Skessuhorn - 12.11.2008, Side 12

12 MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER
Á þess um skrítnu tím um að und­
an förnu hef ur mik ið bor ið á hag­
fræð ing um í þjóð mála um ræðu á
op in ber um vett vangi, enda helst
þeir sem geta skýrt hlut ina í kring­
um þá miklu efna hagslægð sem Ís­
land og mörg ríki heims ins ganga
nú í gegn um. Ein ör fárra kvenna í
hópi þess ara hag fræð inga er Lilja
Mós es dótt ir sem fædd ist og ólst
upp vest ur í Grund ar firði og hef ur
lík lega í mörgu ann an bak grunn en
flest ir þeir sér fræð ing ar sem fjalla
um efna hags mál in í dag. Kannski
hef ur Lilja líka betri sýn á stöðu
lands byggð ar inn ar gagn vart þeim
þreng ing um sem nú ganga yfir.
Hún seg ir að í fiski­ og sjó manna­
sam fé lag inu vestra hafi móð ir sín og
vin kon ur henn ar oft þurft að taka
mik il væg ar á kvarð an ir í fjár mál um
þeg ar feð urn ir voru á sjón um. „Ég
var vön að hlusta eft ir því sem þær
voru að segja. Það má segja að þær
hafi haft á hrif á mig þess ar sterku
kon ur sem svo mik ið er af í sjáv­
ar pláss um. Það fór líka lengi svo­
lít ið í taug arn ar á mér hversu lít­
ið var rætt við kon ur þeg ar fjall að
var um efna hags mál. Kannski lang­
aði mig til að breyta því og þess
vegna beindi ég stefn unni að hag­
fræð inni,“ sagði Lilja í gam an söm­
um tón þeg ar blaða mað ur Skessu­
horns kíkti í heim sókn til henn ar í
Starra hól ana í Breið holt inu á dög­
un um þar sem hún er bú sett.
Hag fræð in hjá mömmu
„Það var nota legt að al ast upp í
Grund ar firði á þess um árum upp
úr 1960 þeg ar þorp ið var að byggj­
ast upp og verða að bæ. Þá bjugg­
um við flest í ný byggð um hús um í
„hurða lausu hel víti“ eins og það var
kall að. Pab b arn ir voru flest ir á sjón­
um og mömm urn ar að vinna í fisk­
vinnsl unni eða rækj unni. Við krakk­
arn ir viss um minna af pöbb un um
og þess vegna voru all ir kennd ir við
mæð urn ar og þær aft ur við kall ana.
Mamma, Dóra Har alds dótt ir, var
til dæm is alltaf köll uð Dóra Móa
og ég Lilja Dóru Móa.
Ég býst við að á hugi minn á hag­
fræði hafi kvikn að þeg ar ég fylgd ist
með mömmu og vin kon um henn­
ar sem komu í heim sókn. Kon urn ar
þurftu að sjá um flesta hluti þeg ar
menn irn ir voru á sjón um. Þær voru
að bera sam an heim il is bók hald­
ið og stund um þurfti að taka mik­
il væg ar pen inga á kvarð an ir áður en
að karl arn ir náðu að koma í land.
Þá var sím inn ekki kom inn út á sjó
og ekki hægt að hringja hvenær sem
er eins og núna.“
Lilja seg ir að síð an hafi stefn­
an orð ið á kveðn ari þeg ar hún fór í
fram halds skóla. „Það hafði tíðkast
að fólk úr móð ur fjöl skyld unni færi
í Versl un ar skól ann. Ég fylgdi þeirri
hefð og í versl un ar nám inu kynnt­
ist ég þjóð hag fræði og rekstr ar­
fræði. Mér gekk vel í þjóð hag fræð­
inni og það jók á huga minn á því
að snúa mér að hag fræði námi. Ég
út skrif að ist úr hag fræði deild Versl­
un ar skól ans vor ið 1981 og á kvað þá
að fara til náms í Banda ríkj un um
þar sem hag fræði var ekki kennd
til B.A. prófs við Há skóla Ís lands á
þess um tíma.“
Ný út skrif uð í frysti húsi
Lilja seg ir að á síð ustu miss er um
náms tím ans í Banda ríkj un um hafi
hún lent í djúpri efna hagslægð í
kjöl far mik illa ol íu verðs hækk ana og
afla brests hér á landi, sem hafi or­
sak að mik ið fall krón unn ar. „ Þetta
varð til þess að náms lán in mín urðu
mjög ó drjúg og síð ustu mán uð ina
varð ég að lifa á skot silfri frá vin­
um og vanda mönn um. Ég var því
staur blönk þeg ar ég kom heim frá
námi um ára mót in 1984­’85. Það
kom sér þá vel fyr ir mig að pabbi
var verk stjóri og einn af eig end­
um frysti húss sem nú heit ir Guð­
mund ur Run ólfs son hf. Ég skellti
mér því í vinnu í frysti hús inu og
stóð við færi band ið í fjóra mán uði
með an ég var að vinna fyr ir skuld­
um og flugseðli til Bret lands til að
halda á fram námi. Ég er ó spör á að
segja nem end um mín um í há skól­
an um frá þessu. Ég held að þeir
hafi gott af því að heyra frá því að
stund um þarf fólk að sveigja af frá
von um og vænt ing um til að takast á
við ó vænta erf ið leika.“
Lilja seg ist fast lega eiga von á
því að þær breyt ing ar sem nú gangi
yfir í þjóð ar bú inu verði til þess að
auka á huga ungs fólks á hag fræði
og jafn framt beina því meira inn
á aðr ar náms braut ir en ver ið hef­
ur. „Í þessi átta ár sem ég var há­
skóla kenn ari, með al ann ars á Bif­
röst, var ó skap lega erfitt að beina
nem end um í ann að nám en það
sem snerti banka við skipti. Það hafa
allt of marg ir ein beitt sér að slíku
námi und an far in ár. Nú stend ur
því mið ur margt vel mennt að fólk
í bönk un um frammi fyr ir því að
enga vinnu er að fá og ekki verð ur
úr miklu að moða fyr ir það á næstu
árum.“

Lands byggð in
stend ur bet ur
„Ég hef ver ið að velta fyr ir mér
stöðu lands byggð ar inn ar í efna hag­
skrepp unni. Það geri ég í sam an­
burði við efna hagslægð ina sem reið
yfir Asíu skömmu fyr ir alda mót­
in. Þá var þró un in sú að fólk, sem
hafði leit að til borg anna úr dreif­
býl inu, fór til baka að vinna við
fram leiðslu at vinnu veg ina sem þar
voru, en þar var námu gröft ur stór
í snið um. Ég á von á að það sama
muni ger ast hér, að fólk vilji kom­
ast frá höf uð borg ar svæð inu, úr dýr­
um eign um sem erfitt er að borga
af. Það verð ur hins veg ar vanda mál
fyr ir marga, þar sem á svona tím um
virk ar það mjög hamlandi að marg­
ar fjöl skyld ur eiga hús næð ið, fólk
lend ir í eigna fjötr um. Ég velti því
hrein lega fyr ir mér hvort það hafi
ver ið nokk uð vit í því að langstærst­
ur hluti þjóð ar inn ar eign að ist eig­
ið hús næði, þar sem þessi sér eigna­
stefna kem ur nú í veg fyr ir að fólk
geti leit að þang að sem vinnu er að
hafa.“
Lilja seg ir að lands byggð­
in standi bet ur nú í krepp unni en
höf uð borg ar svæð ið ein fald lega
vegna þess að þenslu á hrif in af út­
rásinni og einka væð ingu bank anna
séu miklu meiri í borg inni. „Lands­
byggð in stend ur líka bet ur að því
leyti að fram leiðslu at vinnu veg irn­
ir eru þar að stærst um hluta og út­
flutn ings at vinnu veg ir njóta góðs af
geng is falli krón unn ar að því leyti
að meira fæst fyr ir af urð ir. Hins
veg ar eru mörg fyr ir tæki í sjáv ar út­
vegi úti á landi mjög skuld sett og ég
hef á hyggj ur af sjáv ar þorp um sem
munu missa frá sér kvóta vegna
gjald þrota skuld settra sjáv ar út­
vegs fyr ir tækja. Mörg sjáv ar út vegs­
fyr ir tæki hafa ver ið að byggja sig
upp tækni lega og eru því ekki eins
vinnu afls frek fyr ir vik ið. Vinnu­
mark að ur inn er mik ið til mett ur úti
á landi og því stend ur lands byggð­
in ekki vel hvað varð ar að taka við
at vinnu lausu fólki. Lands byggð­
in geld ur þess líka að mínu mati að
þang að hef ur ekki ver ið ráð ið mik­
ið af sér fræð ing um sem til dæm is
eru mennt að ir í fé lags vís ind um og
ég hef á til finn ing unni að sá mórall
hafi ver ið í gangi að það sé ekki not
fyr ir þá úti á landi. Fólk með slíka
mennt un mun því frek ar flytja af
landi brott en að fara út á land, þar
sem fáir starfa á þeirra sviði.“
Lilja seg ir að breytt á stand kalli á
hug ar fars breyt ingu á mörg um svið­
um. Það verði að kalla fram önn­
ur gildi eins og sam vinnu og sam­
fé lags lega á byrgð, sem hrein lega
hafi ver ið ut an garðs í þjóð fé lag­
inu á út rás ar tíma bil inu. „Ég velti
því til dæm is fyr ir mér hvort ekki
sé betra að starfs fólk fyr ir tækja taki
meiri á byrgð og þátt í rekstri þeirra
til að koma í veg fyr ir að fyr ir tæk­
in verði keypt upp á bruna út sölu af
er lend um og inn lend um auð mönn­
um sem í mörg um til fell um komu
okk ur í þess ar hörm ung ar. Fram
til þessa hef ur ekki mátt minn ast á
slík ar hug mynd ir án þess að verða
fyr ir að kasti frjáls hyggju trú boðs­
manna“.
Út lit ið ekki bjart
framund an
Lilja hef ur und an farn ar vik ur
sökkt sér í grein ingu á þeim efna­
hags vanda sem þjóð in stend ur nú
frammi fyr ir. Hún seg ist reynd ar
lengi hafa ótt ast að út rás bank anna
væri að leiða ís lenska efna hags kerf­
ið í ó göng ur.
„Því mið ur sýn ist mér út lit ið
frek ar svart framund an. Til að byrja
með skoð aði ég krepp una hér í
sam an burði við krepp una í Asíu, en
svo fór ég að bera hana meira sam­
an við krepp una í Argent ínu upp úr
alda mót un um og fann meiri sam­
svör un við hana. Ég held það sama
ger ist hjá okk ur og þeim að lán ið
frá Al þjóða gjald eyr is sjóðn um dugi
ekki, enda á það að mestu leyti að
fara í að styrkja gjald eyr is forð ann.
Það sem verð ur einna erf ið ast er að
láns fjár skort ur inn verð ur gríð ar­
leg ur vegna þess hversu mikl ir pen­
ing ar hafa horf ið út úr hag kerf inu
við fall bank anna. Skuldug fyr ir tæki
munu mörg hver verða gjald þrota,
þrátt fyr ir að starf semi þeirra gangi
að öðru leyti vel. At vinnu leysi,
mik il skuld setn ing og hrun á fast­
eigna verði mun or saka gjald þrot
margra heim ila. Þessi staða mun í
fyrstu kalla fram aukna verð bólgu,
en fljót lega á næsta ári hjaðn ar hún
og hverf ur jafn vel ef okk ur tekst að
ná tök um á krón unni.“
Að spurð hvern ig við mun­
um bregð ast við lausa fjár vanda og
skorti á rekstr ar fé seg ir Lilja: „Ætli
það sama komi ekki til með að ger­
ast hérna og í Argent ínu að fólk og
fyr ir tæki fari meira út í vöru skipti
til að bjarga sér í krepp unni. Mér
sýn ist þetta vera að byrja hérna
með maka skipt um á fast eign um.
Ætli það sé ekki bara byrj un in.“
þá
Lilja Mós es dótt ir hag fræð ing ur hef ur ver ið á ber andi í þjóð mála um ræðu und an far ið:
Sterk ar kon ur í sjáv ar pláss um höfðu á hrif á mig
Lilja Mós es dótt ir hag fræð ing ur seg ist hafa lært mik ið á sín um upp vaxt ar ár um í Grund ar firði.
Til að byrja með skoð aði
ég krepp una hér í sam an burði við
krepp una í Asíu, en svo fór ég að bera
hana meira sam an við krepp una í
Argent ínu upp úr alda mót un um og
fann meiri sam svör un við hana. Ég held
það sama ger ist hjá okk ur og þeim, að
lán ið frá Al þjóða gjald eyr is sjóðn um dugi
ekki, enda á það að mestu leyti að fara í
að styrkja gjald eyr is forð ann.“
Í þessi átta ár sem ég var
há skóla kenn ari, með al ann ars
á Bif röst, var ó skap lega erfitt að
beina nem end um í ann að nám en
það sem snerti banka við skipti. Það
hafa allt of marg ir ein beitt sér að
slíku námi und an far in ár.“
Lilja ólst upp í Grund ar firði og seg ir að í fiski­ og sjó manna sam fé lag inu vestra
hafi kon urn ar gjarn an tek ið mik il væg ar á kvarð an ir varð andi fjár mál heim il anna.
“Það fór líka lengi svo lít ið í taug arn ar á mér hversu lít ið var rætt við kon ur þeg ar
fjall að var um efna hags mál. Kannski lang aði mig til að breyta því og þess vegna
beindi ég stefn unni að hag fræð inni.”