Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2009, Side 13

Íslenski bóndinn þurfti strax frá
byrjun að vera sjálfbær. Hann þurfti
ekki einungis að vera útsjónarsamur til
að geta fætt fjölskyldu sína og hjú með
hjálp annars takmarkaðs náttúrulegs
efniviðar, heldur þurfti hann líka að
búa yfir kunnáttu til að meðhöndla tré
og járn. Skortur á þéttbýliskjörnum
með handverksverkstæðum kallaði á
sjálfstæði einstaklinganna. Þéttbýlis-
myndun, sem var forsenda sérhæfingar
og upphaf verslunar og iðnaðar, hófst
ekki á Íslandi fyrr en undir lok 19.
aldar. Vegna þessa var frá upphafi á
hverju býli svokölluð smiðja, sem var
alhliða verkstæði þar sem fram fór öll
nauðsynleg handverksvinna. Gott
dæmi um þetta var grafið upp að Stöng
í Þjórsárdal.18 Bærinn þar fór í eyði
eftir Heklugosið 1104.19 Eldfjalla-
gjóskan sem þekur rústirnar býður
fornleifafræðingum upp á bestu að-
stæður til aldursgreiningar.
Vegna staðbundinna aðstæðna eru
oft betri aðstæður til uppgraftar á
Íslandi, heldur en í öðrum löndum á
meginlandi Evrópu. Fyrir víkinga-
öldina voru engir aðrir landnemar og
því þarf yfirleitt ekki að búast við
flóknum jarðvegslögum vegna langrar
notkunar ákveðinna staða. Ekki er
hægt að tala um hina engilsaxnesku
eða írsku einsetumenn sem komu á
undan víkingunum sem landnema í
þrengstu merkingu þess orðs. Víkinga-
tíminn og miðaldirnar sem á eftir
fylgdu eru einu tímabilin sem forn-
leifafræðin mun rannsaka. Það er sjald-
gæft að byggt hafi verið ofan í eldri
minjar og þeim þar með raskað. Þar
sem saga Íslands spannar einungis
ellefu hundruð ár eru rústir oft auð-
greinanlegar í landslaginu sem litlar
öldur á yfirborðinu. Akuryrkja hefur
verið mjög lítið stunduð og því ekki
mikið um að rústir hafi verið plægðar
burt. Oft á tíðum gefur staðbundin
landslagslýsing góða þekkingu um
svæðið. Til að svara spurningum um
aldur og tímaröð gefa eldgos miðalda
mjög góðar vísbendingar, þar sem
gjóskan frá þeim dreifðist víða en litur
og efnasamsetning gjóskunnar er alltaf
mismunandi.
Vinna fornleifafræðinga á Íslandi er
þó samt ekki alltaf auðveld, þar sem
upp geta komið vandamál sem ekki eru
algeng á meginlandinu. Í fyrsta lagi er
það vegna þeirra byggingarefna sem
notuð voru. Helst á þetta við um torfið
sem erfitt er að greina frá öðrum
jarðvegi. Eins getur reynst erfitt að
ákvarða hvernig veggir liggja vegna
skorts á veggjastoðum. Stærð einstakra
húsa er því einungis hægt að ákvarða
eftir að gólf hefur verið grafið upp í
heild sinni.
Möguleikar íslensku landnáms-
mannanna við að byggja upp viðskipti
voru frá upphafi takmarkaðir. Af korn-
tegundum var nær eingöngu hægt að
rækta bygg. Landið var líka best fallið
til sauðfjárræktar en þó einnig naut-
griparæktar. Sauðfjárræktin setur enn
þann dag í dag svip sinn á landið.
Hægt var jafnframt að nýta fjölda
fiski- og fuglategunda til matar. Þar
ber helst að nefna lundann en hann
mun vera mjög góður á bragðið og
gefa af sér fínan dún.
Það hefði mátt ætla að vegna þessa
fátæklega vöruúrvals hefði Ísland fljót-
lega einangrast frá Evrópu, þaðan sem
íbúarnir þurftu á hágæðavöru að halda.
Því getur ferðin yfir vindasamt
Norður-Atlantshafið varla hafa borgað
__________
13
18. A. Roussel, Stöng -
Thjórsárdalur. Í M. Sten-
berger (ritstj.), Forntida
gårdar i Island (1943).
19. Kristján Eldjárn,
Stöng í Þjórsárdal (1971)
3.