Vestfirðir - 10.10.2013, Síða 8

8 10. október 2013
Afl Vestfirðinga er í hafinu
- 300 milljarðar króna
Búseta á Vestfjörðum hefur alltaf byggst á því sem hafið hefur gefið. Í öllum meginatriðum
hefur það ekkert breyst og mun ekki
breytast. Aðrar atvinnugreinar, svo sem
ferðaþjónusta og landbúnaður, hafa
töluverða þýðingu, en geta ekki haldið
uppi samfelldri byggð án undirstöð-
unnar, sjávarútvegsins. Í aldarfjórð-
ung hefur verið samfellt undanhald á
Vestfjörðum. Fækkun íbúa úr 11.000
í 7.000 segir alla söguna. Ástæðan
er gífurlegur samdráttur í útgerð og
vinnslu. Skýringin er að miklu leyti
í helmings minnkun á heildarþorsk-
veiði og að auki helmings minnkun á
hlut vestfirskra fyrirtækja í veiðinni.
Þorskveiðin og vinnslan hefur alltaf
verið langstærsti þáttur útvegsins í
fjórðungnum og þegar hann minnkar
um 3/4 verður hrun.
Náttúrulegar aðstæður hafa hins
vegar ekki breyst neitt í líkingu við
hrunið í Vestfirskum sjávarútvegi.
Fengsælu fiskimiðin eru enn á sínum
stað og gefa af sér á hverju ári mikla
veiði. Hafrannsóknarstofnun tók
saman, að minni beiðni, veiðar á Ís-
landsmiðum frá 1991-2009, sundurlið-
aðar eftir svæðum. Á svæðinu norðan
Snæfellsness að Horni veiddust á þessu
árabili að jafnaði 58.500 tonn af þorski
eða 33% alls þorskafla á Íslandsmiðum.
Veiðin hefur verið nokkuð stöðug á
bilinu 43.000 - 65.000 tonn með fá-
ein ár utan þessa bils. Á þessu svæði
veiddust að jafnaði 25% alls ýsuafla eða
um 14.500 tonn. Þar hefur verið meiri
sveifla í aflabrögðum, með lítilli veiði
fyrir árið 2000 en mun meiri eftir það
eða um 20.000 - 25.000 tonn.
Hlutur fjórðungsins í því sem miðin
gefa af sér er rýr. Árin 2010 og 2011
var landað á Vestfjörðum aðeins um
22 þús tonnum eða um 12% af þorsk-
veiðinni. Þarna vantar um 36.000 tonn
á hverju ári. Svipuð niðurstaða er af
ýsuveiðunum. 7-8 þúsund tonnum
var landað á Vestfjörðum af um ríflega
20.000 tonna veiði. Það gera líka um
12% af heidarveiðinni. Þarna vantar
rúmlega 10.000 tonn.
Hrunið á umfangi vestfirsks sjávarút-
vegs verður ekki skýrt með breytingum
á lífríkinu eða fiskimiðunum undan
fjórðungnum. Þau gefa svipað af sér
og verið hefur. Skýringin liggur í
skipulagningunni og kerfinu, sem gera
útgerðum kleift að veiða á Vestfjarða-
miðum, en landa og ráðstafa aflanum
með meiri tilkostnaði í fjarlægum
landshlutum. Það myndi þykja heldur
skrýtin útgerð að nýta heita vatnið á
höfuðborgarsvæðinu á þann hátt að
senda stærstan hluta þess eftir löngum
leiðslum til Vestfjarða og Austfjarða og
nota það ekki nálægt upptökum þess.
Þetta er verklagið í sjávarútveginum.
Miklar breytingar hafa orðið í sjávar-
útvegi á undanförnum aldarfjórðungi.
Starfsfólki hefur fækkað mikið með
auknum afköstum og tækniframförum.
Sama þróun hefur orðið varðandi ýmsa
þjónustu við skipin og bátana. Stór hluti
teknanna af sjávarútveginu hefur færst
til, frá verktaka- og launagreiðslum yfir
í greiðslur fyrir veiðiréttinn. Ef sjáv-
arbyggðirnar eiga að halda velli verða
þær að fá sinn hlut í þessum greiðslum
og nota þær til atvinnusköpunar og að
veita íbúunum þjónustu.
Þessar greiðslur eru orðnar gríðar-
lega háar eftir að framsalið var leyft.
Verðmæti kvótans er talið í hundruðum
milljarða króna og nánast ekkert af því
rennur um hagkerfi sjávarbyggðanna,
heldur er í höndum fárra einstaklinga.
Miðin á Breiðafirði og Vestfirði skila
miklum arði sé miðað við það verð á
veiðiheimildum sem skrifstofa LÍÚ
hefur komið á og Fiskistofa birtir upp-
lýsingar um. Leiguverð á þorski er um
186 kr/kg og á ýsu um 299 kr/kg. Verð
fyrir veiðiréttinn til lengri tíma tekur
svo mið af þessu verði. Þetta er verð
sem útgerðarmenn krefjast fyrir veiði-
réttinn og sannanlega það gjald sem
aðrir útgerðarmenn greiða. Fyrirtækin
eru rekin með hagnað þrátt fyrir þessa
verðlagningu. Viðskiptabankarnir lána
stórfé til þessara kvótakaupa og eru
greinilega sannfærðir um greiðslugetu
fyrirtækjanna. Niðurstaðan er að hátt
verð fyrir veiðiheimildir er orðin stað-
reynd sem mun ekki breytast.
Sé miðað við ofangreint leiguverð á
þorski og ýsu og að auki áætlað fyrir
leiguverði á öðrum fisktegundum sem
eru veiddar á þessum miðum fæst að
útgerðarfyrirtækin meta veiðiréttinn
á Breiðafjarðar- og Vestfjarðamiðum
ekki undir 15 milljörðum króna árlega.
Það gera um 300 milljarða króna á þeim
20 árum sem liðin eru síðan framsalið
fór að segja til sín. Þarna liggur aflið
sem áður var í vestfirskum sjávarútvegi.
Peningarnir sem áður hrísluðust um
byggðarlögin eru núna samanþjapp-
aðir í kvótaverðinu. Þeir eiga hvergi
betur heima en í sjávarplássunum við
fiskimiðin. Það má hugsa sér að skipta
aðgangsgjaldinu að miðunum milli
ríkis og byggðarlaganna, enda verði
sanngjörn skipting á arðinum af nýt-
ingu annarra auðlinda þjóðarinnar, svo
sem jarðhita. Ef Vestfirðir eiga að rísa
á ný verður fjórðungurinn að sækja á
ný aflið í það sem hafið gefur.
Kristinn H. Gunnarsson
kristinn H. Gunnarsson.
Á fiskvinnslan að
geta átt kvóta?
- verða nýju hálaunastörfin í sjávarbyggðunum?
Sjávarútvegsfundur Samtaka sjávarútvegssveitarfélaga, var haldinn á Hilton Reykjavík
Nordica hótel miðvikudaginn 2.
október sl. Meðal efnis á dagskrá
fundarins var erindi Vilhjálms Eg-
ilssonar rektors Háskólans á Bifröst
sem nefndist „Á fiskvinnslan að
geta átt kvóta? “ Hann greinir m. a.
frá þeim ástæðum og rökum sem
Tvíhöfðanefndin svokallaða hafði
fyrir tillögu sinni um fiskvinnslu-
kvótann sem var ein veigamesta til-
lagan. Ekki náðist sátt um tillöguna
á sínum tíma en Vilhjálmur velti
fyrir sér hvernig framþróun í fisk-
vinnslunni hefði orðið ef tillagan
hefði verið samþykkt.
Að hans mati hefði þróunin hefði
orðið á forsendum fiskvinnslunnar
frekar en veiðanna sem hefði leitt
til hægari þróunar í sjófrystingu en
fleiri minni fiskvinnslur hefðu orðið
samkeppnishæfari. Meiri stöð-
ugleiki hefði orðið í sjávarbyggðum
og tekjur í vinnslunni meiri, en að
sama skapi tekjur útgerðar og sjó-
manna lægri. Þannig hefði rekstur-
inn orðið enn markaðsdrifnari,
þar sem aflamarkskerfið gefur færi
á að skipuleggja sjávarútveginn á
forsendum markaðarins og skapa
sem mest verðmæti.
Í dag hefur vinnslan í landi náð
sér á strik og áhersla lögð á alla
verðmætakeðjuna. Ferskur fiskur er
ráðandi í þróuninni og sjófrysting er
ekki lengur með sama forskot. Nýjar
greinar eru að koma inn í líftækni,
heilsutengdum vörum og lækninga-
vörum sem geta tvöfaldað verðmæti
þorsksins. Í kjölfarið velti Vil-
hjálmur upp þeirri spurningu hvort
að nýju hálaunastörfin muni verða
til í sjávarbyggðunum. Að lokum
nefndi hann nokkur dæmi sem hann
kaus að nefna stríð morgundags-
ins, en það er að skilgreina hvað
það er og heyja rétta stríðið. Ekki
eyða orkunni í stríð fortíðarinnar,
heldur kanna hvar verður hægt að
ná árangri, hvernig sjávarútvegur
verður eftir 10-20 ár og hvaða hlut
sjávarbyggðirnar munu vilja eiga í
þeim sjávarútvegi.
Vilhjálmur egilsson rektor.
Auglýst eftir umsóknum um viðbótaraflamark
Fjögur af sex sveitarfélögum sem
koma til greina eru á Vestfjörðum
Með breytingu á lögum nr 116/2006 þann 25. júní 2013 samþykkti Al-
þingi að Byggðastofnun skuli næstu
fimm fiskveiðiár hafa til ráðstöfunar
aflaheimildir sem nema 1.800 þorskí-
gildislestum til að styðja byggðar-
lög í alvarlegum og bráðum vanda
vegna samdráttar í sjávarútvegi.
Byggðastofnun hefur mótað eftir-
farandi viðmið um úthlutun veiði-
heimilda samkvæmt þessari heim-
ild. Meginmarkmið verkefnisins er
að auka byggðafestu í þeim sjávar-
byggðum sem:
o standa frammi fyrir alvarlegum
og bráðum vanda vegna skorts á
aflaheimildum eða óstöðugleika í
sjávarútvegi,
o eru háðastar sjávarútvegi og eiga
minnsta möguleika á annarri at-
vinnuuppbyggingu,
o eru fámennar, fjarri stærri byggða-
kjörnum og utan fjölbreyttra vinnu-
sóknarsvæða.
Í því skyni er stefnt að uppbyggingu í
sjávarútvegi sem:
o skapar eða viðheldur sem flestum
heilsársstörfum fyrir bæði konur
og karla við veiðar, vinnslu og af-
leidda starfsemi í viðkomandi sjáv-
arbyggðum,
o stuðlar að sem öflugastri starf-
semi í sjávarútvegi til lengri tíma
og dregur sem mest úr óvissu um
framtíð sjávarbyggðanna.
Stjórn Byggðastofnunar hefur á
grundvelli greiningar á stöðu einstakra
byggðarlaga ákveðið að auglýsa eftir
samstarfsaðilum um nýtingu við-
bótaraflaheimilda til að stuðla að
meginmarkmiðum verkefnisins í eft-
irtöldum sjávarbyggðum sem falla að
ofangreindum viðmiðum; Breiðdalsvík
í Breiðdalshreppi, Drangsnes í Kald-
rananeshreppi, Flateyri í Ísafjarðarbæ,
Raufarhöfn í Norðurþingi, Suðureyri
í Ísafjarðarbæ og Tálknafjörður í
Tálknafjarðarhreppi. Endanlegt val á
4-6 byggðum og samstarfsaðilum mun
byggja á eftirfarandi þáttum:
o Trúverðugum áformum um útgerð,
vinnslu sjávarafurða eða aðra starf-
semi.
o Fjölda heilsársstarfa fyrir karla og
konur.
o Sem bestri nýtingu þeirra veiði-
heimilda sem fyrir eru í byggðar-
laginu.
o Öflugri starfsemi til lengra tíma
sem dregur sem mest úr óvissu um
framtíðina.
o Jákvæðum áhrifum á önnur fyrir-
tæki og samfélagið.
o Traustri rekstrarsögu forsvars-
manna umsækjanda.
Flateyri.