Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2009, Side 20

Íslandi ríkti stöðug barátta milli krafta
sem eyddu landi og þeirra sem þöktu
það en á meðan landið var ónumið ríkti
jafnvægi milli beggja þáttanna. Þegar
maðurinn nam þar land og flutti með
sér húsdýr raskaðist þetta viðkvæma
jafnvægi náttúrunnar. Grasbítar, sér-
staklega kindur, og eyðing birkiskóga
og runna, rufu göt í mjög viðkvæman
og steinefnaríkan jarðveginn.
Lýsing Ara fróða49 á því að landið
hafi verið skógi vaxið milli fjalls og
fjöru á landnámstímanum er nærri
raunveruleikanum. Af birkiskógi eru
bara 1000 km2 eftir en það er minna en
1% af heildar flatarmáli eyjarinnar. Á
að giska er í dag að 50% lands að 400
m hæðarlínu ógróið en að fyrir 1000
árum hafi þar verið samfelld gróður-
þekja.50
Heimskautagróðurinn samanstendur
af mosa, fléttum, grösum, heimskauta-
víði, birki- og reynirunnum. Þessar
dæmigerðu plöntur má einnig finna á
Austfjörðum. Á landnámsöld er talið
að um 30.000 manns hafi búið á land-
inu og um 1100 var talan komin í um
75.000 manns. Næstu tvær aldirnar
stóð mannfjöldinn í stað og fellur
upphaf verslunar í Gautavík innan þess
tíma. Fyrstu manntölin voru gerð árið
1703 en þá voru 50.358 íbúar í landinu
en árið 1802 voru þeir 47.240. Þessa
fækkun íbúanna má rekja til bólusótt-
arinnar og gossins í Lakagígum, sem
og hungursneyðarinnar sem fylgdi í
kjölfarið.51
Gautavík er staðsett á 64°45‘ norð-
lægrar breiddar og 14°15‘ vestlægrar
lengdar (mynd 1). Fjarlægðin til
__________
20
49. Íslendingabók Ara,
cap. 1 = Thule XXIII, 44.
50. Atriðisorð „Island“ í
Westermann Lexicon der
Geographie (1963).
51. S. Thorarinsson, Is-
land. In: A. Sömme
(Hrsg.), A Geography of
Norden (1960) 230.
Mynd 3. Yfirlitsmynd tekin úr suðaustri af byggðu svæði Gautavíkur.