Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2009, Qupperneq 14

sig fyrir kaupmenn frá meginlandi
Evrópu. Sú var hins vegar ekki raunin,
því á tímum Hansakaupmanna og
síðar20 var Ísland kerfisbundið sótt
heim af enskum21 og þýskum22 kaup-
mönnum – fyrst í gegnum Noreg og
síðar beint.23 Heimildir um samskipti
þessi eru þekkt úr samtímabók-
menntum en fornleifafræðilegar stað-
festingar skorti til þess að gefa innsýn
inn í þróun þessara viðskiptatengsla.
Íslenskir kaupendur bjuggu þó ekki
við sjóinn. Þeir komu langt að frá
hinum dreifðu býlum sem lágu stök
um landið.24 Þessar ferðir þeirra hljóta
að hafa verið mjög erfiðar. Bátar voru
yfirleitt litlir og bundnir því að siglt
væri nærri landi en fyrir utan bátana
var einungis um að ræða að nota hesta
sem reið- eða klyfjadýr. Flutningur á
landi var ekki á vegum því að veganet
var ekki fyrir hendi og þar af leiðandi
voru engir vagnar. Hringvegur eitt um
Ísland í dag, sem er malarvegur, var
fyrst kláraður 1975. Verslunarlestir
miðalda þurftu því að láta sér nægja
hina grýttu, mjóu stíga.
Kaupmenn stofnuðu einn mikil-
vægasta verslunarstað við Norður-
Atlantshaf í Bergen í Noregi.25 Á
síðustu árum hafa farið fram mjög
umfangsmiklar fornleifarannsóknir á
miðbæjarkjarnanum þar. Í Bergen
brann nefnilega hluti verslunarhverfis-
ins frá seinni tíð, betur þekkt sem
Þýska bryggjan, árið 1955. Segja má
að möguleikarnir sem sköpuðust til
fornleifarannsókna við brunann hafi að
nokkru vegið á upp móti þeim ómældu
skemmdum er þá urðu. Undir rústun-
um fundust vísbendingar um umfangs-
mikil milliríkjaviðskipti frá því um
árið 1000. Í litlum, þéttbyggðum
húsum, sem teygðu sig meira en 100
metra inn í landið, höfðu kaupmenn-
irnir sest að og til varð viðskiptabrú á
milli meginlandsins, Englands, V-
Skandinavíu og eyjanna í Norður-
Atlantshafi. Búðir þeirra og vöru-
geymslur voru grafnar upp, auk
varnings og ýmissa upplýsinga og
heimilda ritaðar með rúnaletri.26 Græn-
land heyrði einnig til yfirráðasvæðis
verslunarmannanna í Bergen, þótt
sjaldnar væri siglt þangað en til Ís-
lands.
Grænlensku byggðirnar á miðöldum
einskorðuðust einkum við suðurodda
landsins en einnig við lítinn hluta
vesturstrandarinnar. Alls hafa þar verið
staðfestar leifar af 300 bóndabýlum, 19
kirkjum og tveimur klaustrum frá mið-
öldum.27 Á blómaskeiði byggðarinnar á
Grænlandi gætu allt að 4000 manns
hafa búið þar. Á stærstu býlunum voru
10 til 20 byggingar, flestar byggðar úr
grjóti og torfi. Í einhverjum tilvikum
hafa gríðarstórar steinblokkir úr sand-
steini og porfýr verið notaðar.
Grunnur viðurværis28 byggðist á
landbúnaði, veiðum og fiskveiðum.
Kjöt kom helst af selum og kindum.
Bygg var sem fyrr segir hægt að rækta
í takmörkuðum mæli á Íslandi en nær
ekkert á Grænlandi. Hin norska Kon-
ungsskuggsjá greinir meira að segja frá
því að stærstur hluti landsmanna þekki
ekki brauð, þrátt fyrir að hverfisteinar
hafi fundist á flestum stærstu býlum
landsins.29 Hugsanlega voru þeir ein-
ungis notaðir til þess að mala innflutt
korn.
Þrátt fyrir þessar takmarkanir,
hljómar það ef til vill ótrúlega að lífs-
skilyrði á Grænlandi hafi um margt
betri en á Íslandi. Á Grænlandi var
__________
14
20. S. Skúlason, Hafnar-
fjörður. Ein Beitrag zur
Geschichte des Island-
handels. Hansische
geschichtsblätter 63,
1938.
21. Björn Þorsteinsson,
Enska öldin í sögu Ís-
lendinga (1970).
22. E. Baasch, For-
schungen zur hamburg-
ischen Handelsgeschichte
I. Die Islandsfahrt der
Deutschen, namentlich
der Hamburger vom 15.
bis 17. Jahrhundert
(1889).
23. E. Ebel, Kaufmann
und Handel auf Island
zur Sagazeit. Hansische
Geschichtsblätter 95,
1977, 2 og 21.
24. E. Ebel (sjá neðan-
málsgrein 23) 5.
25. A.E.Herteig, Kongers-
havn of handels sete
(1969).
26. A. Liestöl, Runenin-
schriften von der
Bryggen in Bergern.
Zeitschrift fur
Archäologie des Mittel-
alters 1, 1973.
27. P. Nörlund, Wik-
ingersiedlungen in
Grönland (1937); K. J.
Krogh, Viking Green-
land (1967).
28. M. Müller-Wille,
Zur mittelalterlichen
Besiedlungs- und
Wirtschaftsgeschichte
Grönlands. Jahrbuch
des RömischGerman-
ischen Zentralmuseums
Mainz 19, 1972.
29. M. Müller-Wille
(sjá neðanmálsgrein 28)
168.