Nútíminn - 10.03.1962, Side 11

NÚTÍMINN
11
4.
Það var nýbúið að gefa út eitt bindi af smásögum frá
Klondyke, sem skrifaðar voru af ungum rithöfundi að nafni
Jack London. Ég las sögurnar og skrifaði höfundinum um
leið og ég sendi honum eintak af minni bók, sem var ný-
komin. Á þann Iiátt hófst vinátta með póstinum. Við vor-
um tveir ungir, þjóðfélagssinnaðir draumóramenn, altekn-
ir af löngun til þess að umskapa heiminn. \'ió lásum báðir
Thc Appenl to Reason (Skírskotun til skynseminnar), viku-
rit „stjórnmálalegra mótmæla", útgefið í Girard, Kansas, af
liinum ógnvænlega ritstjóra, J. A. Wayland. \bð vornm
báðir sannfærðir um, að senn mundi taka við samvinnu-
þjóðfélag án fátæktar. Því var það, að þegar annarhvor okk-
ar skrifaði bók, var það fyrsta verk að senda hinum Iiana.
Alltaf féll okkur vel skrif hvors annars.
Svo kom bók frá Jack með áritun, sem bvriaði þannig:
„Ég á mér vin, sem er ástfólgnastur í þessum heimi.“ Bók-
in var Testimony of the Suns (Vitnisburður sólnanna) eftir
George Sterling. Ég las hana og fann hér ljómandi skáldskap
um háleitustu efni. George hafði dálæti á Aldebaran og
Betelgeuse1 * *) eins og Milton á Ormuz og Ind-), undirheim-
um með Styx:1) og hinum kimmerisku eyðimörkum.4 *)
Auðvitað skrifaði ég George þegar í stað, og það varð
upphaf nýrrar vináttu. Ég vissi ekki, að hann „drakk líka“,
og Jjað iiðu sjö eða átta ár, áður en mér varð það kunnugt.
En einhverjum gagnrýnendum hlýtur að liafa verið Jiað
ljóst áður. Þegar út kom eftir hann The Wine of Wizardry
(\7ín töfranna), sagði einn gagnrýnandi, að bókin liefði átt
að Iieita „The Wizardry of Wine“ (Töfrar vínsins).
Um leið og þú lest þessa bók mína, muntu komast að
raun um, að ég skrifa um stórskáld og rithöfunda í Banda-
ríkjunum, menn og konur, sem hefðu átt að varðveita gáf-
ur sínar trl hagsbóta fyrir allt mannkynið. Þú munt sjá
þeim lýst hér sem aumkunarverðum þrælum áfengisnautn-
ar. Þú munt lesa sannanir mínar um það, að áfengi er ef’til
vill alvarlegasta undirrót angistar og dauða um aldur fram.
Þeir, sem gagnrýna þessa aðferð í sambandi við áfengis-
vandamálið, munu sjálfsagt svara mér með sögunni um
Abraham Lincoln og Grant hershöfðingja. Fólk kvartaði
yfir, hve Grant hershöfðingi drykki mikið viskí og Lincolh
svaraði: „Komizt að nafninu á viskítegundinni fyrir mig,
svo að ég géti gefið hinum hershöfðingjunum líka.“
Víst er þetta fyndin saga, en þér skjátlast, ef þú dregur
þá ályklun, að hægt sé að skapa snilling með aðstoð viskís.
F.itt sinn spurði ég George Sterling um betta. Ef einhver
í þessunr heimi ætti að þekkja það, þá var Jrað hann, taldi
ég. Hann svaraði: „Ef Jrú skrifar, þegar þú hefur drukkið,
telur þú. að þú hafir ort það dásamlegasta í heimi. En þeg-
ar þú lest það aftur yfir að morgni, kemstu að raun um, að
það er endileysa." Mikilmenni eru mikil, ekki sökum áfeng-
is, en þrátt fyrir það.
Ungir starfsbræður mínir á rithöfundabrautinni voru í
raun og veru miklir menn, og störf þeirra höfðu örvandi
áhrif á mig. Ég gat ekki lengur skrifað „fimm centa skáld-
sögur“, því að ég var farinn að fyrirlíta þær. Og þegar ég
gerði alvarlega tilraun til þess að hafa eitthvað til að lifa
af, sögðu útgefendur mér, að sögur mínar væru einskis nýt-
ar. Ég vann mér inn af og til nokkra dollara með því að
skrifa smáritgerðir, umsagnir um bækur og ýmsar greinar
fyrir tímarit. Ég skrifaði ádeilurit í skáldsöguformi og
nefndi það Prince Hagen. Því var hafnað af sautián tíma-
ritum og útgefendum — (þannig liðu næstum tvö ár) —
en að lokum fékk ég útgefanda í Boston. Ég hafði tvö hundr-
uð dollara í hagnað af bókinni, sem var minna en útgjöld-
in við prentun og burðargjöld.
Mitt 1 þessari eymdartilveru skrifaði ég dagbók ungs rit-
höfundar, sem örvænting rak til að stytta sér aldur. Hún hét
■ The Journal of Arthur Stirling (Dagbók Arthur Stirlings)
og vakti nokkra athygli. En í fávizku minni hafði ég því
miður skrifað undir Samning, sem gaf mér ekki neinar tekj-
ur, fyrr en greiddur var allur kostnaður \ ið útgáfuna. Ég
b Stjörnur.
2) Guðir
:i) Nafn á fljóti í undirheimum.
4) Samk\æmt Hómer bjuggu Kimmeríar fyrir norðan Svartahaf í köldu
og mvrku landi, þá endamörk jarðar mót norðri.
fékk aldrei svo mikið sem dollar fyrir hana, og hafði sjálf-
ur orðið að greiða kostnað við vélritun ááiandriti. En ég
lærði að Jrekkja bókmenntaheiminn.
Ég hitti útgefendur í tölu hinna bókmenntasinnuðu tíma-
rita þeirrar tíðar — lndependent, Litergry Digest, Mc.Clures.
Ég hafði vakið athygli þeirra. Þeir gáfu mér ráð og þar sem
ég var fölur og sultarlegur á svip, buðu þeir mér stöku sinn-
um til hádegisverðar. Þeir, sem mestir voru heimsmenn,
buðu mér áfengan drykk. Þegar ég hafnaði, urðu þeir oft-
ast örlítið móðgaðir. Þeir buðu mér vindlinga, en ég reykti
ekki. Ég tók eftir, hvernig þeir slökktu í vindlingum í kaffi-
bollunum, teiknuðu og rissuðu á hvítan borðdúkinn. Þeir
ráðlögðu mér að lesa tímaritin, sem Joeir gáfu út, athuga
efni þeirra og bera ntig eftir að skrifa eitthvað í svipuðum
stíl. Þeir gáfu út ástarsögur úr samkvæmislífi lieldra fólks,
frásagnir af ævintýralegum viðburðum, sögur, sem voru
spennandi, en ekki hrollvekjandi, og sem fyrst og fremst
höfðu ekki til að bera neina þjóðfélagsgagnrýni.
Einn af þeim rithöfundum, sem mér var ráðlagt að stæla,
var O. Henry. Sögur hans voru léttar, innilegar og mann-
legar og höfðu alltaf óvæntan endi, sem verkaði eins og
svipnhögg. Ég hitti einn af ritstjórum tímaritsins McClures,
sem hjálpaði til að halda í honum lífinu. Það varð að gæta
og geyma O. Henry og pvinga hann til að skrifa. Hann var
vanur að lofa því að hafa tilbúna sögu ákveðinn dag, og
ritstjórinn tók frá rúm í blaðinu. En sagan kom ekki og þá
varð að senda aðstoðarmann til að gæta rithöfundarins,
hjálpa honum til þess að verða alls gáður og fá hann til þess
að setjast niður og skrifa. Það leit út fyrir, að hann gæti yf-
irleitt ekki skrifað neitt lélegt, en annars var honum það
kvöl að skrifa.
Hér var ennþá á ferðinni maður frá Suðurríkjunum, sent
átti í erfiðleikum sökum áferigis. Hans rétta nefn var Willi-
am Sydney Porter, og mér rennur til rifja að ininnast sorg-
arsögu hans. Hann var starfsmaður í banka. Dag einn hvarf
nokkuð af peningum, og hann var ákærður lyrir fjárdrátt.
Kannski var hann sekur, eða hann tók á sig annars „sök“ —
hann vildi aldrei ræða þetta mál. Hann flýði til Honduras.
A1 Jennings, liinn alræmdi lestaræningi, sem seinna bætti
ráð sitt og skrifaði sjálfsævisögu, segist hafa hitt hann þar
hálffullan í fangelsi. Loks héldu þeir báðir heim á leið og
tóku út í sama fangelsi Jrá refsingu, sem þeir voru dæmdir
til. Mörgum árum seinna hafði ég þá báða til fyrirmyridar
í leikritinu Bill Porter, sem fært var á svið í Hollywood.
O. Henry skammaðist sin mjög fyrir þann grun, sem
hafði fallið á hann. Auk Jress syrgði hann eiginkonu sína,
sem dó af berklum. Hann var stoltur, kvalinn og skelfdur.
Það leið ekki á löngu, unz dauðinn leysti hann úr eymd-
inni, er hann var fjörutíu og átta ára.
Mér var ráðlagt að kynna mér annan ungan rithöfund,
Stephen Crane, sem hafði vakið feikna athygli með stuttri
sögu að nafni The Red tíadge of Courage (Hið rauða tákn
hugrekkis). Á eftir þessari velgengni skrifaði hann skáld-
sögu um götudrós. og hann skrifaði einnig sérkennileg
kvæði. Hann „drakk" líka.
Crane var altekinn af styrjöldum. Ég hygg, að hann hafi
séð styrjöld svo lifandi fyrir sér, að hann vildi sjá með eig-
in augum, hvort hann hefði á réttu að standa. Hann reyndi
að komast til Kúbu með gömlum gufudalli. Báturinn sökk
og hann komst lífs af. Af Jressu er saga, The Open tíoat
(Opni báturinn). Þegar hann komst seinna til Kúbu, gerði
hann alla hrædda með því að fara upp úr skotgröfunum og
s'illa sér upp sem skotskífu. Hann kærði sig kollóttan um
lífið. Hann var vanur að segja, að þrjátíu og fimm ár væru
nóg hverjum manni. Hann varð aðeins tuttugu og níu ára.
Crane varð veikur á Kúbu og „lækningin" var að drekka
ósleitilega. Stöðugt drakk hann. Hann var mjög lítill vexti
og vó ekki meira en sextíu kíló. Hann var berklaveikur og
sennilega hefur veikin herjað bæði á innri líffæri og lungu.
Hann var alltaf í peningaþröng og átti í ýmsum brösum við
ritstjóra og útgefendum. Þegar hann lét óvandaða persónu
í einni sögu sinni nota blótsyrðið „hver fjandinn“, spratt
upp mikil deila og lyktaði með því, að prentað var „hver
f......Crane hafði einnig áhuga á vændiskonum og
skrifaði talsvert um þær í bókum sínum. í sannleika sagt j
var þessi ungi rithöfundur samúðarríkur maður með sanna
og það verSur aS mæta þeim
meS gagnráSstöfunum. ÞaS
verSur aS stórbæta aSstöSu
ÆskulýSsráSs, góStemplara
og annarra góSra samtaka,
sem vilja og er treystandi til
aS leiSa æskulýSinn á réttar
brautir.
HöfuSborg íslands á nú 10
vínveitingahús, meS 12—14
vínbörum, 73 sjoppur. EN
HVAR ER ÆSKULÝÐS-
HÖLL HENNAR?
Holberg - bind. . . .
Framh. af 7. síSu.
annan. í gamanleiknum „Ell-
efti júní“, segir józkur stór-
bóndi: „Þegar hann kemur til
mín til þess að kaupa stóðhesta
lætur hann eins og hann sé á
leið annað, og komi aðeins við
til að heimsækja mig á leiðinni,
svo að ég verð fyrst að hella í
hann nokkrum krúsum af Rand-
ers-öli, áður en ég fæ úr hon-
um orð. Einusinni lék ég þó
illa á hann, þvi að ég laumaði
brennivíni í ölið. Þá malaði
hann eins og köttur.“
Holberg er meistari í Jrví að
lýsa ölvuðum mönnum, og Jreir
koma tíðum fyrir í leikritum
hans. í „Farsælt skipbrot“ er
persóna, sem aldrei liáttar á
kvöldin, án Jaess að hafa 2 potta
af brennivíni í kjölfestu. „Ó,
þú indæla brennivín," drafar
hann — hann hefur ekki verið
algáður í viku — „Maður getur
orðið leiður á sama matnum,
og maður getur orðið leiður á
sömu konunni, en því meira
sem maður er í Jrínum félags-
skap, kæra' brennivín, því meiri
löngun fær maður í þig. Til
dauðadags skal ég ekki yfirgefa
J)ig, yfirgef J)ú ekki heldur mig.“
Píetistakóngurinn, Friðrik IV,
setti mjög stranga helgidagalög-
gjöf. Að nokkru marki hélt hún
drykkjuskapnum í skefjum. í
síðasta verki sínu, „Siðfræðileg-
ar hugsanir", skrifaði Holberg
1744: „Hinn nýi heimur hefur
breytt til betri vegar ýmsum
löstum, sem ríktu í gamla heim-
inum. Þar á meðal er drykkju-
skaþur, sem ])á var dyggð, en
nú er hann smán......“
í kvæði 333 segir Holberg, að
„enginn getur efast um að laus-
ung leiðir af sterkjum drykkj-
um..... Það er sjaklgæft að sjá
drukkinn ítala, og svívirðileg-
asta nafngiftin á Spáni er
drykkjusvoli. Norrænu þjóð-
irnar Jjykjast hinsvegar af vím-
unni.“
Norsk tidsskrift om
A Ikoholspörgsmalet.
ÚTBREIÐIÐ
NÚTÍMANN