Vísbending - 25.03.2013, Blaðsíða 3

V Í S B E N D I N G 1 2 T B L 2 0 1 3 3
verðbólgu sem hefur fylgt okkur síðan.
Verðbólga árin 2000 – 2012 hefur að
jafnaði verið nærri 6% á ári, langt yfir
fyrrnefndu verðbólgumarkmiði SÍ. Á þeim
rösklega tveimur áratugum sem liðnir eru
frá gerð þjóðarsáttarsamninganna hefur
verðlag hér hækkað um 180% samanborið
við um 40% í Þýskalandi á sama tíma, svo
að dæmi sé tekið. Okkur hefur gengið afar
illa að halda skynsamlega á hagstjórninni
þegar vel hefur árað í efnahagslífinu.
Helst hefur náðst sæmilegur verðlags-
stöðugleiki hér á landi á tímum
efnahags samdráttar. Það á ekki við nú.
Undangengin þrjú ár hefur verðbólgan
verið um 5% að jafnaði á ári. Það gefur
ekki góð fyrirheit um verðlagsstöðugleika,
nú þegar efnahagslífið er tekið að rétta úr
kútnum.
Þáttur krónunnar
Einn orsakavalda þessarar miklu
verðbólgu er íslenska krónan. Miklar
sveiflur á gengi hennar hafa valdið
íslensku atvinnulífi og heimilum miklum
búsifjum og ljóst að ekki verður lifað við
slík starfsskilyrði.
Á undanförnum tveimur áratugum
hefur virði íslensku krónunnar helmingast
gagnvart evru. Á sama tíma hefur verðmæti
evrunnar (mælt út frá viðskiptavog 20
stærstu viðskiptalanda aðildarríkjanna)
staðið í stað. Gengisveikingin ein og sér
er mikið vandamál fyrir atvinnulíf og
heimili. Óstöðugleikinn sem einkennt
hefur krónuna er ekki síður vandi. Eins
og sjá má á mynd 1 eru árlegar sveiflur
í gengi krónunnar umtalsvert meiri en
sveiflur evrunnar á sama tíma.
Sökum þess hve Íslendingar flytja
inn stóran hluta aðfanga og neysluvara
þjóðarinnar veldur veiking krónunnar
mikilli verðbólgu. Gróflega má áætla
að 10% gengisveiking leiði til um
4-5% verðbólgu. Á því tímabili sem
hér er skoðað ætti því helmingun í virði
krónunnar að öðru óbreyttu að leiða
til liðlega 50% verðbólgu. Raunin er
hins vegar nærri 180% hækkun verðlags
á undangengnum tveimur áratugum.
Veikingu krónunnar verður því ekki einni
kennt um verðbólguna.

Langvarandi víxlverkan
launa og verðlags
Fleira kemur hér til og ekki þarf að leita
langt að öðrum veigamiklum orskavaldi,
þ.e. óhóflega miklum launahækkunum
á tímabilinu. Á undanförnum tveimur
áratugum hefur launavísitala hækkað um
287%! Kaupmáttur launa hefur á sama
tíma aukist um 35%.
Ef við ætlum að ná stöðugleika í
efnahagsmálum á Íslandi verðum við að
stöðva þessa víxlverkun. Sjálfsagt má deila
um hvort launin elta verðlag eða öfugt.
En þegar hlaupið er endalaust í hringi
skiptir á endanum engu máli hvor eltir
hvorn. Það sem máli skiptir er að í slíkum
eltingarleik miðar þjóðinni ekkert áfram.
Þjóðarsáttin kenndi okkur það á sínum
tíma að hóflegar launahækkanir skila mun
betri árangri en óðaverðbólgan fyrir bæði
atvinnurekendur og launafólk. Atvinnulíf
sem býr við verðlagsstöðugleika getur
einbeitt sér að bættum rekstri og aukinni
framleiðni sem aftur skapar svigrúm til
launahækkana. Þessa leið þurfum við að
fara nú.
Síðustu kjarasamningar fólu í sér
miklar launahækkanir upp á von og
óvon um að atvinnulífið ætti fyrir þeim.
Mikill þrýstingur var á að sækja til baka
þá kaupmáttarrýrnun sem varð á árunum
2008-2009. Vandamálið er að aldrei var
innistæða fyrir þeim kaupmætti. Hann
hafði verið tekinn að láni. Að sama skapi
var engin innistæða fyrir launahækkunum
og þær fóru beint út í verðlag eins og
búast mátti við. Af áratugalangri reynslu
ættum við að vita að verðbólgan hefur
alltaf sigur í þessum eltingarleik. Aukin
verðmætasköpun og framleiðni eru alltaf
nauðsynleg forsenda aukins kaupmáttar.
Á síðasta ári var hagvöxtur aðeins
1,6%, en á sama tíma hækkuðu laun að
nafnvirði um 7,4%. Það er ekki tilviljun
að verðbólga síðasta ár var nálægt mismun
á þessum tveim stærðum.

„Snjóhengjan“
Annað veigamikið vandamál er það
mikla fjármagn sem er læst innan múra
gjaldeyrishafta á Íslandi. Erfitt er að henda
reiður á því hversu mikið fé bíður þess að
komast úr landi, en nefndar eru tölur á
bilinu 1.000 til 1.200 milljarðar króna.
Stærstur hluti þessarar fjárhæðar er vegna
svonefndra jöklabréfa og krafna á þrotabú
bankanna. Við núverandi aðstæður
hækkar þessi fjárhæð á hverju ári vegna
uppsöfnunar vaxta og fjárfestingarþarfar
lífeyrissjóða erlendis.
Þetta fjármagn er eitt og sér
verðbólguhvetjandi vegna þrýstings sem
það setur á allt eignaverð innanlands.
Hætta er á nýrri bólumyndun á ýmsum
eignamörkuðum vegna þessa. Enn fremur
er ljóst að hvorki er unnt að byggja upp
trúverðuga peningamálastefnu né losa um
gjaldeyrishöft án þess að taka á þessum
vanda. Óhjákvæmilegt er að semja við
eigendur þessara krafna um afskrift á
hluta þeirra. Bent hefur verið á að margir
þessara aðila eignaðist kröfurnar með
miklum afslætti og því hægt um vik að
semja um uppgreiðsluverðmæti gegn því
að fjármagninu sé hleypt úr landi.
Þennan vanda er nauðsynlegt að leysa,
ef hér á að vera unnt að móta trúverðuga
stefnu í peningamálum. Létta verður
af þrýstingi á gengi krónunnar með
samningum við kröfuhafa. Að auki verður
að byggja upp nægjanlegan óskuldsettan
gjaldeyrisvarðaforða hjá Seðlabankanum,
svo að hann geti stutt við gengi krónunnar
þegar á þarf að halda.
Gjaldeyrisvandinn kann að reynast
auðveldari úrlausnar en að ná hér
tökum á verðbólgunni á nýjan leik.
Gjaldeyris vandinn og verðbólgan eru
meginverkefni þjóðarinnar á komandi
misserum. Kjaraviðræður næsta haust
skipta sköpum í því hvort þjóðin
kemst af stað í þá vegferð, enda er
það ein lykilforsenda fastgengisstefnu
að peningamálastjórn, hagstjórn og
launaþróun gangi í takt.