Skessuhorn - 09.07.2008, Blaðsíða 19

19 MIÐVIKUDAGUR 9. JÚLÍ
w w w. s k e s s u h o r n . i s
Akra nesstrakt or inn árið 1918. Mynd in er unn in af Hlyni Ó lafs syni, graf ísk um hönn uði. Und ir stýri er Vest ur ­ Ís lend ing ur inn
Jón Sig munds son, sem setti vél ina sam an og kenndi á hana. Mað ur inn til hægri mun vera Jón Dið riks son í El ín ar höfða en þar
er mynd in tek in.
Fyrsta drátt ar vél in til Ís lands
árið 1918
Í ár eru 90 ár lið in síð an fyrsta
drátt ar vél in kom til lands ins, en
hún gekk und ir nafn inu Akra­
nesstrakt or inn og var frá Banda­
ríkj un um af teg und inni AVERY,
sem um þær mund ir var ein mest
selda drátt ar vél in þar vestra. Vél in
kom til Ís lands með Gull fossi, þann
12. á gúst 1918, en Gull foss var fyrst
ís lenskra skipa með ís lensk an skip­
stjóra og á höfn til að sigla milli Ís­
lands og Am er íku síð an á dög um
Leifs heppna.
Kaup end ur vél ar inn ar voru tveir
á huga menn um ís lensk an land bún­
að, þeir Þórð ur Ás munds son, út­
gerð ar mað ur og Bjarni Ó lafs son,
skip stjóri, báð ir frá Akra nesi, en
Þórð ur hafði m.a. ætl að að nota
vél ina við mó verk smiðju þá sem
hann hugð ist reisa í Garða fló an um
á Akra nesi, ein hverju mesta mó­
svæði lands ins. Mór inn var fólki
á þess um árum sams kon ar verð­
mæti og kol og olía urðu síð ar.
Einnig var vél inni ætl að að vinna
í sam bandi við kart öflu rækt, sem
um lang an ald ur hafði ver ið mik ið
stund uð á Akra nesi. Kart öfl ur voru
uppi stöðu fæða þá, eins og þær eru
reynd ar enn. Einnig vildu þeir fé­
lag ar stuðla að því að land bún að­
ur inn yrði vél vædd ur, svo hið erf­
iða land okk ar yrði brot ið und ir tún
og rækt un á sama hátt og hjá ná­
granna þjóð un um.
Í véla dag bók þeirra frá því í maí
1919 kem ur fram að hvorki nefna
þeir þar nafn ið „trakt or“ eða „drátt­
ar vél“, held ur ein ung is „vél in“ eða
„Gríð ur“, en Gríð ur var skessa úr
þjóð sög un um. Nafn ið Gríð ur virð­
ist þeim hafa þótt við hæfi á þetta
undra tæki, sem rauf þögn ina löngu
í sveit um lands ins. Nafn ið fest ist þó
ekki við vél ar þess ar sem síð ar voru
ein fald lega nefnd ar drátt ar vél ar eða
trakt or ar.
Vest ur ís lend ing ur inn Jón Sig­
munds son, sá sem setti vél ina sam­
an, plægði fyrst ur með henni. Hann
taldi hana reyn ast vel á ó unnu slétt­
lendi en þúfnaplæg ing in tókst
ekki jafn vel og taldi hann vél ina of
afllitla til þeirra vinnu. Má ætla að
vegna þessa hafi fyrsti þúfna ban inn
ver ið keypt ur til lands ins árið 1921,
þó reynsl an af þeim stóru tækj­
um hafi ekki bor ið góð an ár ang­
ur. Einnig voru þau mis tök gerð að
með vél inni fylgdu ak ur plóg ar en
ekki brot plóg ar, sem hefðu hent að
bet ur; auk þess voru ak ur plóg arn ir
þyngri og því erf ið ari til notk un ar.
Drátt ar vél ar höfðu ver ið not að ar
í Am er íku í nokkra ára tugi og síð an
fyrri heims styrj öld in hófst bár ust
þær út til Evr ópu. Á Norð ur lönd­
um voru þær að kalla ó þekkt ar fyr­
ir stríð ið 1914­18, en sök um hesta­
fækk un ar og kaup hækk ana breidd­
ust þær óð fluga út. Um svip að leyti
settu Norð menn á fót hjá sér nám­
skeið við Land bún að ar há skól ann í
Ási, þar sem kennt var að stjórna
þess um vél um.
Akra nestrakt or inn sem not að ur
var næstu árin á Akra nesi, og þá að­
al lega í landi El ín ar höfða var fyrsti
vísir inn að hinni stór felldu rækt­
un, sem hófst á Ís landi tæp um tíu
árum eft ir komu hans. Land bún að­
ar bylt ing in, sem hófst með til komu
drátt ar vél anna 1928 og 1929 stend­
ur því í beinu fram haldi af því starfi
sem hófst í rækt un á Akra nesi í lok
fyrri heim styrj ald ar.
Nú í sum ar verð ur hald ið upp á
níu tíu ára af mæli drátt ar vél ar inn­
ar á Ís landi í Land bún að ar safni Ís­
lands á Hvann eyri, en safn ið hýs ir
nokkr ar af elstu drátt ar vél um lands­
ins. Fyrst ber að nefna að Safna dag­
ur inn verð ur hald inn sunnu dag inn
13. júlí n.k., en þar munu nokkr ir
Fergu son­karl ar aka vél um sín um
á svæð inu og einnig um Anda kíl­
inn. Laug ar dag inn 9. á gúst verð ur
síð an hald inn há tíð leg ur svo kall að­
ur D­dag ur á Hvann eyri, og verð­
ur dag ur inn helg að ur því að 90 ár
eru lið in frá því að fyrsta drátt ar vél­
in kom til Ís lands.
Ás mund ur Ó lafs son
Góð ir Írsk ir dag ar
Að lokn um
Írsk um dög um
2008 er rétt að
þakka öll um þeim
er með ein um
eða öðr um hætti tóku þátt í þess um
skemmti legu dög um kær lega fyr­
ir þeirra hlut. Und an far in ár hef ur
dag skrá þess ar ar bæj ar há tíð ar okk­
ar Skaga manna þró ast hægt og bít­
andi og geng ið vel. Á kveðn ir vaxt­
ar verk ir hafa þó orð ið og und an far­
in tvö ár hef ur far ið fram á tjald­
svæð um bæj ar ins gjörn ing ur, sem
ekk ert á skylt við metn að ar fulla
dag skrá Írskra daga, en samt sem
áður kastað nokk urri rýrð á þessa
skemmti legu há tíð. Því stóðu bæj­
ar yf ir völd á Akra nesi frammi fyr ir
erf iðri á kvörð un við skipu lagn ingu
há tíð ar inn ar í ár. Allt ork ar tví mæl­
is þá gjört er. Svo var einnig um þá
ó um flýj an legu á kvörð un að tak­
marka að gang að tjald svæð um bæj­
ar ins. Sú á kvörð un var sárs auka full
en nauð syn leg.
Skaga menn stóðu sam an sem
einn mað ur um að gera þessa bæj­
ar há tíð glæsi legri en nokkru sinni
fyrr og það tókst svo sann ar lega.
Allt hjálp að ist að og ekki var veðr­
ið til að spilla fyr ir. Án efa verða
þess ir dag ar öll um er í þeim tóku
þátt ó gleym an leg ir ekki síst þeim
fjöl mörgu er sóttu okk ur Skaga­
menn heim af þessu til efni. Ið andi
og skemmti legt mann líf var hvar­
vetna.
Það virð ist liggja létt ara fyr­
ir mönn um að lasta frek ar en lofa.
Oft ar eru dregn ir fram fáir nei­
kvæð ir þætt ir frek ar en þeir fjöl­
mörgu já kvæðu. Það höf um við
Skaga menn séð að lokn um Írsk­
um dög um und an far in ár. Því ít­
reka ég þakk læti mitt til allra þeirra
sem komu að und ir bún ingi þess ar­
ar há tíð ar. Ekki var þátt ur þeirra er
komu að fram kvæmd inni minni.
Stærst ur var þó hlut ur íbúa Akra­
ness og gesta þeirra. Írsk ir dag ar,
bæj ar há tíð okk ar Skaga manna, er
sterk ari en nokkru sinni fyrr.
Gunn ar Sig urðs son
for seti bæj ar stjórn ar Akra ness og
starf andi bæj ar stjóri.