Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2009, Page 66

Stærstur hluti gripa frá Gautavík eru
brot úr leirkerum. Leifar leirkera eru
hlutfallslega færri á Íslandi miðað við
önnur lönd á meginlandinu. Leirker
voru nefnilega ekki búin til á Íslandi
fyrr en í seinni tíð, og þá svokölluð
gjóskuleirker. Á víkingatímanum og á
miðöldum var heldur engin sambæri-
leg vara framleidd í landinu. Leir, sem
hægt er að nota til múrsteinafram-
leiðslu, var ekki til í nægilega miklum
magni á Íslandi. Þegar leirker finnast
frá þessum tíma er undantekningalaust
um innflutta vöru að ræða og án efa
voru leirker þess vegna af skornum
skammti. Þess vegna hafa leirker
sjaldnar verið lögð í grafir á víkinga-
tímum á Íslandi141 en í Skandinavíu.142
Þörfinni fyrir geymsluílát hefur verið
fullnægt með öðrum hætti. Oftast
munu þau hafa verið gerð úr lífrænum
efnum vegna þess að náttúrulegt
kléberg er ekki til á Íslandi,143 ólíkt því
sem er annars staðar í Norður-
Evrópu.144
Ekki hefur mikill innflutningur
heldur átt sér stað á ílátum úr klébergi.
Þau eintök sem rötuðu til Íslands eru
það fá að ekki er hægt að skilgreina
þau með óyggjandi hætti sem versl-
unarvöru. Það á ekki einungis við um
víkingatímann, heldur einnig um tíma
umsvifa í Gautavík. Þau hafa varla
heldur verið notuð sem ílát fyrir aðrar
vörur til innflutnings. Mestar líkur eru
á því að leirkerin hafi verið persónuleg
eign kaupmanna sem komu til Íslands
og að þau hafi svo orðið eftir þar en þá
hefur ástand þeirra líklega oftast verið
orðið slæmt. Þau leirkerabrot sem
fundust í Gautavík eru ekki nægilega
mörg og samstæð til að mynda heilt
ílát.
Við skráningu leirkerabrotanna í
Gautavík komu upp ýmis vandamál.
Ástæður þeirra má einkum rekja til
þess að á þeim svæðum sem til greina
koma sem upprunastaðir brotanna hafa
enn engar aldursgreiningar verið
gerðar á sambærilegum dæmum.
Reyndar hafa nú víða utan Íslands
fundist leirker, ásamt mynt sem hægt
er að nota til aldursgreininga.145 Þeir
nægja samt ekki til nákvæmrar tíma-
setningar. Á móti þessu mælir einnig
að sum miðaldaleirker geta verið mjög
langlíf. Sérstaklega er erfitt að greina
upphaf nýrra mótaraða.
Engu að síður er ljóst að aldur
leirkerjanna sem fundust í Gautavík
nær yfir um þrjúhundruð ára tímabil. Á
14. öld voru samkvæmt annálum mikil
umsvif á svæðinu146 en þau fóru
dvínandi á 16. öld.147 Hægt er svo að
ákvarða nánar aldur umsvifa þar, þó
innan þessa tímaramma, með hjálp
eldfjallagjóskulagsins frá 1477. Þar
sem þetta lag er ekki alls staðar
greinilegt, einkum vegna yngri bygg-
inga sem reistar hafa verið á svæðinu
Leirker
141. Kristján Eldjárn,
Kuml og haugfé (1956).
142. D. Selling, Wik-
ingerzeitliche und
frühmittelalterliche
Keramik in Schweden
(1955).
143. Kristján Eldjárn,
Kléberg á Íslandi. Árbók
Hins íslenska fornleifa-
félags 1949/50.
144. A. Skjølsvold,
Klebersteinsindustrien i
vikingatiden (1961); H.
G. Resi, Die Speck-
steinfunde aus Haitha-
bu. Berichte über die
Ausgrabungen in
Haithabu 14, ritstj. von
K. Schietzel (1979).
145. N.-K. Libgott,
Danske Fund af mønt-
datered Keramik ca.
950-1450. National-
museets Skrifter,
arkeologiskhistorisk
raekke 18 (1978).
146. Sjá bls. 27 o.áfr.
hér að framan.
147. Sjá bls. 85 hér að
aftan.
__________
66