdragandi murkandi.
Með þessu er það sagt, að
manngerð lians lxafi meira
af jákvæðum, en neikvæðum
eiginleikum, og manni líður
ekki óþægilega í návist hans“.
Unx pólitíska skoðun höf-
undarins kemst Þorbergur að
raun um, „að hann gangi ekki
nxeð glákomblindu auðvalds-
sinnans. Hann sýnist ekki lield-
ur vera haldinn hinni sjálf-
glöðu fílfsku framsóknarbur-
geissins. Inní Þorleif hefur
náð að skína bjarmi af marx-
istiskum skilningi á vandanxál-
unx þjóðfélagsins. Þó hef ég
grun um, að hann hafi ekki
ennþá komist nær hinum
nxikla spánxanni en að vera
sósíaldemokrat“.
Fleiri dænxi væri gaman að
taka úr þessari ritgerð Þor-
bergs. En þess er ekki kostur
liér.
Því fer fjarri að þessar til-
vitnanir séu birtar hér til þess
að kasta rirð á Þorleii Bj arna-
son, sem rithöfund eða nxann,
enda gefur grein Þorbergs alls
ekki tilefni til þess. Hann seg-
ir: „Mér fannst Hornstrend-
ingabók að sumu leyti hentug-
ur texti til að leggja útaf og
koma á framfæri því, sem mér
hefur lengi leikið hugur á að
segja unx þrjár meginmein-
semdir í rithætti vorum, sem
hér hafa hlotið nafnið, upp-
skapning, lágkúra og ruglandi.
Þetta greinarkorn er því ekki
hugsað senx einstæður ritdónx-
ur unx verk Þorleifs Bjarna-
sonar. Það á engu síður að
þéna sem lilill vasaspegill, er
fleiri höfundar, bæði ég og
aðrir, ættu að geta séð í sín
eigin sj úkleikamerki".
Og það eru vissulega fleiri
en rithöfundarnir, sem geta
lesið þessa grein Þorbergs sér
til uppbyggingar og andlegrar
ánægju.
-......0-------
Bærinn og nágrennið.
Árshátíð Gagnfræðaskólans
var i fyrsta sinn á þessu ári,
haldin í Alþýðuhúsinu 12. þ. nx.
Skemnxtiatriði voru þessi:
Jón Páll Halldórsson, nenx-
andi í III. bekk skólans setti
skemmtunina.
Elísabet Kristj ánsdóttir las
þ j óðsönginn.
Ólafur Björnsson, kennari,
flutti erindi.
Hljómsveit, skipuð fyrrver-
andi og núverandi nenxendum
skólans lék nokkur lög á
margskonar liljóðfæri og fimnx
skólastúlkur sungu nxeð henni.
Þá var sýndur gamanleikur-
inn, Oft er kátt í koti, og voru
allir leikendur nenxendur í
skólanum.
Margrét Halldórsdóttir, nenx-
andi í II. bekk, las upp sögu
eftir Þóri Bergsson.
Átta skólastúlkur sýndu í
skrautsýningu: Vizkuna, Gleð-
ina, Friðinn, Tryggðina, Von-
Framhald á 4. síðu.