Vísbending - 08.04.2013, Blaðsíða 4

4 V Í S B E N D I N G • 1 4 T B L 2 0 1 3
Aðrir sálmar
Thatcher
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575.
Net fang: visbending@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upp lag: 700 eintök.
Öll réttindi áskil in. © Ritið má ekki afrita
án leyfis út gef anda.
Þegar Margrét Thatcher varð forsætisráðherra árið 1979 vill svo
til að skrifstofufélagi undirritaðs var
Englendingur. Hann sagði að yfirleitt
hefðu forsætisráðherrar Breta verið
hámenntaðir menn „og svo er hún kona.“
Á þessum tíma virtist honum og fleirum
Thatcher ólíkleg til afreka. Bretland var
„veiki maðurinn í Evrópu“ og hafði þurft
að leita til Alþjóða gjaldeyrissjóðsins um
aðstoð skömmu áður fyrst vestrænna
landa (Ísland varð númer tvö). Fátt benti
til þess að nú væru betri tímar í vændum.
Frá fyrsta degi var Thacher þó óhrædd
við að ganga gegn viðteknum gildum.
Verkalýðsfélög höfðu haldið landinu í
heljargreip líkt og víðar. Falklandseyjar
breyttu stöðu Thatcher árið 1982. Eyjar
suður í höfum sem virtust lítið gildi
hafa fyrir Breta nema sem lítilfjörlegur
minnisvarði um Breska heimsveldið.
Í Argentínu sat herforingjastjórn sem
sá að með því að taka þessar óvörðu
eyjar gat hún stóraukið vinsældir sínar
heima fyrir. Ólíklegt þótti að Bretar
myndu sigla kringum hálfan hnöttinn
til þess að vernda þessi sker. Thatcher
sendi flotann samt af stað. Þetta
reyndist tækifærið sem hana vantaði
og af herferðinni fékk járnfrúin miklar
vinsældir heima fyrir. Í stað þess að verða
eins kjörtímabils fyrirbæri sem fáir hefðu
munað vann hún sigur í kosningunum
1983 og aftur 1987. Hún hrinti einka-
væðingaráformum í framkvæmd og
hagur þjóðar innar batnaði sem aldrei
fyrr. Jafnframt náði hún að brjóta ofur-
vald verkalýðsfélaganna á bak aftur.
Hún vann náið með Ronald Reagan
Bandaríkjaforseta og líklega hefur
staðfesta þeirra gegn kommúnismanum
flýtt hruni Sovétríkjanna um allmörg ár.
Þau urðu táknmyndir frjálshyggjunnar
og tekin sem sönnun þess að með
henni myndi almenningi vegna betur.
Verkamannaflokkurinn vissi ekki sitt
rjúkandi ráð og kaus hvern öfgamanninn
á fætur öðrum sem formann.
Thatcher varð með tímanum einráð
og féll loks á sérviskulegum nefskatti.
Það er erfitt að vita hvenær á að hætta
og hún sat of lengi. Hennar verður samt
að verðleikum minnst sem einhvers
merkasta leiðtoga Breta og boðbera
frjálshyggjunnar. bj
Þegar land er aðskilið frá efnahagslífi umheimsins að hluta eins og Ísland fylgja því margar hættur. Gildi
skekkjast, sem þýðir að neytendur hegða
sér óskynsamlega. Hætt er við að úr verði
kerfi sem ýtir undir misrétti. Þá kemur upp
sú staða að þeir sem hagnast á misréttinu
berjast fyrir því að það haldi áfram sem allra
lengst. Auðlindum landsins er ekki beitt á
hagkvæmasta máta og þjóðfélagið í heild
tapar. Tökum nokkur dæmi.
Gengi krónunnar
Margir telja að gengi krónunnar hafi styrkst
að undanförnu. Með stolti geta ráðamenn
bent á að nú sé evran komin niður í 155
krónur og hafi ekki verið svo ódýr lengi „á
þessum árstíma“. Ef grannt er skoðað sést
að aflandsgengi krónunnar er 220 til 240
krónur á evruna, eða nálægt 50% hærra.
Í opinberum útboðum Seðlabankans
hefur evran verið keypt á um 200 krónur.
Þannig að hér er að minnsta kosti þrenns
konar gengi og augljóst að eftirspurn eftir
krónum er mun minni en framboð. Þeir
sem eiga „gamlar“ evrur geta fengið miklu
fleiri krónur fyrir þær en þeir sem koma
með söluandvirði útflutnings eða leifar af
glænýjum ferðamannagjaldeyri. Smám
saman eru þeir sem voru svo lánsamir að
geyma peningana sína erlendis þegar Ísland
varð lokað land að koma aftur til landsins og
kaupa hvert fyrirtækið á fætur öðru á mun
lægra verði en vesalingarnir sem heima sátu.
Vextir
Stórir fjárfestar eins og lífeyrissjóðir eiga
ekki í mörg hús að venda með sitt fé. Þeir
vilja lágmarka áhættu og kaupa þess vegna
skuldabréf ríkissjóðs. Ríkið nýtur þess
að bitist er um að fá að lána því og vextir
lækka. Þess vegna er vaxtabyrðin léttari en
vera ætti og ríkið freistast til þess að eyða
um efni fram.
Sparifjáreigendur eiga erfitt með að
fá raunávöxtun á sitt sparifé, en eftir
hörmungar hrunsins átta margir sig á því að
það getur borgað sig að fá lága ávöxtun og
taka litla áhættu. Þetta er hættulegt vegna
þess að öllum þjóðfélögum er nauðsynlegt
að vera með nokkra áhættufjárfestingu.
Húsnæði
Margir undrast að húsnæðisverð sé nú
hærra að raunvirði en fyrir bóluna sem hófst
árið 2004. Skýringin er sú að hér hefur
skapast markaður fyrir íbúðir og hús sem
fjárfestingar hjá þeim sem ekki vilja veðja
á ríkissjóð. Þetta heldur uppi bæði verði á
Hættur í lokuðu hagkerfi
húseignum og húsaleigu. Hagur ungs fólks
sem kemur nú inn á húsnæðismarkaðinn er
verri en væri ef jafnvægi væri milli framboðs
og eftirspurnar. Stórir aðilar, einkum bankar
og Íbúðalánasjóður, hafa markaðsráðandi
stöðu sameiginlega og stýra framboði inn
á markaðinn. Nú þykir gott að hafa góð
sambönd.
Hlutabréf
Hlutabréfamarkaðurinn var kominn í hæstu
hæðir árið 2007 og þess vandlega gætt að
eftirspurn eftir hlutabréfum í bönkum væri
ætíð nóg. Málatilbúnaður gegn bönkunum
bendir til þess að þeir hafi átt stóra hluta í
sjálfum sér, beint eða óbeint. Ekkert hefði
verið óeðlilegt við það að bankarnir keyptu
eigin hlutabréf á markaði, ef þeir hefðu í
kjölfarið lækkað hlutafé í sjálfum sér. Það
var alls ekki markmiðið heldur þurfti þvert
á móti að gæta þess að sem mest hlutafé
væri „virkt“ í sýndarveröldinni sem blasti
við almenningi og eftirliti.
Nú virðist ólíklegt að skipulega sé unnið
að því að halda uppi verði hlutabréfa.
Skýringin á hækkandi hlutabréfavísitölu
er ekki sú að rekstur fyrirtækja gangi
afbragðsvel, sem væru góðar fréttir, heldur
hitt að lífeyrissjóðir eru með mikla peninga
en fáa fjárfestingarkosti. Svo illa vill til að
staðan er svipuð erlendis, en þar hefur
miklu fjármagni verið dælt inn í hagkerfið
til þess að halda því gangandi. Þetta fé fer
inn á hlutabréfamarkaðinn sem nær þar
með nýjum hæðum.

Laun
Svo einkennilega vill til að laun hafa sums
staðar skekkst vegna þess að markaðsöfl ráða
ekki lengur. Fyrir hrun höfðu bankamenn
búið til kerfi kaupauka sem tryggði þeim
sjálfum mjög há laun, óháð því hvernig
bankanum gengi. Jafnframt ollu þeir miklu
launaskriði með því að bjóða í nánast allt
ungt fólk sem kom inn á vinnumarkaðinn.
Þetta breyttist tímabundið, en hefur nú
hafist aftur á ákveðnum sviðum, ekki
síst hjá fólki með hugbúnaðarþekkingu.
McKinsey-skýrslan sýnir að bankakerfið
er allt of stórt á Íslandi. Enginn virðist þó
stefna að því að reka lágverðsbanka sem
gæti náð mikilli markaðshlutdeild heldur er
bankakerfið enn í dag um tvöfalt stærra en
það þyrfti að vera. Þannig verða eftirspurn
eftir sérfræðingum og launaskrið óeðlilega
mikil.
Markaðir skekkjast þegar aðstæður eru
brenglaðar og á Íslandi eru nánast allir
markaðir skakkir og skældir.