Vísbending - 08.04.2013, Blaðsíða 1

Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V Í S B E N D I N G • 1 4 T B L 2 0 1 3 1
8. apríl 2013
14. tölublað
31. árgangur
ISSN 1021-8483
Þrátt fyrir allt virðist
skuldavandi Íslendinga
minnka. Þeir eru þó í
hópi verst staddra þjóða.
Skuldaleiðrétting
Framsóknarflokksins
virðist færa þeim mest
sem mest hafa fyrir.
Höftin valda því að allt
hagkerfið er skekkt og á
því græða ýmsir. Krónan er
þeim góð.
Margrét Thatcher var
umdeildur foringi eins og
margir sem þora að fylgja
skoðunum sínum.
1 32 4
Hvar er neyðin stærst?
Nýleg könnun Hagstofunnar bendir til þess að vandi heimilanna fari heldur minnkandi þó að vissulega sé
hann ærinn. Samkvæmt henni hafa um 10%
heimila lent í vanskilum með húsnæðislán
síðastliðið ár, en það er svipað og árið 2011.
Sé litið á önnur lán sést að hlutfallið hefur
lækkað úr 12% í 10%. Það vekur athygli að
þessar tölur eru ekki ósvipaðar því sem var
árið 2004.
Mismunandi spurningar
Könnunin hefur verið gefin út undir
heitinu Fjárhagsstaða heimilanna 2012.
Í henni er spurt ýmissa spurninga sem
geta varpað ljósi á það hvort heimilin eru í
fjárhagsvandræðum. Margar byggja þær á
mati svarenda og því ekki víst að allir meti
vandann nákvæmlega eins. Sem dæmi má
nefna: „Hvernig gengur heimilinu að ná
endum saman?“ Vanskil eru hins vegar
áþreifanleg að því leyti að annað hvort hafa
menn lent í vanskilum eða ekki.
Af töflum í skýrslunni má sjá að vanskil
hafa aukist frá árunum 2006-8, en þá voru
milli 5 og 6% heimila í vanskilum. Frá 2010
hafa vanskil staðið í stað. Mest eru þau hjá
einstæðum foreldrum, körlum sem búa
einir og hjónum með fleiri en tvö börn. Hjá
þessum hópum lentu frá 14 til 22% heimila
í einhverjum vanskilum í fyrra. Samkvæmt
þessari könnun voru því um 12.000 heimili
í vanskilum einhvern tíma árið 2012, en þar
með er ekki sagt að vanskilin séu viðvarandi.
Þegar spurt er hvernig heimilinu gangi
að ná endum saman, fæst að rétt tæplega
helmingur segir að það sé erfitt. Hlutfallið
var um 30% árin 2006-7, en það segir
í sjálfu sér ekki mikið því að menn geta
verið í vandræðum af ýmsum toga. Alls
kyns „eyðsla“ getur sett menn í svipuð
fjárhagsvandræði og sá er í sem hefur lítil
laun sem hrökkva ekki fyrir nauðþurftum.

Víðar vandi en hér
Á meðfylgjandi mynd er niðurstaðan á
Íslandi borin saman við stöðuna í flestum
ríkjum Evrópu, en oft virðast vera í gangi
keppni um hvaða land hafi farið verst út úr
kreppunni. Skoðaður er sá hópur sem verst
kom út, það er einstæðir foreldrar. Myndin
sýnir að meðal fimm þjóða standa þessir
hópar mjög illa: Frakka, Íslendinga, Letta,
Grikkja og Íra. Einhver kann að hvá við
að sjá Frakka í þessum hópi, en í hugann
koma orð Görans Perssons, fyrrverandi
forsætisráðherra Svía, en hann sagði í
fyrirlestri síðastliðið haust að Frakkar kynnu
að lenda í miklum hremmingum fljótlega.
Myndin bendir til þess að hjá einstæðum
foreldrum sé staðan slæm í öllum þessum
löndum. Fróðlegt væri að vita hvort annars
staðar en á Íslandi er talað um skipulagðar
aðgerðir af hendi stjórnvalda fyrir þá sem eru
í vanda. Í þessum löndum hafa verðtryggð
lán ekki stökkbreyst, en atvinnuástand
er víða þungt og laun hafa lækkað. Í
Ungverjalandi og fleiri Mið-Evrópulöndum
voru erlend lán hins hins vegar algeng og
gengi gjaldmiðla sumra þessara landa hefur
veikst, en þó ekki í sama mæli og á Íslandi.
Umfang vandans
Í síðasta tölublaði Vísbendingar kom fram
að heildarlán til húsnæðis einstaklinga
hér á landi nema um 1.200 milljörðum
króna. Hjá Íbúðalánasjóði var fjárhæð
lána í vanskilum um 90 milljarðar króna
í febrúar síðastliðnum. Ef hlutfall lána í
vanskilum annars staðar er svipað, nema
heildarlán þeirra sem ekki eru í skilum um
170 milljörðum króna. Hugsanlegt er að
lánastofnanir hafi þegar afskrifað hluta af
þessum kröfum í bókum sínum.
Niðurstöður áðurnefndrar greinar var sú
að 20% flatur niðurskurður húsnæðislána
myndi kosta 240 milljarða króna sem að
mestu kæmu úr ríkissjóði. Þetta er meira
en heildarfjárhæð lána þeirra sem í mestum
vandræðum eru. Þess vegna má leiða líkur
að því að sú aðgerð sé býsna rausnarleg og
svo dýr að hún myndi veikja fjárhagsstöðu
ríkisins mjög mikið. Í grein á bls.2-3 í þessu
tölublaði sést að niðurfærsla lána til þess að
leiðrétta „forsendubrest“ er hvorki sanngjörn
né góð lausn á vanda þeirra sem keyptu
íbúðir síðastliðin 10 ár.
Með því að einbeita sér að hópi sem í
mestum vanda er væri hægt að grípa til mun
markvissari aðgerða en flats niðurskurðar.
Í því getur falist bæði skynsemi og réttlæti
að lækka höfuðstól lána. Það er örugglega
hagkvæmt fyrir þjóðfélagið að sem flestir
ljúki sínum málum sjálfir, þó að þeir ráði
ekki við heildargreiðslu lánanna. Beita má
blöndu af niðurfærslu, lengingu lána og
jafnvel lækkuðum vöxtum til þess að laga
greiðslubyrðina að getu lántakans.
Mynd: Vanskil einstæðra foreldra í ýmsum
Evrópulöndum árið 2011
Heimild: Eurostat.