Vísbending - 26.04.2011, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 1 6 . t b l . 2 0 1 1 3
október 2008, en þá hækkar mælikvarðinn
um 15 stig. Ekki er því óeðlilegt að tala um
„hrun“ einmitt þá. Kreppan birtist svo í því
að ýmsir mælikvarðar smáversna allt fram
á vorið 2009 þegar hagvísitalan fer í 76 (af
95), en þá næst jafnvægi og í nóvember og
desember 2009 lækkar hún á ný og var í
52 um áramót 2009-10. Lækkunin heldur
áfram í rykkjum allt árið og vísitalan endar
í 41 áramótin 2010-11. Á árinu hefur hún
svo haldið áfram að lækka niður í 36 sem
er svipað og seinni hluta árs 2006 og fram
á haustið 2007. Þetta bendir til þess að
ástandið sé orðið stöðugt á mörgum svið-
um. Enn skortir þó mikið upp á að kaup-
máttur almennings eða eignastaða fólks og
fyrirtækja séu nærri því sem var fyrir hrun.
Að þessu leyti er staðan miklu verri en í
þeim ríkjum Evrópu sem eru með stöð-
ugan gjaldmiðil.
Jákvæð og neikvæð merki
Á mynd 2 sést annar mælikvarði á ástand
hagkerfisins. Tekinn er mismunur á þeim
þáttum sem eru í góðu lagi (einkunn 0 eða
1) og hinum sem mjög slæmir (einkunn 4
eða 5). Þessi mælikvarði sveiflast milli -19
og +19 og hefur þann kost að vera í plús
þegar ástandið er gott en í mínus þegar
á móti blæs. Á myndinni má sjá hættu-
ástand í kringum „fyrri bankakreppuna“ í
kringum áramótin 2005- 6, en það fer að
halla undan fæti snemma árs 2005, þó að
opinber hættumerki kæmu ekki fram fyrr
en mörgum mánuðum síðar. Þessi vísitala
lækkar niður undir núll í nóvember 2007,
en það er ekki fyrr en í mars 2008 sem
neikvæðu mælikvarðarnir verða aftur fleiri
en þeir jákvæðu. Verst var ástandið frá
október 2008 til október 2009. Núna er
þessi vísitala hins vegar komin yfir núllið.
Verðbólgan, sem hefur stöðugt farið
minnkandi, leitar nú upp á við á ný. Verði
kauphækkanir með því móti sem um er
talað þessa dagana má búast við því að
þrýstingur á verðhækkanir vaxi enn. Þó að
raungengi krónunnar sé enn lágt er láns-
hæfi Íslands enn svo laskað, að erfitt verð-
ur að komast út úr þeirri spennitreyju sem
höftin eru. Óttinn við veikt bankakerfi og
óstöðugt stjórnarfar gerir það að verkum,
að Ísland er ekki sá vettvangur tækifæra
fyrir erlenda fjárfesta sem það ætti að vera
við þessar aðstæður.
Aðrir mælikvarðar
Á mynd 3 sjást lán Seðlabankans til bank-
anna fyrir og eftir hrun. Fyrir þá sem átt-
uðu sig á því hve umfangsmikil lánastarf-
semin var orðin var þetta kannski besta
vísbendingin um að stefndi í hrun. En þó
að þarna hafi fengist hugmynd um að í
algert óefni stefndi, þá er þessi mynd ef til
Mynd 3: Lán Seðlabanka til innlánsstofnana
2007-2011
Heimild: Seðlabanki Íslands.
vill ekki gagnleg, ef aðeins er verið að spá
fyrir um stöðu þjóðarbúsins til skemmri
tíma. Þarna ætti ekki bara að horfa á stöðu
heldur líka breytingar.
Væntingar almennings eru sem fyrr
sagði neikvæðar og væntingavísitala Gall-
ups hefur lækkað á árinu 2011. Gallup
kannar líka viðhorf stjórnenda fyrirtækja og
í grein eftir Guðjón Emilsson í Efnahags-
málum nr. 3 (Seðlabankinn jan. 2011) um
Forspárgildi fyrirtækjakönnunar Capacent
Gallups kemst höfundur að því „að tiltölu-
lega lítið samband er milli hagstærða og
svara frá árinu 2002 og fram að fjármála-
hruni en sambandið batnar talsvert þegar
allt tímabilið fram til ársins 2011 er skoð-
að.“ Aðrir sem rannsakað hafa forspárgildi
hagvísa hafa ekki náð miklu betri árangri.
Wolfgang Polasek fjallar um íslenska hag-
kerfið frá 1971 til 2009 og segir í greininni
Dating and Exploration of the Business Cycle
in Iceland (Institute for Advanced Studies,
IHS Vienna): „This paper could not find
reliable indicators for the business cycle in
Iceland.“ Vandinn er því alls ekki auðveld-
ur viðureignar. Á næstunni verður þó birt
í Vísbendingu athyglisverð grein um rann-
sóknir Kára S Friðrikssonar og Gylfa Zoega
á þessu sviði.
Í nýlegri grein í New York Times var
fjallað um það, að verð hlutabréfa í undir-
fatafyrirtækjum héldist hátt og var talið að
það væri góð vísbending um að hagkerf-
ið væri á réttri leið því að fólk keypti enn
nærföt. Ekki er gott að segja hvort greinin
var skrifuð af fullri alvöru.
Horfur til lengri og
skemmri tíma
Hagvísarnir sem hér eru skoðaðir benda
til þess að aðstæður á Íslandi séu að mörgu
leyti betri en verið hefur allt frá hruni.
Samt eru blikur á lofti, til dæmis um verð-
bólgu. Jafnframt er mikil óvissa um margt
sem skiptir sköpum um trausta efnahags-
uppbyggingu til lengri tíma litið. Aðilar
vinnumarkaðarins hafa ekki náð saman
um launahækkanir og verkföll myndu
skaða þjóðarbúið mjög mikið. Ríkisstjórn-
in hefur ákveðið að halda sjávarútveginum
í gíslingu og jafnframt er mikil óvissa um
virkjunarframkvæmdir og erlenda fjárfest-
ingu. Icesave-samningunum var hafnað
og þannig skapast áframhaldandi óvissa,
þó svo að hún minnki eftir því sem staða
þrotabús Landsbankans batnar. Stjórn-
málamenn virðast ófúsir og jafnvel ófærir
um að móta stefnu til lengri tíma. Ef sam-
staða næðist um hófsama efnahagsstefnu
þar sem reynt væri að taka á þeim málum
sem eru á færi stjórnvalda, gæti hagkerf-
ið farið að taka við sér með haustinu. Ef
ekki, er hætt við áframhaldandi stöðnun
og jafnvel að fólksflótti muni halda áfram
frá landinu.

Heimild: Seðlabanki Íslands
Horfur til lengri og skemmri tíma
Hagvísarnir se hér eru skoðaðir benda til þess að aðstæður hér á landi séu að mörgu leyti betri
en verið hefu allt frá hruni. S mt eru blikur á lofti, til dæmis um verðbólgu. Jafnframt er mikil
óvissa um margt sem skiptir sköpum um trausta efnahagsuppbyggingu til lengri tíma litið. Aðilar
vinnumarkaðarins hafa ekki náð saman um launahækkanir og verkföll myndu skaða þjóðarbúið
mjög mikið. Ríkisstjórnin hefur ákveðið að halda sjávarútveginum í gíslingu og jafnframt er
mikil óvissa um vir junarframkvæmdir og erlenda fjárfestingu. Icesave-samningunum var
hafnað og þannig skapast áframhaldandi óvissa, þó svo að hún minnki eftir því sem staða
þrotabús Landsbankans batnar. Stjórnmálamenn virðast ófúsir og jafnvel ófærir um að móta
stefnu til lengri tíma. Ef samstaða næðist um hófsama efnahagsstefnu þar sem reynt væri að taka
á þei málum sem eru á færi stjórnvalda gæti hagkerfið farið að taka við sér með haustinu. Ef
ekki er hætt við áframhaldandi stöðnun og jafnvel að fólksflótti muni halda áfram frá landinu.
Óttinn við veikt
bankakerfi og
óstöðugt stjórn-
arfar gerir það að
verkum að Ísland
er e i sá v tt-
vangur tækifæra
fyrir erlenda fjár-
festa sem það ætti
að ver við þessar
aðstæður.