Akureyri - 11.12.2014, Blaðsíða 6

6 46. tölublað 4. árgangur 11. desember 2014
Í von um vakningu eða svar
Sextán daga átaki gegn kynbundnu
ofbeldi lauk í gær með friðarkaffi
og kakói við Kaffi Ilm á Akureyri.
Margvíslegar uppákomur hafa far-
ið fram vegna átaksins. Efnt hefur
verið til listsýninga, funda, upp-
lestra og gjörninga. Átakið er til-
einkað baráttu og skipulagningu
Sameinuðu þjóðanna á aðgerðum
til að binda endi á ofbeldi gegn
konum bæði á innlendum og al-
þjóðlegum vettvangi.
Einn áhugaverðasti rithöfund-
ur samtímans, Steinar Bragi Guð-
mundsson, lagði baráttunni lið
um síðustu helgi með mögnuðum
upplestri úr skáldsögu hans „Kata“.
Greiningar og samræður urðu í
kjölfarið. Viðburðurinn nefndist
Hádegisstund í Eymundsson á Ak-
ureyri. Tóku fulltrúar Jafnréttis-
stofu þátt.
Höfundur lýsti sjálfur Kötu
þannig að bókin fjallaði um mið-
aldra hjúkrunarfræðing á Sel-
tjarnarnesinu. Við upphaf sögu
hefði dóttir hennar verið horf-
in í eitt ár, hvarf af skólaballi 16
ára gömul. Síðar finnst hún látin.
Henni reynist hafa verið nauðgað
af þremur mönnum sem byrluðu
henni lyf sem dró hana til dauða.
Sagan lýsi viðbrögðum móður við
áfallinu, tilfinningum hennar og
pólitískri vakningu. Kata „hristi af
sér borgaralegt siðferði sitt“ og leiti
leiða til að grípa til aðgerða, finni
sína eigin leið ... sem sé umdeilan-
leg.
HAFA KONUR HVORKI
HEIÐUR SÉ ÆRU?
Steinar Bragi las kafla upp úr bók
sinni þar sem aðalpersóna bókar-
innar veltir fyrir sér heiðri og æru
karlmanna. Hvort karlar hafi einir
samfélagslegan rétt á að bregðast
við vansæmd?
„Kata hrærði í pottinum, settist
aftur og fyrr en varði var hún kom-
in á bólakaf í heiður, æru, sæmd
og ekki ósjaldan karl eða karla
sem glötuðu sæmd sinni í augum
annarra eða sjálfs sín – enda með
öllu óljóst hvort einhvern greinar-
mun ætti að gera þarna á milli.
Karlar í Bandaríkjunum,
Frakklandi og Þýskalandi hefndu
af áfergju, fóru á vinnustaði og í
skóla og leikskóla og hefndu fyrir
vansæmd sína, drápu mömmu sína
og pabba, konuna sína, börnin, vini,
alla sem valdið höfðu vansæmd
þeirra eða svo mikið sem orðið
vitni að henni, gætu orðið vitni að
henni. Æra japanskra karla var líka
mikil og vansæmd þeirra heilmikil,
gyrt hátimbruðu siðferði sem kennt
var við Samúræja, og karlar í Suð-
ur-Ameríku og við Miðjarðarhafið
og í Mið-Austurlöndum, Pakistan,
Indlandi, Afganistan, Malasíu
stóðu ægilegan vörð um æru sína í
nafni „fjölskyldunnar“ eða Krists,
Guðs, Allah, Múhameðs, Abrahams,
Davíðs. Norrænt landnám og mið-
aldir snerust um æru karlmanna
og gott ef samfélög víðast hvar á
hnettinum, á hvaða tíma sem var,
voru ekki lagskipt af æru karl-
manna og sundurgreind af þessari
sömu æru þeirra og afleiðingum af
brotum gegn henni.
Þannig sveiflaðist Kata heims-
horna á milli og rambaði að lokum
á vinsælasta afþreyingarefni sam-
tímans: bíómyndir. Hún sá að hefnd
karlmanna og æra hafði komið þar
við líka og var sem fyrr lögð að jöfnu
við heimilið, vinnustaðinn, eign-
ir þeirra, borgirnar, þjóðirnar og
stundum heiminn allan. Vinsælustu
bíómyndirnar voru aksjón-mynd-
ir; þegar ógn steðjaði að æru karla
lögðu þeir aksjón að jöfnu við hefnd
og sjálfa sig að jöfnu við réttlæti,
annars virtist fyrirbærið ekki bund-
ið við sérstaka tegund kvikmynda:
þögli kúrekinn hefndi, Taxi Driver
hefndi, Corleone, John Coffey hefndi,
maður að nafni Dexter hefndi, Jack
Reacher hefndi, Hulk og Járnmaður-
inn hefndu, Norris, Lundgren, Dies-
el, Jaa, Li, Yen, Chan, Statham, Lee
og Bronson hefndu. Akkilles (Brad
Pitt) hefndi fyrir vansæmdan fóst-
bróður sinn og Tróju-stríðið eins og
það lagði sig varðaði vansæmd karls
vegna konu. – Allt ærlegir menn
sem útdeildu hefnd sinni af réttsýni
og miskunnsemi, eða allt að því, og
hlutu sæmd fyrir.
Nóg af hefnd. Meira en Kötu
entist ævin til að skoða. Og hún
skildi vel aðdráttaraflið. Tómið í
maganum á henni – uppgjöfin sem
hvolfdist yfir hana þegar síst varði
– spratt af vansæmd; af vansæmd
spratt óttinn við að glata sjálfum
sér, missa stjórnina á eigin lífi og
fara halloka í samfélagi við aðra.
Líf dóttur hennar hafði verið tekið
frá henni, sjálfsagður réttur Völu
til lífs og frelsis virtur að vettugi;
hún lá óbætt í jörðu og á meðan
var vansæmdin foreldra hennar og
samfélagsins alls sem átti að vernda
hana en brást, og brást öðru sinni
með því að refsa engum fyrir.
Það var meira í lífinu og menn-
ingunni en hefnd. En það var
athyglisvert hvernig sumum virtist
leyfilegt að hefna en öðrum ekki.
Hefndin og framkvæmd hennar
var veruleiki karla. Þótt ekki allir
létu slag standa, frekar en að allir
væru hetjur, bjó hefndin að minnsta
kosti í þeim sem möguleiki. Eins og
dæmin sýndu:
Engar konur skutu börnin sín,
manninn sinn og sjálfar sig á eftir.
Þær skutu engan vegna vansæmd-
ar í vinnunni, skólanum, í ræktinni
eða á ættarmóti.
Samkvæmt tölum Sameinuðu
þjóðanna unnu konur 70 prósent
af vinnu heimsins, í klukkustund-
um talið, og fengu fyrir 1 prósent
auðsins. Engin kona hefndi sín fyrir
það.
Engar konur skvettu sýru. Þær
skvettu engri sýru framan í svín-
ið eiginmann sinn sem barði þær
vikulega, dró börnin á hárinu um
herbergið, kom drukkinn heim,
barði þær meira og meig í rúmið og
talaði um sæmd fjölskyldunnar.
Engar konur hefndu fyrir sýru-
árás á dóttur sína, móður, systur
eða vinkonu.
Engar konur hefndu fyrir órétt-
læti sem þær voru beittar.
Engar konur hefndu fyrir
vansæmd. Höfðu þær kannski enga
sæmd fyrir?
Engar konur hefndu.
Karlmenn hefndu. Á alla mögu-
lega vegu með orðum, barsmíð-
um, nauðgunum, vopnum og sýru.
Konur hugsuðu um hefnd, sáu alla
mögulega vankanta á. hefnd, létu
sig dreyma um hefnd og þótt örfá-
ar, snarvilltar konur létu verða af
því urðu þær ekki sæmdar af hefnd:
þær buguðust, gátu ekki meir, gripu
til örþrifaráða og snerust til varn-
ar, helltu bensíni yfir karlinn sem
hafði barið þær í tíu ár og kveiktu á
eldspýtu – en aldrei sem hetjur.“
HVAR ER RÉTTLÆTIÐ?
Höfundur aflaði ýmissa tölfræði-
legra gagna um kynbundið ofbeldi
meðan á ritun Kötu stóð. Koma
þær upplýsingar fram í bókinni.
Aðeins þriðjungur til helmingur ís-
lenskra kvenna sem leitar á neyðar-
móttöku í kjölfar nauðgunar leggur
fram kæru. Ekki er öll sagan sögð
því talið er að einungis brot kvenna
sem er nauðgað leiti á neyðarmót-
töku. Af 189 nauðgunarkærum var
sakfellt í 20. Þegar opinber um-
ræða verði um þetta spretti gjarnan
fram leiðandi raddir sem hrópi að
körlum sé líka nauðgað! Höfundur
spyr hvort slíkum málflutningi sé
ætlað að taka broddinn úr áhersl-
um kvenna. Af þessum 189 nauð-
gunarmálum hafi kona samkvæmt
dómskjölum aðeins verið gerandi í
einu máli. Hver væri sú kona? Kona
ársins?!
ERINDIÐ KOM AFT-
AN AÐ HÖFUNDI
Í frekari umræðum að loknum
upplestri upplýsti Steinar Bragi
að Kata sé tilraun til svars eða
vakningar, þó ekki með sama hætti
og í sögunni. Greina mátti með-
al viðstaddra að höfundur nálgist
hið viðkvæma umfjöllunarefni sitt
þannig að lesandinn verði bæði
leiður og reiður en tilfinningar eru
oft upphaf viðnáms og aðgerða. Ein
viðstaddra kvenna upplýsti að hún
hefði fengið mikinn kraft út úr því
að lesa bókina.
Steinar Bragi var spurður hvort
það væri minna feimnismál hjá
skáldsagnahöfundum í dag að
skrifa afstöðubókmenntir, sögur
með erindi en fyrir 20 árum. Hvort
póstmódernsisminn væri á útleið
í skáldsögunni – eins og reyndar á
fleiri sviðum. Skáldið svaraði að það
væri ekki í tísku að skrifa bók eins
og Kötu – bók með erindi – það hafi
komið aftan að honum að sjá erindi
aðalpersónu bókarinnar verða eins
sterkt og raun ber vitni. „Varðandi
þetta erindi aðalpersónunnar, ég lifði
mig mjög rækilega inn í hana sem
persónu, það er hennar pólitík sem
fæddist þarna, þá kom erindið aftan
að mér, ég áttaði mig ekki á erindis-
hlið þessaar bókar fyrr en eftir að
hún kom út. Mér brá líka þegar ég sá
hvað hún var þykk. Bókin er skrifuð
af réttlætiskennd en erindið var ekki
meðvitað fyrirfram,“ sagði skáldið.
HEFÐI SKÁLDKONA FENG-
IÐ AÐRAR VIÐTÖKUR?
Einnig kom fram að Steinar Bragi
hafi leitað ráða hjá kynjafræðingum
þegar kom að ýmsum fræðilegum
hliðum í bókinni. Hann var spurður
hvort viðtökur bókarinnar hefðu e.t.v.
orðið aðrar ef kona en ekki karl hefði
skrifað hana. Skáldið svaraði: „Ef ég
væri kona sem hefði skrifað þessa
bók hefði ég getað lent í því að um-
ræðan um bókina yrði smættuð niður
í að hún væri stimpluð öfgafemínískt
rit. Reyndin er sú að hún er kynnt
sem eldfimur spennutryllir,“ sagði
Steinar Bragi og brosti dauflega.
-BÞ
Símar: 848-9114 & 862-8833 | malbikun@simnet.is
www.malbikun.is
Leitaðu tilboða í síma 848-9114 eða 862-8833
eða malbikun@simnet.is
SNJÓMOKSTUR OG SANDDREIFING
Tökum að okkur snjómokstur og sanddreifingu á stórum sem litlum plönum
Góð þjónusta…vönduð vinna
Heyra mátti saumnál detta meðan Steinar Bragi las upp úr Kötu. Með lágværri röddu og fremur hægum talanda náði hann í
gegn og negldi augnablikið. Völundur