Hermes - 01.10.1968, Blaðsíða 4

safnriti sem þeir hafa gefið út: Whither Latin-
America.
En Asturias er frá Guatemala sem hefur búið í
skugganum af bandarísku risafyrirtæki sem heitir því
sakleysislega nafni: United Fruit Company. Og ég
hef séð það haft eftir Asturiasi að 75% íbúanna séu
Indíánar. 60% landsmanna eru sagðir ólæsir en þeir
eru alls fjórar og hálf milljón. 10% íbúanna hafa not-
að sér kosningaréttinn. 1964 reyndist ólæsi jafnmikið
í Guatemala og 1950.
Hérlendis er lýðum kannski ekki Ijóst að í Róm-
önsku Ameríku hafa vaxið upp miklar bókmenntir,
óvíða standa epískar bókmenntir í eins miklum blóma
einsog þar um þessar mundir. Asturias er ekki ein-
stætt fyrirbæri heldur hefur hann verið krýndur sig-
urlaunum Nóbels sem fulltrúi glæsilegrar bókmennta-
vakningar sem á sér ýmis sameiginleg einkenni, og
fleiri en Asturias hafa verið taldir verðugir Nóbels-
verðlauna þótt hann sé vissulega vel að þeim kominn.
Aður en ég reyni að gera grein fyrir Asturiasi lang-
ar mig að nefna nokkur önnur nöfn til staðfestingar á
þessum orðum. I Brazilíu er Jorge Amado sem hefur
verið kynntur Islendingum með bókinni Ástin og
dauðinn við hafið sem Mál og Menning gaf út í þýð-
ingu Hannesar Sigfússonar og féll í smekk margra ís-
lenzkra lesenda. Og það fer vel á því að nefna Amado
því að hann hefur haft góð áhrif á skáldbróður sinn
sem hér er til umræðu, Asmrias. Amado telst til múl-
atta, í Brazilíu gætir lítt kynþáttafordóma; Amado
lýsir ofsafengnum andstæðum með snöggum umskipt-
um, það er mikil ólga og ofsi í bókum hans en líka
ljóðræn viðkvæmni, þær eru heitar og þar er rík frá-
sagnargleði þrungin mannúð. I Venezuela er Romulus
Gallegos sem hefur oft verið nefndur í sambandi við
Nóbelsverðlaunin, sagnaskáld sem líka hefur haft
þýðingu fyrir Asturias.
Alejo Carpentier er Kúbumaður og hefur oft verið
talinn í sömu andránni og Asturias þegar rætt er um
hæstu tindana í hinum blómlegu bókmennmm Róm-
önsku Ameríku og hefur átt líkan feril að ýmsu leyti,
orðið að sæta útlegð langtímum og hlaut ungur
evrópska mennmn einsog Asturias. En nú hefur
Carpentier hlotið miklar virðingar í föðurlandi sínu
eftir að Castro og hans menn leystu landið undan
kúguninni sem var kennd við Batista og er mesmr
áhrifamaður um opinbera bókaútgáfu þar í landi nú,
stórbrotinn höfundur og hugmyndaríkur og skyldur
Asturiasi líka í sínum leiftrandi skáldmyndum. Og úr
því að við erum að tala um Kúbu er ástæða til að
nefna Nicolas Guillén sem er mesta ljóðskáld lands-
ins, blökkumaður og hefur ávaxtað sagnaheim og
ljóðaarf blökkumannanna og múlattanna og kreól-
anna eða kynblendinga með líkum hætti einsog
Asturias hefur gert í ljóðum sínum og sögrnn með arf
Indíánans, móðir Asmriasar var Indíáni. Og frá Chile
er eitt mesta ljóðskáld heimsins í dag, Pablo Neruda
sem hefur líka Indíánablóð í æðum; og margir hafa
reiðst sænsku akademíunni fyrir að hafa svo lengi
gengið framhjá honum við veitingu Nóbelsverðlauna
en því valda eflaust stjórnmálaskoðanir hans: hann er
kommúnisti. Skáldskapur hans sprengir af sér allar
dægurpólitískar skilgreiningar og ég efast um að
nokkursstaðar komi í Ijóði fram bemr andstæður og
sameðli mannlífs og náttúru þessa hluta heimsbyggð-
arinnar sem er hin Rómanska Ameríka en í hinum
risavaxna ljóðabálki hans Canto General svo eitt sé
nefnt.
Meðal sérstæðra nútímalegra höfunda í Rómönsku
Ameríku má líka nefna Argentínumanninn Júlío
Cortazar sem lagði Antonioni til meginhugmynd í
kvikmyndina Blow-up; á Kúbu Lezame de Lima; í
Mexikó Carlos Fuentes sem eru máltöframenn og
formsnillingar, tilraunamenn. Fuentes er smndum
líkt við Proust og Joyce. Og ekki má gleyma hinum