Alþýðuhelgin - 25.03.1950, Blaðsíða 2

94
ALÞÝÐUHELGIN
hógværa innileika í tjáningunni.
Stemmningin er djúp, skuggaleg,
jarðbundin, háð náttúruöflum og
leyndardómsfullum töfrum. Tilfinn-
ing ótta og tortryggni ríkir. Um-
heimurinn er dimmur og haettulegur,
fullur af óþekktum hættum, sem bíða
manns hvarvetna. Gagnstæðurnar
myrkur og ljós hafa yfirhöndina í
mörgum ljóðunum, allmörg kvæðin
vekja sams konar tilfinningu og hið
trópiska myrkur, sem fellur á
skyndilega, líkt og skuggi, og afmáir
sjónheiminn svo að mannveran verð-
ur eins og smábarn á villigötum and-
spænis hættum næturinnar.
Eldurinn dofnar, tréð verður svart!
Loginn er að því kominn að slokkna,
yfir oss vofir ógæfan!
Yfir oss ógæfan, ó Khmvum!
er upphafi ljóðs frá Miðafríku. Ljós-
ið skapar öryggi, og allt það sem gef-
ur birtu er ríkur þáttur í heimsmynd
negrans; sólin og eldurinn eru þýð-
ingarmikil tákn sem koma fyrir hvað
eftir annað. Fegurstu ljóðin eru lof-
söngvar til sólarinnar eða annarra
birtugjafa á himninum, — tuglsins,
stjarnanna, regnbogans.
Afríkönsk ljóð leggja geysimikla
áherzlu á mátt hverskyns töfra. En
afstaðan til töfranna er fyrst og
fremst barnsleg, tilraun til að hljóta
vernd gegn hættum, tjáning á stöð-
ugum ótta og vanmætti, einnig á
þörf fyrir sjálfsauðmýkingu. Mikill
liluti þessara töfrasöngva eru ortir og
sungnir í þeim tilgangi að vernda
söngvarann gegn ímynduðum hætt-
um. Stundum kemur þessi barnslega
tilfinning fram í afstöðunni til dýr-
anna. Veiðimaðurinn afsakar sig
frammi fyrir bráð sinni:
Spjót vort hefur beinzt afvega.
Ó faðir vor fíll!
Eigi vildum vér deyða þig.
Eigi vildum vér gera þér mein.
Ó faðir vor fíll!
er upphaf töfraþulu, sem pygmearn-
ir þylja, er þeir hafa lagt fíl að velli.
Og þegar einhverjum hefur orðið á
að drepa kameljón, fer sá sami með
þetta vers:
Kameljón, kameljón,
þín augu eru dauð,
þín eyru heyra ei meir.
Kameljón, kameljón,
þú hefur lokið ætlunarverki þínu,
snú að nýju til þess, er þig sendi!
Yfirleitt er hin persónulega og
næma afstaða til dýranna sérkenni-
legur þáttur í afríkanskri ljóðagerð.
Dýrin eru gerð mennsk, og hjá negr-
unum vekja þau sams konar tilfinn-
ingu umhyggju, ástúðar, virðingar,
ótta o. s. frv. sem jafningjar hans.
Þú' varst mér kær, líkt og manni
sem aðeins fær elskað einu kúna sem
hann á!
stendur í ljóði, sem vonsvikinn Berg-
dama-negri yrkir til fyrrverandi
ko'nu sinnar. Fegurstu dýraljóð,
frumstæð, sem til eru, koma írá
Afríku. Söpgur Pokoms-negra til
náttþrastarins endar líkt og ástar-
jétning:
Á nóttunni ligg ég svefnlaus
unz roðar fyrir morgni,
hugsandi um þína hvítu vængi,
náttþröstur, vinur minn!
Yfirleitt eru ástarljóð mikill hluti
afríkanskra ljóða, en allur þorri
þeirra hefur ekki verið þýddur, sök-
um þess að Evrópubúum hefur fund-
izt þau næsta gróf. Hið séi'kennileg-
asta við heimsskoðun negranna er
það, hversu mjög hún mótast af ótta
og vanmætti. Gagnstætt töfraátrún-
aði Indíána, sem er fyrst og fremst
trú á eigin mátt, leiðir hjátrú negr-
anna svotil alltaf í ljós vilja til auð-
mýktar andspænis ytri öflum. Til-
finningar þeirra hljóta þar með trú-
arlegan blæ, og töfraljóðin minna á
bænir. Töfraöfl þau, sem negrinn
þykist skynja í tilverunni, tileinkar
hann almáttugum guðum. Til þessara
guða snýr hann sér, ákallar þá, biður
um hjálp, lætur í ljós úrræðaleysi
sitt, til þess að vekja samúð þeirra og
hafa með því æskileg áhrif á gang
hlutanna. Hin upprunalega og til-
gerðarlausa hugsun gefur ljóðunum
innilegan blæ.
Heyr oss, ó gamli guð,
heyr oss, eldgamli guð,
þú sem liefur eyru!
Lít oss, ó gamli guð,
lít oss, eldgamli guð,
þú sem hefur augu!
Tak oss að þér, ó gamli guð,
tak oss að þér, eldgamli guð,
þú sem hefur hendur!
Innileiki ljóðanna er öðru fremur
því að þakka, hversu tilfinning sú,
sem þau tján, er einlæg og tilgerðar-
laus. Trúartilfinning negranna er að
mörgu leyti svipuð frumkristninni,
og því auðveldara fyrir okkur að
skilja hana en viðhorf annarra frum-
stæðra kynþátta.
Guðs auga vakir yfir hverjum lilut,
Honum er ekkert hulið.
Þótt þú værir í kofanum,
þótt þú værir í vatninu,
eða í djúpum skugga trjánna,
alls staðar væri hann nálægt þér.
stendur í vesturafríkönskum sálmi-
Meðvitund ótta og syndar er rík i
fjölmörgum ljóðum:
Sonur þrumuskýsins!
Ilrausti hvassyrti Guru!
Talaðu hægar!
Því ég hef ekki syndgað.
Fyrirgefðu mér!
Því ég hef leiðst afvega.
Ó Guru!
Sonur þrumuskýsins!
syngja hottentottarnir í þrumu-
veðri.
Úr mörgum ljóðum má lesa botn-
iausa svartsýni, og yfirleitt hefur
hugsunin um dauðann gripið meira
um sig í afríkönskum skáldskap en i
skáldskap annarra frumstæðra þjóða.
Einkum er hinn vesturafríkanski
Ewe-kynþáttur gott dæmi um þetta,
vegna svartsýninnar og eymdarinn-
ar sem skáldskapur hans speglar.
Hafi Se skapað mig, veri hann
bölvaður!
En Hoken saka ekki mínir eiðar!
Hví sendi Se mig í þennan heim?
Hefði ég vitað það, hefði ég ekki
komið.
Án vitneskju er barnið í skauti
móður sinnar.
Hefði ég vitað það, væri ég enn fjarri.
Enn myndi ég drekka vatnið úr
fljótinu milli hinna tveggja heima.
Vei yfir Se!