Austurland - 13.11.2014, Qupperneq 8

13. Nóvember 20148
Fréttatilkynning frá Austurbrú:
Dagar myrkurs á Austurlandi
Menningarveislan austfirska „Dagar myrkurs“ hófst fimmtudaginn 6. nóvem-
ber og stendur til 16. nóvember. Tón-
list og myndlist eru í öndvegi, hlaðborð
og þjóðlegir réttir, kertaljós og kósý-
stundir, ljóðalestur, draugagangur
og afturganga, bílabíó og ástardagar,
sviðamessa, myrkra- og grímuböll, og
stjörnum og norðurljósum fagnað svo
eitthvað sé nefnt.
Dagar myrkurs voru haldnir í fyrsta
sinn í nóvember árið 2000 af Markaðs-
stofu Austurlands sem hefur hýst ver-
kefnið allar götur síðan. Verkefnið er
því í dag hluti af markaðsstarfi Aust-
urbrúar og hefur verið skipulagt með
svipuðum hætti frá upphafi.
Þetta er byggðahátíð Austurlands
þar sem gervallur fjórðungurinn
leggst á eitt til að gera íbúum og
gestum þeirra glaða daga í svartasta
skammdeginu og lýsa það upp –
ellegar undirstrika það með skírskotun
í ríkan drauga- og vættaarf. Í tíu daga
rekur svo hver viðburðurinn annan í
hverju bæjarfélagi og ættu háir sem
lágir að finna eitthvað við sitt hæfi í
dagskránni. Listafólk leggur lóð sín
á vogarskálarnar; tónlist og mynd-
list, hlaðborð og þjóðlegir réttir,
kertaljós, ljóðalestur, draugagangur
og afturganga, bílabíó og ástardagar,
sviðamessa, myrkra- og grímuböll, og
stjörnum og norðurljósum fagnað svo
eitthvað sé nefnt. Verslanir og þjón-
ustuaðilar bjóða freistandi tilboð á
vörum, veitingum og gistingu í tilefni
daganna. Á Dögum myrkurs er jafn-
framt góður tími til að heimsækja söfn
og sýningar, sundlaugar og bókasöfn
sem öll taka vel á móti gestum með
upplýsandi viðburðum tengdum
myrkrinu og ljósinu.
Þá má geta þess að Austurbrú
stendur fyrir leik á Facebook þar sem
fólk er hvatt til að taka ljósmyndir sem
fanga myrkrið og skammdegið á ein-
hvern hátt. Sá eða sú sem sendir inn
bestu myndina af viðburðum Daga
myrkurs með hashtaginu #dagar-
myrkurs getur unnið flug til höfuð-
borgarinnar í boði Flugfélags Íslands.
Ítarlega dagskrá Daga myrkurs má
finna á vefnum east.is.
Dagar myrkurs og
austfirskar draugasögur
Nú stendur menningarveislan Dagar myrkurs sem hæst. Dagar myrkurs stytta biðina
eftir hátíð ljóssins, jólunum, um leið og
þeir daðra við myrkrið og öllu sem því
fylgir. Í dag er erfitt að ímynda sér hið
ótrúlega myrkur sem fólk bjó við fyrir
tíma rafmagnsins og lítið óhugnanlegt
við að hlusta á magnaða draugasögu í
uppljómuðu herbergi. En af nógu er að
taka þegar austfirskar draugasögur eru
annars vegar og eru hér aðeins birtar
þrjár þeirra. Dagar myrkurs eru til-
valdir til að dusta rykið af austfirsku
draugasögunum og finna hárið rísa á
höfðinu af hryllingi.
Barðsnesbræður
og stóri maðurinn
Fyrr á öldum bjuggu bræður tveir á Barðsnesi í Norðfirði er hétu Eyjólfur og Einar. Sigurður hét
sá þriðji, ófermdur. Móðir þeirra var
fyrir búinu. Báðir voru þeir Eyjólfur
og Einar afarmenn og Eyjólfur þó enn
fremri að karlmennsku og áræði. Töldu
þeir sér ekkert ófært og héldu tveir einir
út sexæringi og settu hann upp og ofan.
Brugðið var þeim um oflátungshátt. Ef
fyrir kom að bátsetningin gekk miður
en endranær varð orðtak þeirra: „Oft
hefur betur gengið í henni Barðsnes-
höfn.“
Einu sinni voru þeir við jarðarför við
kirkju sína. Kom þar upp gröftur mikill
og meðal annars bein afar stór. Undr-
uðust margir þau. Eyjólfur tekur þá upp
legg, virðir hann fyrir sér og segir hlæj-
andi: „Einhvern tíma hefði verið gaman
að hafa þennan karl til að setja með sér
bátinn í henni Barðsneshöfn.“ Hafði
hann mörg kalsyrði og háðglósur um
þetta. Öllum hnykkti við. En einn segir
að hann skuli ekki hæðast að dauðra
manna beinum. Eyjólfur hlær og spyr
hvort hann hyggi að þessi færist á legg,
heldur að sér þætti þá eigi neitt að því
að fá þess háttar mann til að setja með
sér bátinn í henni Barðsneshöfn og hlær
dátt. Einar fylgdi honum í þessu. „Betur
þér yrði að orðum þínum, Eyjólfur,“
sagði einhver. Síðan fóru allir heim.
Þetta kvöldið mættu einhverjir jötun-
stórum manni þar á milli bæja sem
enginn vissi deili á. Enginn áræddi að
spyrja hann að heiti eða öðru utan einn
maður spurði hvert hann ætlaði. Hann
kvaðst einu sinni ætla að setja með þeim
bræðrum bátinn í henni Barðsneshöfn.
Þetta þótti kynlegt svar. Heima í Barðs-
nesi varð móðir þeirra bræðra þegar vör
við þennan stóra mann og hélt hann sig
í höfninni við bát bræðranna.
Þeir bræður áttu timbur mikið fyrir
utan Horn er þeir ætluðu að sækja á
bátnum við fyrsta færi. Það voru fullir
tveir bátsfarmar. Næsta dag var gott
sjóleiði. Voru þeir bræður þá árrisulir
því blíða var og lásléttur sjór. Bjuggust
þeir fljótt. Móðir þeirra bað þá hvergi
fara þann dag. Þeir spurðu því hún
óskaði þess. Hún kvað sig óra illa fyrir
ferð þeirri. Þeir kváðust lítið marka
kerlingaróra hennar og heimtu Sigurð
bróður sinn með sér. Hlupu þeir svo til
sævar. Sigurður hljóp á eftir þeim. Þegar
hann kom ofan undir höfnina sá hann
að þeir bræður þrifu til bátsins. Og í
því sá hann tröllstóran mann hlaupa á
bátinn með þeim og rann þá báturinn
á hendingskasti út á sjó. „Sjaldan hefur
betur gengið í henni Barðsneshöfn,“
sagði Eyjólfur. Settust þeir svo undir
árar og stóri maðurinn í skut. Það skildi
Sigurður að bræður hans sáu eigi þriðja
manninn. Leist honum eigi á ferðina og
gekk á landi til timbursins. Þeir bræður
fermdu bát sinn harðfengilega en segja
Sigurði að vera þar eftir og bera smá-
tré ofan að flæðarmálinu meðan þeir
rói hitt inn í Barðsneshöfn. Nú róa
þeir inn og er stóri maðurinn í skut.
Sér Sigurður það að hann setur veltu á
bátinn. Fer Sigurður þá á sjónarhæð og
horfir til þeirra. Sér hann að veltan eykst
uns báturinn hvolfist. En jafnskjótt eru
þeir bræður komnir á kjöl. Þetta var um
dagmál. Var spegilsléttur sjórinn. En þá
sér hann stóra manninn líka á kilinum
og snýst þá báturinn enn við. En þeir
bræður ná trjánum. Þá færir sá stóri þau
í kaf. Þá ná þeir bátnum. En hann hvolfir
honum. Þetta gekk þar til um miðdegi
að þeir náðu bátnum eða trjánum á mis.
En þá fórst Einar. En Eyjólfur barðist
þangað til um miðaftan. Þá fórst hann.
Stóri maðurinn reri bátnum að landi
og segir Sigurði að koma í hann. „Skal
þig ekki saka því þú hefir ekkert gert
mér á móti.“ Sigurður þorði ei annað
en hlýða. Reri stóri maðurinn hann í
Barðsneshöfn, kippti upp bátnum, hvarf
og hefir eigi sést síðan. Sigurður sagði
frá þessu. Því trúðu menn að sá sem
stóru beinin átti hefði hefnt sín þarna
fyrir kalsið.
Heimild: Austfirskar draugasögur.
Austfirsk safnrit III. 2006
Sandvíkur-Glæsir
(Ágrip frásagnanna af Glæsi í þjóðsögum Sigfúsar iii,
Sögum Ásmundar Helgasonar frá bjargi og þ. e. , handriti benedikts Sveinssonar)
Eitt harðindaár lá hafís sem oftar fyrir Austurlandi, og sáu menn þá útlent skip hrekjast í ísnum
úti fyrir Norðfirði og Reyðarfirði, berast
upp undir Gerpi og brotna þar. Sumir
segja að menn hafi sézt á ísnum og
horfið síðan. Svo er enn sagt, að stuttu
síðar hafi Mið-Sandvíkurbóndinn
gengið á reka undir Gerpi, fundið þar
mann með litlu eða engu lífsmarki og
grafið líkið í sandinn. Maðurinn var
dökkklæddur, í síðum frakka, með hvítt
brjóst og háan hatt. Eftir að bera tók á
því, að hann lægi ekki kyrr, komust á
gang hviksögur um, að bóndi hefði myrt
hann og rænt hann þar því, sem fémæti
var í. En allir vissu að minnsta kosti, að
nýr draugur var hér á ferð, sem fylgdi
Sandvíkingum. Var honum gefið nafn
af búningi sínum og einkanlega hinni
hvítu glæsibringu.
Glæsir hafði hægt um sig fyrsta
sumarið, en um haustið þóttust menn
sjá hann starfa að því að moka saman
mikilli snjódyngju uppi á fjallhryggnum
milli Norðfjarðar og Sandvíkur. Einn
dag um veturinn í ófærum kafalds-
byl brast þessi dyngja fram, féll yfir
bæinn í Mið-Sandvík, braut hann og
grandaði öllu fólki, sem inni var. Eftir
þetta stórvirki var sem Glæsir færðist
í aukana. Gekk hann ljósum logum á
undan Sandvíkingum, svo að hann sáu
óskyggnir menn sem skyggnir, og varð
einn frægasti draugur á Austurlandi.
Einar Erlendsson í Hellisfirði var einu
sinni á ferð yfir Hrafnaskörð, mætti
þar manni, höfðinglegum til fara, og
hugði þar vera síra Jón Hávarðsson,
tengdaföður sinn. Einar tók ofan og
heilsaði honum með miklum virktum
og vinsemd, en hinn varð svo vel við, að
hann tók ekki aðeins ofan pípuhattinn,
heldur höfuðið með. Síðan hvarf hann
í eldkasti. Þá segir Einar: „Á, varst það
þú, höfðinginn! Ó, svei þér nú alla daga,
Glæsir, tu, tu.“ Rétt í þessu mætti Einar
mönnum úr Sandvík.
Fleiri og smærri sögur fóru af Glæsi,
illum aðsóknum hans, meiðingum á
skepnum o.s.frv. en hér er unnt að telja,
enda margar hver annarri líkar, nú
flestar fallnar í gleymsku og Glæsir tek-
inn að eldast og gerast umsvifaminni.
En orð lék á því, hversu hann reyndi
að spilla friði í víkinni, og aldrei varð
honum svo dátt sem þegar Sandvíkingar
fengu sér duglega neðan í því og flugust
á í illu. En þeir áttu það sumir til að vera
nokkuð útnesjalegir og hávaðasamir
í meira lagi, eins og margir, sem við
brimið alast upp. Ef von var á rifrildi og
róstum, sást Glæsir oft á undan, og varð
þá sem hann væri sjálfur þéttkenndur.
Heimild: Þjóðsagnabókin. Sýnisbók
íslenzkra þjóðsagnasafna. Annað bindi.
Sigurður Nordal tók saman. Almenna
bókafélagið. 1980, Reykjavík, bls. 92-91.
Ljósið heldur myrkrinu í burtu.
Skarir við ár voru oft hættulegar mönnum og dýrum.