Kópavogur - 15.08.2014, Síða 11

1115. ágúst 2014
Hvað getum við gert sem neytendur?
Með neysluvenjum okkar getum við bæði ýtt á og knúið fram breytingar í
samfélaginu. Kröfur svo sem á að fækka
skuli umbúðum og plastpokum eru
þarfaþing þegar horft er til framtíðar.
Fyrir skömmu var í fréttum að í hverju
einu og einasta sýni sem rannsóknar-
leiðangur tók á milli Bermúda eyja og
Íslands fundust plastagnir(1). Slíkt ætti
að skipta Íslendinga miklu máli sem
fiskveiðiþjóð. Ef að fiskurinn dregur í
sig eiturefnin sem finnast í plastinu þá
er hætt við að eftirspurnin eftir honum
minnki. Einnig hefur verið fjallað um
að skordýraeitur safnist hægt og rólega
upp í fæðuhringnum og að við séum
nú komin á svipaðan stað og jarðarbúar
stóðu á gagnvart DDT skordýraeitr-
inu um 1960(2). Svo ekki sé minnst á
skipulagða umhverfisglæpi sem eiga
sér sérstaklega stað í fátækari hlutum
heimsins(3).
En hvað getur almenningur gert til
að sporna við þessari þróun? Og af
hverju ætti okkur að vera umhugað um
umhverfið? Fyrir flest okkar er svarið
augljóst; það er það rétta í stöðunni.
Siðferðilega má réttlæta umhyggju fyrir
umhverfinu á þann hátt að hugsa eigi um
hagsmuni heildarinnar. Einhverju sinni
var manni kennt að ekki ætti að gera við
aðra það sem maður vildi ekki að gert
væri við sig. Slíkt á líka við í þessum
málum, hví mátt þú skilja eftir þig stórt
umhverfisspor ef þú vilt ekki að aðrir
geri slíkt hið sama? En hvers vegna að
setja aukna orku í eitthvað sem maður
sjálfur fær lítinn hagnað af? Ástæðan
er einföld, fyrir komandi kynslóðir.
Svo þær þurfi ekki að takast á við um-
hverfisógnir og vandamál sem foreldrar,
ættfeður og mæður, hafa arfleitt þau af.
Best væri að sýna góðan karakter og vera
fyrirmynd fyrir aðra en breytingin ger-
ist bara hjá hverjum og einum. Hvern
langar ekki til þess að barnabarnið fái
notið óspilltrar náttúru Íslands ef það
kýs að gera það. Eða drekki hreint vatn
án vandkvæða? Þegar við kjósum að taka
það á okkur að eyða nokkrum krónum
aukalega hér til að kaupa umhverfis-
vænni vöru, eða eyða örlítið meiri tíma
þar til að flokka sorp þá gerum við það
ekki eingöngu fyrir okkur sjálf heldur
sérstaklega fyrir komandi kynslóðir. Þá
sem sitja eftir í súpunni ef ekkert er að
gert og þá sem landið erfa!
Síðastliðinn mánuð hafa Ungir Um-
hverfissinnar deilt með ykkur hinum
og þessum upplýsingum sem mikil-
vægt er fyrir neytendur að vita. Sumt
hefur verið til fræðslu svo neytendur
geti tekið upplýstar ákvarðanir meðan
að annað hafa verið ráð og ábendingar
um hvernig betur megi fara. Það sem
fjallað hefur verið um hefur meðal
annars verið:
Drögum úr notkun
á plastvörum
Einfaldar plasvörur eins og hringir af
goskippum geta verið skaðlegir og það
er því mikilvægt að klippa á hringi en
mun betra er að koma plastvörum í
endurvinnslu. Við Íslendingar einir og
sér hendum rúmlega 70 milljón plast-
pokum á ári hverju. Plastpokar leysast
upp í plastagnir sem geta haft áhrif á líf-
ríkið en plast getur tekið allt að þúsund
ár að brotna niður í náttúrunni(4). Af
þeim sökum er fátt jafn grátlegt eins og
þegar fólk kaupir einnota plastvörur svo
sem plastglös eða plasthnífapör. Um-
hverfisspor slíkrar vöru er hlutfallslega
mjög mikið sér í lagi miðað við notkun,
þar sem olía er unnin úr jörðu, plastið
mótað í verksmiðju sem svo er flutt í
verslun og þaðan að lokum heim til þín.
Ungir Umhverfissinnar fóru á stúfana í
júnímánuði og komust að því að Bónus
er með ódýrustu maíspokana en mesta
úrvalið er þó í Fjarðarkaupum. Maís-
pokamerkin sem seld eru í verslunum
hérlendis eru helst Biobag og Maíspok-
inn. Maíspokar eru þó engin töfralausn,
en marka þó upphaf mikilla breytinga
þar sem margar borgir og jafnvel lönd
hafa bannað venjulega einnota plast-
poka. Munurinn á plastpokum og maís-
pokum er sá að maíspokar eru úr sterkju
og eitra því ekki umhverfið ásamt því
að brotna mun hraðar niður en plast.
Besta lausnin hverju sinni er alltaf að
endurnýta poka en þó er ekki hægt að
komast hjá því að henda heimilssorpi
og þá eru maíspokar ágætis valkostur.
Forðumst matvöru sem
inniheldur pálmaolíu
Farið var yfir aðra umhverfisvá sem
finna má í mörgum marvælum en
það er pálmaolía. Pálmaolía er ein
ódýrasta olían á markaðnum í dag og
hefur eftirspurn eftir henni aukist mikið
undanfarna áratugi. Til þess að anna
eftirspurninni hafa menn tekið á það
ráð að ryðja mikið af landi regnskóg-
anna til þess að rækta olíupálma. Í dag
er langmestur hluti pálmaolíu á mark-
aðnum ósjálfbær og valdur að eyðingu
regnskóga og stofna þar af leiðandi
dýrategundum í hættu. Pálmaolía er
oft falin sem“jurtaolía“ og er talið að
hana sé að finna í þriðju hverri matvöru
á Íslandi.
Verslum grænt
og endurvinnum
Kynnt voru til sögunnar tvö merki sem
gagnlegt er fyrir upplýstann neytanda
að þekkja vel en það eru Svansmerkið
og Blómið sem finna má á ýmsum
varningi. Svansmerkið er umhverfis-
merking innan norðurlandanna. Til eru
63 flokkar fyrir vörur sem geta hlotið
þennan stimpil, þar með talið raftæki
o.flr. Hann skoðar val á hráefnum,
efna- og orkunotkun í framleiðslu-
ferlinu, hönnun umbúða, förgun og
framkvæmd gæðaprófana. Áhrif allra
þessara þátta eru metin og þurfa að
standast strangar kröfur til að verða
svansmerktar. Svanurinn leggur mikla
áherslu á að losun koltvísýrings sé í al-
gjöru lágmarki og berst þannig gegn
hnattrænni hlýnun. Sérstakar kröfur
eru settar á vörur ætluðar börnum. Öll
efni sem eru grunuð um að hafa skað-
leg áhrif á umhverfið eru bönnuð og
eru ilmefni og önnur ofnæmisvaldandi
efni bönnuð í barnavörum. Blómið er
umhverfisvottun á vegum evrópusam-
bandsins. Eins og svanurinn er allt
framleiðsluferlið skoðað, allt frá inni-
haldefnum til úrgangs. Skilyrðin sem
vörurnar þurfa að uppfylla eru endur-
skoðuð á 4 ára fresti í takt við breytingar
sem verða á framleiðsluferlum. Aðrar
umhverfismerkingar sem vert er að
minnast á eru til að mynda Grænfáninn,
bláfáninn og endurvinnslumerkið svo á
eitthvað sé minnst. Endurvinnslukortið
er app ætlað til að einfalda fólki að koma
þeim úrgang sem það vill losna við á
réttan stað svo það skili sér sem best
til mögulegrar endurvinnslu. Í forritinu
eru listar yfir endurvinnsluflokka og
staði sem taka við hlutum og efnum til
endurvinnslu.
Höfum augun opin fyrir
snefilefnum í tækjum
Farsímar og aðrar hátæknivörur inni-
halda mikið magn snefilefna sem gott
er að hafa í huga. Snefilefni eru frum-
efni sem finnast á jörðinni í litlu magni.
Þessi efni eru notuð t.d. í skjái, hátalara
og annað sem meðal annars finnst í
snjallsímum. Snefilefni eru unnin úr
bergi, en til þess að þau séu vinnanleg
þarf uppsöfnun þeirra að vera nægjan-
leg og bergið að vera margummyndað
(búið að ganga í gegnum jarðfræðiferli,
hringrás steinda, oftar en einu sinni).
Snefilefni er takmörkuð auðlind og því
er það þannig að auðlindirnar munu
klárast, enda eykst mannfjöldi heimsins
á sama tíma og eftirspurn eftir fram-
leiðslu á tækjum og tólum margfaldast.
Til að vinna þau snefilefni sem notuð
eru í framleiðslu snjallsíma og annarra
tækja þarf að fara í gegnum mikið ferli;
grafa þarf upp berg í námum, mala það,
vatnsblanda það til að hreinsa snefil-
efnin frá öðrum efnum, síðan þarf að
hreinsa þau ennfrekar og fínpússa til
þess að undirbúa þau fyrir komandi
hlutverk. Við þetta ferli skapast ýmis
mengun, einkum vegna þess að efnin
eru yfirleitt í bergi sem inniheldur
geislavirk efni. Vinnslan er orkufrek
og þarfnast mikils magns af vatni sem
síðan skilar sér mengað út í nærliggj-
andi ár og vatnsborð með tilheyrandi
áhrifum á lífríkið. Einnig hlýst af
sjónræn mengun þar sem skógar eru
meðal annars ruddir og risastórar holur
grafnar í jörðu til vinnslu efnanna. Þetta
er ekki endilega spurning um að ýta öllu
slíkum tækjum frá okkur, því það getur
haft mikil áhrif að vera meðvitaður not-
andi. Munum að koma tækjunum fyrir
á réttum stað þegar við uppfærum og
hættum að nota þau. Það besta sem við
getum gert við raftæki er að gera við þau
og endurnota. Loks þegar líftími þeirra
er liðinn, þá er hægt að koma þeim í
endurvinnslu.
Kaupum lífrænt
Að versla lífrænt snýst ekki eingöngu
um þig! Svo mikið hefur verið notað
af skordýraeitri í gegnum tíðina að það
hefur haft mikil áhrif á dýralíf. Nú er
notkun á skordýraeitrinu neónikótínoíð
orðin svo mikil að hún er ekki fjarri því
sem að notkun á bannaða skordýraeitr-
inu DDT var um 1960. Skordýraeitrið
hefur ekki eingöngu áhrif á t.d. býflugur
heldur einnig meðal annars drekaflugur
sem að borða moskítóflugur. Þannig
hefur fækkun smáfugla verið rakin til
fækkunar á skordýrum vegna þessa.
Eitur sem þessi skila sér því út í fæðu-
keðjuna.
Við sem kaupum vörur og nýtum
okkur þjónustu getum með því að auka
eftirspurn eftir því sem umhverfis-
vænna er valdið vendingu á mark-
aðnum. Við í sameiningu getum komið
breytingunum af stað. Hvert og eitt
virðumst við kannski agnarsmá í hinum
stóra heimi, en líkt og skytturnar þrjár
þá getum við staðið saman og kallað
eftir breytingum. Kaupum lífrænt ef
við getum, svansmerkt eða með öðrum
álíka umhverfismerkingum, flokkum
bæði pappír og plast í þokkabót við
dósir og skilagjaldsskyldar drykkj-
arvörur, kynnum okkur vörurnar sem
við hyggjum á að fjárfesta í og hvernig
staðið er að þeim frá upphafi til enda
kaupum ekki vörur unnar úr fágætum
við regnskóganna eða dýrum í útrým-
ingarhættu svo eitthvað sé nefnt, köllum
eftir gegnsæi og breyttu hugarfari ekki
aðeins fyrir okkur heldur einnig fyrir
framtíðina.
Tilvísanir:
(1) http://ruv.is/frett/eiturefni-ur-plasti-fara-i-
sjavardyr
(2) http://www.ruv.is/mannlif/skordyraeitur-
hofum-vid-ekkert-laert
(3) http://www.ruv.is/frett/skipulagdir-um-
hverfisglaepir-hindra-throun
(4) http://www.ruv.is/frett/hendum-70-milljon-
plastpokum-a-ari
Höfundur eru:
Lilja Steinunn Jónsdóttir,
formaður Ungra umhverfissinna
Kristján Andri Jóhannsson,
stjórnarmaður.