Hermes - 01.10.1968, Side 8

ur-amerískum skáldum sem voru í samskonar útlegð
og batzt ævilöngum vináttuböndum við Cesar Valejo
frá Perú og Alejo Carpentier frá Kúbu og þeir áttu
margt sameiginlegt í reynslu og minningum og báru
saman bækurnar um harðstjórnina heima og fátækt
og kúgun alþýðu, og á þessum árum skrifaði Asturias
sitt mikla skáldverk Herra Forsetinn, E1 senor presi-
dente. Það er skrifað á árunum 1923 til 1933- Bók
sem er full af martröð, ótta og skelfingu; myndir sem
minna á Goya ef mér leyfist að hafa yfir svo marg-
þvælda líkingu en hér virðist tilefnið hæfa: limastífðir
betlarar, blindir og heyrnarlausir, vændiskonur, fávit-
ar, kynvillingar og drykkjusjúklingar, rangeygður
maður stangar vegg einsog geithafur og pissar af
hlátri þegar það er verið að kvelja einhvern aumingj-
ann og henda í hann tómum blikkdósum og dauðum
rottum, ránfugl gargar í hafi náttmyrkurs: það var
enga huggun að fá gegn vonzku heimsins... blóð-
hundar einvaldans njóta þess að pynta, draumar og
martraðir í sorpdyngjum og súrrealistískar sýnir, púðr-
aðir trúðar dreifa marglitum leikskrám til heiðurs
hinum mikla velgerðarmanni ættjarðarinnar herra for-
setanum sem hatar fólkið sem fæddi hann af sér og
hann óttast það og kvelur og kúgar, einvaldinn svart-
klæddur einsog syrgjandi; slægð, grimmd; umkomu-
leysi hinna saklausu í hinni djöfullegu vél, blóð og
hrottaskapur, fávitinn Pelele tryllist þegar hann heyr-
ir orðið mamma og það berst um alla borgina og allir
hinir betlararnir læðast að honum þegar þeir sjá sér
færi, kannski sefur hann, þeir öskra upp í eyrað á
honum: mamma, og hann var hundeltur með þessu
hrópi hungraður og svefnlaus, og betlararnir hlust-
uðu eftir ógnandi fótatökum hermannanna og tíndu
af sér lýsnar, daufdumb kona þreifar um magann á sér
sem tútnar út undan vaxandi þunga hennar, og fávit-
inn sefur og hrekkur upp við hið voðalega orð og
ærist og drepur mann þegar hrópað er í eyra hans:
mamma. Trúnaðarmaður einvaldans Cara de Angel
(það þýðir engilssvipurinn) var sagður fagur og illur
einsog Satan, hann verður ástfanginn af fórnarlambi
sínu en ástin getur ekki bjargað honum og hann deyr
brjálaður í dýflissunni eftir ægilegustu þjáningar í víti
sem herra forsetinn húsbóndi hans býr honum. Skáld-
ið Asturias fer um þennan voðalega heim einsog
Orfeus með hörpu sína í helju og málar myndir sem
maður getur ekki gleymt.
Hann varð að bíða áratugi eftir því að þessi mikla
bók kæmi á prent. Það var ekki fyrr en 1946 þegar
böðullinn Ubico var loksins fallinn sem hafði ekki
síður ástæðu en el cabrón að taka hana til sín og
spegla sína fúlu ásýnd í mynd herra forsetans.
Þó eflaust hafi Asturias verið efst í huga minning-
arnar um einveldi Cabrera sem stóð öll uppvaxtarár
hans þá var ætlun hans að bókin væri ekki staðbundin
en sýndi þá eitrun sem alltaf leiðir um allan þjóðar-
líkamann frá einveldinu, þá spillingu sem fylgir of
miklu valdi. Aldrei er nefnt í bókinni hvaða land er
fjallað um þó að Asturias noti sér þann margslungna
og sterka myndheim sem hann þekkti að heiman.
Þegar Asturias kom heim 1933 hafði enn einn
einræðisherrann fleytt sér á öldu fasisma sem skall
yfir heiminn á þeim árum og sat nú fasmr í sessi,
Ubico. Það var ekki viðlit fyrir Asturias að koma bók-
um sínum út á þessum árum, hann safnaði í hand-
raðann. Og hann var næstum fimmtugur þegar Herra
Forsetinn kom út. I ítalskri þýðingu nefnist hún:
L’ Uomo della Providenza: Maður forsjónarinnar,
þann titil var Mussolini einkar kært að bera. Það má
nærri geta hvílík ögun það hefur verið jafn geðstór-
um manni og Asturias er að geta ekki komið frá sér
þessum bókum þar sem orðin loga á síðunum og
renna áfram einsog glóandi straumar full af ákæru
og formælingum og sársauka og gjósa smndum upp