Baldur - 23.12.1950, Blaðsíða 4

4
B A L D U R
Úr 150 ára verzlunarbréfum frá Isafiröi.
Um aldamótin 1800 voru tvær verzlanir
hér á Isafiröi, önnur í Neöstakaupstaönum,
en hin i Hæslakaupslaönum. Neöstakaup-
staðarverzlunin var eins konar áframhald
konungsverzlunarinnar og einokunarverzl-
unarinnar og var starfrækt i sömu húsa-
kynnunum. Hæstakaupstaöarverzlunin var
þá fárra ára gömul. Eigandi hennar var ís-
lenzkur maöur, Ólafur Thorlacius, og átti
hann einnig verzlanir á Bildudal og Stykkis-
hólmi. Eigendur Neðstakaupstaðarverzlunar-
innar voru tveir danskir menn, Jens Larsen
Busch og Henrich Chrislian Paus. Busch
haföi lengi fengizt viö verzlun hérlendis.
Þegar konungsverzlunin var lögö niöur 1787
var Busch forstööumaöur hennar hér á Isa-
firöi og haföi þá veriö viö íslenzku verzlun-
ina i 23 ár, þar af 6 ár sem kaupmaöur og
reikningshaldari. Og alla tíö síöan stundaöi
hann verzlun hér á landi, allt til œviloka
(1823). Hann var maöur stórríkur og stóö
fé hans viöa fótum hér og i Danmörku. M.a.
mun hann i rauninni hafa átt verzlanir á
Berufiröi og á Skagaströnd og fé átti hann
hjá ýmsum, er ráku verzlun hérlendis. Hann
mun hafa veriö alls ráöandi um verzlunar-
reksturinn hér á Isafiröi meöan þeir Paus
voru sameigendur.
Henrich Chrisiian Paus var miklu yngri
maöur en Busch (f. um 1768). Hann haföi
ungur byrjaö verzlunarstörf hér á landi, t.d.
var hann á Berufiröi áöur en hann kom
hingaö 179), er þeir Busch keyptu Neösta-
kaupstaöarverzlunina. Hann dvaldi aö jafn-
aöi hér sumar og vetur fram til ársins 1806,
en þá varö verzlunarstjóri þeirra félaga hér
Peter Frederik Busch (sem þó var ekki œtt-
ingi Jens L. Busch. Paus varö síöar einn
eigandi Neöstakaupstaöarverzlunarinnar. En
timarnir eftir Napoleonsstyrjaldirnar reynd-
ust mörgum kaupmanninum víösjálir, sumir
uröu þá aö vísu stórauöugir, en mörgum
varö hált á svellinu. Meöal þeirra var Paus.
Hann varö gjaldþrota og komst verzlunin þá
i hendur ekkju Busch, en henni skuldaöi
Paus mikiö fé. Hún seldi hana 182) Matthias
Wilhelm Sass og i eigu hans og erfingja hans
var verzlunin til 1883. Er Sass keypti verzl-
unina varö Paus verzlunarstjóri hjá honum
og var þaö fram um 1835.
Varöveitzt hefir gömul bréfabók þessarar
verzlunar. Hefst hún meö árinu 1801. Mörg
bréfanna eru greinargóö og segir i þeim
margt almennra tiöinda. Lesendum Baldurs
til skemmtunar og fróöleiks veröa hér birtir
i Iislenzkri þýöingu — þvi aö auövitaö eru
bréfin skrifuö á dönsku — fáeinir kaflar úr
elztu bréfunum. Bréfin, sem þessir kaflar eru
teknir úr, skrifar Paus hér á Isafiröi Busch
verzlunarfélaga sínum í Kaupmannahöfn.. ..
13. april 1801.
Veturinn hefir verið mjög harður hér. Fisk-
veiði sáralítil og allverulegur hluti búfjár hefir
fallið úr hor. Ibúarnir voru illa birgir af heyj-
um fyrir fé sitt þar eð heyskapurinn gekk illa
siðastliðið haust sökum langvarandi votviðra.
En ég vona, að fiskafli verði góður þegar kem-
ur fram á vorið. Ef hinni hörðu og umhleyp-
ingasömu veðráttu, sem enn stendur, bregður
brátt til hins betra, getur allt farið vel, en guð
veit, að mörgum íbúanna er þess full þörf, til
þess að þeir geti að einhverju leyti grynnt á
skuidum sínum við verzlunina, en þær eru ekki
óverulegar.
Ekki er enn komin fyrirskipun frá amtinu
til Johnsoniusar sýslumanns um að aflienda
okkur húseignir og innanstokksmuni saltgerð-
arinnar í Reykjanesi, sem var slegin okkur sem
hæstbjóðendum við opinbert uppboð haustið
1799. Samþykki sölunefndarinnar á kaupunum
skortir enn. Við því hafði verið búizt, að það
bærist með póstskipinu, sem ekki er enn komið
til lslands. Þess er með óþreyju vænzt dag
hvern og er ætlað, að það hafi snúið við í fyrra-
haust og haft vetrarlegu í Noregi. Með seinustu
kaupskipunum í fyrrahaust bárust þau ótíðindi,
að dregið hefði til sundurþykkis með Dan-
mörku og Englandi, og þess vegna þrá menn
hér mjög að frétta, hvort við eigum í ófriði eða
njótum friðar.
Hinn 13. apríl þ.á. sendi bréf til Suðurlands-
ins og var það svar við bréfum yðar dags. 20.
júli og 12. ágúst f.á. Fyrra bréfið fékk ég 12.
desember f.á., en það síðara 12. febrúar þ.á.
Frá þeim tíma hefi ég fengið alls sex bréf frá
yður, en öll í ótíma. Bréf yðar dags. 27. sept-
ember 1800 félck ég ekki fyrr en 17. ágúst 1801.
Ekki get ég skýrt yður frá því í þetta sinn
hvernig íbúunum geðjast rúgmjölið, sem bland-
að er að einum þriðja hluta með byggmjöli, þar
sem tími hefir verið allt of naumur til þess að
afla sér vitneskju um það. Þann skamma tíma,
sem skipin hafa legið hér til affermingar og
hleðslu, hefir ekkert sem neinu nemur verið
selt af nokkru tagi. Einkum er mjöl lítið keypt.
Ætlun íbúanna með því er að knýja okkur til
að lækka mjölverðið, en það nær ekki nokkurri
átt á þessum erfiðu tímum. Þegar þeir fara að
venjast verðinu, munu þeir áreiðanlega kaupa
mjöl eins og áður, en máske gætilegar. Rúg-
mjölstunna kostar hér i verzluninni 10 ríkis-
daii, sem sannarlega er hátt verð, en liver getur
seit það lægra verði, ef hann á ekki að biða
skaða af? Henkel, kaupmaður á Dýrafirði, sel-
ur nú samt sitt mjöl á 8 ríkisdali tunnuna.
Hann hlýtur að hafa keypt það ódýrar en við,
annars skil ég það ekki. Dag hvern láta Isfirð-
ingarnir klingja í eyrum okkar hve harðir og
ósanngjarnir við séum í kaupum og sölum bor-
ið saman við hann. Mjölið er sæmilega gott og,
að ég held, betra en það, sem herra Thorlacius
hefir fengið í ár. Ýmsir ibúanna, sem keypt
liafa mjöl hjá honum, kvarta um, að það sé
illa malað, gamalt og með myglulykt og bragði.
Brennivinið frá Danzig er nógu sterkt, en
rammt og óþægilegt á bragðið. — Enska tóbak-
ið virðist vera sæmilegt. Það er selt hér á 54
skildinga pundið.
Við komu kaupskipanna hingað í vor, var
ekki á neinni Vesturlandshafnanna ein einasta
korntunna til söiu, ekkert brennivín og ekkert
tóbak. Hér á lsafirði entumst við lengst. Höfð-
um við tekið frá nokkrar tunnur af matvöru til
eigin nota og eins lofað kaupmönnunum á ná-
grannahöfnunum nokkurri úrlausn, sem þeir
svo létu flytja til sín á klakki, því að þeir héldu,
eins og við, að sökum ófriðarins yrði engin
sigling þetta árið. Sama sinnis voru og margir
landsmanna og þess vegna keyptu þeir og fengu
lánað það af nauðsynjavöru í verzluninni, sem
þeir þurftu. Sumir ályktuðu réttilega, að þótt
skipin kæmu í ár, mundu matvörur sízt verða
seldar ódýrara verði.
Harðindin í vetur hafa svipt flesta íbúana
skepnum sínum og þær fáu, sem tórðu, voru svo
horaðar og langsoltnar, að þær gerðu ekkert
gagn fyrr en komið var langt fram á sumar.
Þessvegna er smjörpundið komið upp í 16
skildinga og þrevetur sauður kostar 3 ríkisdali
spesíuverðs og samt er þetta lítt fáanlegt. Það
er því orðið sæmilega dýrt að lifa á Islandi,
einkum á Suður- og Vesturlandi. Bróðir stift-
amtmannsins á Islandi á nokkuð af nautpen-
ingi, sem hann mildilegast lætur fátækum lönd-
um sínum falan fyrir 25 ríkisdali i seðlum
hvern grip, en hafi þeir silfur að greiða með,
leyfir samvizkan honum ekki að taka meira en
20 ríkisdali, en það er mjög náðarsamlegt, af
svo háttsettum manni. Verði næsti vetur jafn
harður þeim síðasta er það víst, að margir fá-
tæklingar falla úr sulti og eymd, því að varla
geta þeir dregið fram lifið á eintómum fiski og
vatni, en mjöl, tólg og smjör hafa þeir ekki
efni á að kaupa. Litilsháttar tólg, sem ég hafði
keypt í fyrra haust eftir burtför kaupskipanna,
varð ég að láta af hendi til verkamanna í
fiskvinnunni, þar eð ekki einn einasti þeirra
gat fætt sig sjálfur, hvorki á harðfiski né feit-
meti. 1 sumar hefir enginn látið verzluninn tólg
fala, þar sem landsmenn borga hana hærra
verð sín á milli, en við getum gefið fyrir hana.
Þetta er ástæðan til þess, að engin tólg verður
send heim í ár.
„Plett“-vörurnar, sem komu hingað 17Í8, ætla
ég að láta kyrrar vera enn um eins árs skeið,
en úr því sendi ég þær heim, þar sem ég hefi
ekki getað selt eitt einasta stykki af þeim í þrjú
ár. Hefðu þær verið úr hreinu silfri, tel ég víst,
að ég hefði að minnsta kosti getað selt suma af
bikurunum. En vörur sem þessar eru ekki að
geðþótta Islendinga. Annaðhvort vilja þeir vöru
úr hreinu og óblönduðu efni, eða þá alls enga.
Þeir vilja að hver hlutur sé nefndur sínu rétta
nafni og að þegar þeir spyrja, þá geti maður
svarað þeim skorinort: Þetta er gull, silfur, eir
eða tin.
26. apríl 1802.
Líklega fáið þér ekki þetta bréf fyrr en ein-
hvern tíma í sumar. Ekki er það þó mér að
kenna. Ég hefi með eftirvæntingu beðið komu
póstsins frá Suðurlandi, en hann kom nú ekki
hingað fyrr en í dag og færði m.a. þær fréttir,
að póstskipið ætti ekki að bíða endurkomu
vesturamtspóstsins, heldur halda til Kaup-
mannahafnar jafn skjótt og veður leyfði. Ástæð-
an til þess, að pósturinn kom svo seint hingað,
er sögð vera vetrarharkan og ófærð á fjallveg-
um. Bréf þetta mun því verða sent til Kaup-
mannahafnar með einhverju Suðurlandsskip-
anna, sem fyrst snýr heim í sumar.
Af Suðurlandi berast þær fréttir, að veturinn
hafi þar verið ákaflega harður og að i Borgar-
fjarðarsýslu einni, auk annarra sýslna á Suður-
landi, hafi horfallið um 150 hestar, 50 kýr og
fjöldi fjár. Allar nauðsynjavörur hafa komizt
þar í geipiverð, t.d. tveggja til þrevetur sauður