Alþýðuhelgin - 25.03.1950, Qupperneq 7

ALÞÝÐUHELGIN
99
Hann lét hlaða skip sitt ávöxtum,
^ró segl öll að hún og sigldi hraö-
byri til hafnarborgar einnar í ná-
grannaríkinu.
Þar seldi hann farminn. Fyrir
andvirðið keypti hann svo skotfæri í
tessa fimm Martini-riffla, en þeir
voru einu vopnin, sem flotinn hafði
yfir að ráða.
Síðan sigldi hann heim aftur og
flýtti sér til símstöðvarinnar.
Þarna sat hann nú í uppáhalds-
^orninu sínu, klæddur einkennis-
búningnum, sem var heldur betur
farinn að láta á sjá. Hann hafði
gamla sjóræningjasverðið lagt um
hné. Hann beið eftir hinum síð-
búnu fyrirskipunum, sem nú hlutu
þó loksins að vera á leiðinni.
„Ekki enn þá, herra flotaforingi“,
sagði afgreiðslumaðurinn. „Ekki enn
þá, nei, en hafið þolinmæði — þetta
hlýtur að koma“.
Flotaforinginn hafði staðið á fæt-
ur, til þess að ítreka spurningu sína.
Nú settist hann niður aftur. Sverðið
slóst við gólfið og söng við. Hann
hlustaði á slitrótt hljóðin úr litla ú-
haldinu á borðinu.
Böðvar frá Hnífsdal þýddi.
Hörgslandsspífali og Brynjólfur biskup.
Hinn 10. maí 1651 var gefið út
konungsbréf þess efnis, að stofnað-
lr skyldu fjórir spítalar á íslandi
h^nda holdsveikum mönnum, sinn í
^Verjum landsfjórðungi. Nánari á-
^vasði voru sett árið eftir, og biskup-
og lögmönnum falin yfirumsjón
sPítalanna. Þrír þessara spítala voru
1 Skálholtsbiskupsdæmi: Spítali
Ýestfirðingafjórðungs á Eyri í Eyr-
arsveit, spítali Sunnlendingafjórð-
Utlgs í Klausturhólum í Grímsnesi og
^Pítali Austfirðingafjórðungs á
^örgslandi á Síðu. Brynjólfur biskup
^veinsson hafði allmikil afskipti af
sPítolum þessum og oft nokkrar á-
^ggjur, því rekstur þeirra var mikl-
1111:1 örðugleikum bundinn. Kemur
s^jórnsemi biskups allglöggt fram í
Sambandi við þetta mál, eins og fleiri,
®r undir embætti hans heyrðu. Tók
aann því eigi alltaf blíðlega, ef aðr-
lr slettu sér fram í það, sem hann
atti fyrir að sjá. Eftirfarandi þátt-
ar bregður allbjörtu ljósi á lyndis-
einkunnir hins vitra, en skapamikla
eg ráðríka biskups. Helztu heimildir
Púttar þessa eru hið prentaða úrval
f'ræðafélagsins úr bréfabók Bryn-
Jolfs Sveinssonar og ævisöguágrip
sera Magnúsar Pétursscnar á Hörgs-
aildi, eftir Hannes þjóðskjalavörð
Orsteinsson.
Eftir að stofnun spítalanna hafði
Verið ákveðin, var leitað til þeirra
Sarnskota hjá sýslumönnum, prestum
°« leikmönnum, en tillög heimtust
> ^tsjafnlega. Brynjólfur biskup kemst
sv° að orði, að sá er við stjórn spítal-
anna fáist, verði „snubbur og öfug-
leika að þola, misvirðingar og um-
lestur“. Kvartar hann einnig um
„óskilsemi margra hverra af almúg-
anum, sem fullu hafa lofað en lítt
látið afkomast í greiðslum". Biskupi
var það ljóst, að erfiðleikar allmikl-
ir myndu á því verða, að koma
spítölunum á fót. Vildi hann því fara
hægt í fyrstu, „og kefja ekki niður í
upphafi". Fyrst vill hann láta gera
sérstök hús handa sjúklingunum,
svo að veikir og heilbrigðir verði
ekki hverjir innan um aðra. Telur
hann, að enginn muni fást til að taka
holdsveikt fólk í hús sín, „með því
þessháttar manneskjum fylgir sturl-
un, framgirni og óþakklæti, framar
öðrum veikjum". Þess vegna skuli
engum vanheilum veitt viðtaka
fyrsta árið. Tillögin skuli ekki notuð
sem eyðslueyrir heldur sett á vöxtu,
höfuðstóll jafnan aukinn, og lifi fá-
tæklingar af rentunni „svo margir
sem hún tilhrökkur fram að færa, en
ekki fleiri“.
Stofnun spítalanna dróst nokkuð
á langinn, en 19. júní 1654 leyfir
Brynjólfur að næsta ár verði fyrstu
sex líkþrárir menn teknir inn í
Klausturhólaspítala, „þó margir hafi
þar um misjafnt rætt og tilgetið,
hvað með þeim fer og þeirra ótömd-
um tungum". Um líkt leyti eða litlu
síðar mun spítalinn á Hörgslandi
hafa tekið til starfa. Fól biskup Eiríki
Sigvaldasyni lögréttumanni á Bú-
landi að hafa umsjón með jörðinni
og byggingu á húsum spítalans. Lét
Eiríkur reisa bú á hálfri jörðinni og
tók þrjá fátæka sjúklinga til fram-
færzlu. Gerði hann þar og allmiklar
húsabyggingar fyrir spítalatillagið.
En með því að Eiríkur bjó alllangt
frá spítalanum og var þar að auki
orðinn aldraður maður, er ekki að
undra, þótt umsjón lians kunni að
hafa verið eitthvað ábótavant. Víst er
það, að á Þingvöllum sumarið 1656,
er prestastefna stóð yfir í Þingvalla-
kirkju, risu upp Magnús prófastur
Pétursson á Hörgslandi og séra Þórð-
ur Guðmundsson á Kálfafelli, víttu
opinberlega stjórn spítalans og töldu
óþarflega miklu til hans kostað. Væri
þarflaust að kosta öðru til en afgjaldi
jarðarinnar, þótt alin væri önn fyr-
ir þeim þrem ómögum, er þá voru í
spítalanum. Má nærri geta, að
Brynjólfi hefur sárnað þessi opin-
bera áminning prestanna, þar sem
hann átti þarna eigi lítinn hlut að
máli sem yfirumsjónarmaður spít-
alans. Snerist hann þó skynsamlega
við, eins og vænta mátti, tók
klerkana á orðinu og bauð þeim að
taka við rekstri spítalans án annars
tillags en jarðarafgjaldsins. Hvort
sem þeim hefur verið Ijúft eða leitt,
sáu þeir sér ekki annað fært, úr því
sem komið var, en að taka þessu
boði. Gerði biskup samning við þá um
að taka að sér forstöðu spítalans
næsta ár „með svofelldu móti og slík-
um skilmála, að þrír vanfærir ómagar
skyldu fæðast og framfærast og að
Öllu forsorgast á jörðinni sjálfri, fyr-
ir utan öll önnur tillög“. Hefur ver-
ið mikil þykkja í biskupi út af því,
að prestarnir höfðu fundið að stjórn
hans á spítalanum í heyranda hljóði.
Sézt það gjörla á bréfi, sem hann
skrifar þeim skömmu síðar: „Ég lýsi
hér fulla alvöru verið hafa, en ekki
viðleitni, á Þingvöllum, að fullgjöra
þetta við ykkur, hver mér enn nú
ekki er úr huga fallin, eftir þá minni-
legu opinberu áminning, er þið mér
gjörðuð þar í kirkjunni, ekki einu
sinni heldur oftar, báðir tveir. Því
má ég ekki svo gleymskufullur til-
heyrari vera, að ég láti mér ekki
neitt í hug og eyrum bða af þess
konar merkilegum ámmningum, sem
í soddan mannstað framkoma, að ég
hygg engan undir bannfæring opin-
berar áminntan verið hafa hér í
í landi, þó' ekki gengi undan þær
heimulegu, eftir reglunni, hvað þér
munuð mér til víðfrægðar heldur en