Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.2010, Qupperneq 18

18 8. desember 2010 miðvikudagur
Ævintýralegt ferðalag með illa
brenndri klámmyndastjörnu og
geðsjúkum myndhöggvara sem
áður var nunna. Mikið kjöt á bein-
unum, en stundum vantar svolítið
blóð í kjötið.
Fjallmyndarlegur, farsæll og
hégómafullur klámmyndaleikari
brennur svo illa í bílslysi að krafta-
verk telst að hann haldi lífi. Með af-
myndað andlit og líkama, sem ekki
lengur státar af getnaðarlim eftir að
vítisheitir logarnir höfðu lokið sér af,
þráir hann það eitt að ná nægilega
góðri heilsu til að komast út af spít-
alanum til að fremja sjálfsmorð. En
þegar myndhöggvarinn Marianne
fer að vitja leikarans á sjúkrabeðin-
um kviknar löngun innra með hon-
um til einhvers meira en að stúta sér.
Hún er sjúklingur á geðdeild sjúkra-
hússins sem kemur þó ekki í veg fyr-
ir að hann þyrsti í að heyra sögur
hennar. Sumar fjalla um þau tvö, en
Marianne segir þau vera elskendur
frá fyrra lífi, nánar tiltekið í Þýska-
landi miðalda. Klámmyndaleikar-
inn var þá málaliði en hún skrifari
og nunna. Aðrar sögur hennar ger-
ast til að mynda í Japan fornaldar og
á Íslandi víkingaaldar.
Steindrekinn er fyrsta bók Kan-
adamannsins Andrews Davidsons
sem á bókarkápu er sagður af ís-
lenskum ættum. Nokkur alþjóðleg
verðlaun hafa fallið honum í skaut
fyrir þessa fantasíukenndu sögu
af ástum og örlögum Marianne og
leikarans nafnlausa sem jafnframt
er sögumaður bókarinnar.
Inferno, fyrsti hluti Gleðileiks-
ins guðdómlega eftir Dante, er fyrir-
ferðarmikill í Steindrekanum; hann
bjargar til dæmis lífi sögumanns
þegar hann hefur bókina innan
klæða í orrustu í fyrra lífi sínu, Mari-
anne les reglulega fyrir hann úr eig-
in þýðingu á verkinu í hinu síðara
lífi þeirra og á einum stað bókar-
innar fer sögumaður í hrollvekjandi
ferðalag um ána Akkeron þar sem
kunnuglegum persónum bregður
fyrir. Raunar má segja að hið þekkta
miðaldaverk Dantes sé eins kon-
ar rammi utan um sögu Davidsons
um hinn synduga og trúlausa klám-
myndaleikara sem brennur hvorki
meira né minna en þrisvar á síð-
um bókarinnar. Lesandanum er því
rækilega ýtt í átt að hreinsunareld-
inum, Beatrice og öðru sem tengist
ferðalaginu mikla í söguheimi Dan-
tes, ef ætlunin er að leggjast í ítar-
lega greiningu á sögu Davidsons.
Þetta er metnaðarfullt verk og
vel unnið að miklu leyti. Sagan líð-
ur hins vegar fyrir skort á ljóðrænu
og betri stílfærni höfundar. Þær til-
raunir sem gerðar eru til ljóðrænna
lýsinga eru gjarnan afskaplega líf-
lausar og klúðurslegar. Frásögnin
af sundspretti Marianne (bls. 219-
20), vangaveltur sögumanns með
naktan myndhöggvarann við hlið
sér á aðfangadagskvöld (358-60) og
ástríðufull samskipti skötuhjúanna
í örlagaríkri senu seint í sögunni
(453-4) eru ágætis dæmi um þetta.
Davidson tekst miklu betur upp
þegar hann bregður fyrir sig húm-
ornum, sem meira er af í fyrri hluta
bókarinnar en þeim síðari. Helst sú
skipan mála í hendur við þá breyt-
ingu sem verður á söguhetjunni.
Hreinsun hennar og hamskipti eru
bæði líkamleg og andleg. Þeir les-
endur sem meira eru fyrir kald-
lyndar persónur með svartan húm-
or gætu því farið að sakna brenndu
klámmyndastjörnunnar sem þeir
kynntust í upphafsköflum bókar-
innar og dró þá af stað í hið ævin-
týralega ferðalag.
Kristján Hrafn Guðmundsson
Skáldsaga
Steindrekinn
Andrew Davidson
Þýðing: Sölvi Björn
Sigurðsson.
Útgefandi: Jentas.
480 blaðsíður
Hreinsunar-
eldar klám-
stjörnu
Íslenskir leiklistarmenn hafa ekki
verið neitt óhemjuduglegir við að
senda frá sér endurminningar eða
sjálfsævisögur. Þó munu þær vera
komnar nokkuð á annan tuginn, ef
taldar eru með bækur leikskálda og
leikhússtjóra. Þessi rit eru misjöfn
að gæðum, mislæsileg og innihalds-
rík. Af ævisögum leikara hef ég alltaf
haldið mest upp á ævisögu Haralds
Björnssonar, Sá svarti senuþjófur,
sem Njörður P. Njarðvík skrásetti.
En það er líka margt ágætt í Lífróðri
Árna Tryggvasonar eftir Ingólf Marg-
eirsson; ég nefni bara frásögn hans
af náminu í leiklistarskóla Lárus-
ar Pálssonar sem hefur hvergi verið
betur lýst en þar.
Það kemur í sjálfu sér ekki á óvart
að Gunnar Eyjólfsson skuli slást í
þennan hóp. Gunnar hefur lifað
langa og á köflum viðburðaríka ævi
og er ágætur sagnamaður, eins og
allir vita sem þekkja hann. Ekki er
hann heldur maður þeirrar gerð-
ar sem setur ljós sitt undir mæliker;
hann hefur tíðum komið fram í við-
tölum og viðtalsþáttum, í blöðum,
útvarpi og sjónvarpi, og hefur margt,
sem lesa má í hinni nýju bók þeirra
Árna Bergmanns, Alvara leiksins,
komið þar fram áður. Sú mynd, sem
hann gefur af liðinni ævi í sérstöku
ævisöguverki, ætti þó að vera miklu
fyllri en það sem hann hefur látið
uppi í fjölmiðlum. Hún er það um
sumt, en annað ekki.
Gunnar er einn af síðustu fulltrú-
um þeirrar kynslóðar sem hægt er að
kalla fyrstu íslensku atvinnuleikar-
ana. Þetta fólk fékk á unga aldri góða
skólun, byrjaði flest hjá Lárusi Páls-
syni, síðar nam margt af því í viður-
kenndum stofnunum erlendis. Eft-
ir að atvinnuleikhús voru orðin til í
landinu gat það lengst af helgað sig
list sinni óskipt. Gunnar kom heim
að loknu námi í einum helsta leik-
listarskóla Englands, RADA, og vann
hér sem leikari í um fjögur ár, venti
þá sínu kvæði í kross og starfaði er-
lendis í nokkur ár, minnst þó sem
leikari. Lágu að sögn hans til þess
persónulegar ástæður sem hann
greinir frá í bókinni og hefur raunar
sagt frá áður.
Gunnar hóf aftur störf í Þjóðleik-
húsinu árið 1960 og hefur starfað
þar síðan. Hann hefur leikið mörg
hlutverk og stór, auk þess sem hann
leikstýrði þar nokkuð á fyrri árum.
Úthald hans hefur reynst meira en
annarra af hans kynslóð, ef undan
er skilin Herdís Þorvaldsdóttir ein.
Gunnar fagnaði sextíu og fimm ára
leikafmæli fyrr á þessu ári ásamt Ró-
berti Arnfinnssyni, en Róbert ákvað
að kveðja sviðið fyrir tíu árum, ólíkt
Gunnari sem er enn að. Hann á þó
nokkuð í land með að slá Herdísi við,
því að í febrúar á næsta ári verða lið-
in sjötíu ár frá því hún steig fyrst á
svið.
Bók Gunnars og Árna er fyrst
og fremst sögusafn; það er styrkur
hennar og um leið veikleiki. Fyrsti
hlutinn, sem lýsir uppvaxtarárun-
um í Keflavík, er langbestur; það eru
nánast heinesensk tilþrif í lýsing-
unni á vinalegu smáþorpinu sem er
á hægri leið inn í nútímann. Þar eru
líka bestu mannlýsingarnar: á föður
hans Eyjólfi Bjarnasyni, sem reynd-
ar var ekki blóðfaðir hans, og móð-
urömmu, Gróu Jónsdóttur. Gróa
lenti ung vinnukona í því að villast
í nokkra daga með brauð, sem hún
var á leið með í hverabakstur; löngu
síðar sagði Gunnar Halldóri Laxness
þá sögu sem Halldór nýtti sér svo í
Innansveitarkroniku; Gunnari þykir
svo mikið til þess koma að hann seg-
ir frá því tvisvar. Móður sína missti
hann ungur og er frásögnin af missi
hennar áhrifamikil; mann grunar að
Gunnar hafi aldrei komist fyllilega
yfir hann.
Leiklistarferil sinn kýs Gunnar
hins vegar ekki að ræða nema mjög
takmarkað. Hann segir frá námi sínu
erlendis, og fyrstu árum í leikhúsun-
um, drepur stuttlega á nokkur stór
hlutverk, en að öðru leyti lætur hann
að mestu nægja að fjalla um leik-
listina í almennum hugleiðingastíl.
Sem fyrr hefur hann mesta ánægju
af því að segja sögur af sérkenni-
legum mönnum eða spaugilegum
uppákomum; þær eru sumar ágætar
og ekkert ólíklegt að vitnað verði til
einhverra þeirra síðar. Flestar fjalla
þær um persónur af eldri kynslóð
leikhúsmanna, þeirra sem voru fyr-
ir þegar Gunnar og jafnaldrar hans
stigu inn í leikhúsið. Þeir sem á eftir
komu vekja mun minni áhuga, eink-
um þó kynslóðin sem kom fram um
og upp úr 1970, og hafði um margt
allt aðrar listrænar og hugmynda-
fræðilegar áherslur en fólk á aldri
Gunnars. Það er eins og hún hafi
hreinlega ekki verið á svæðinu. Guð-
laugur Rósinkranz er eini þjóðleik-
hússtjórinn sem bregður fyrir, aðrir
eru ekki nefndir á nafn nema Gísli
Alfreðsson sem fær inni sem Keflvík-
ingur. Þá hefur Gunnar unnið með
nokkrum áhrifamiklum gestaleik-
stjórum, en um fæsta þeirra segir
hann nokkuð, og er þó enginn vafi á
því að sumir gerðu þeir íslenskri leik-
list gott.
Það er frekar að hann tjái sig lít-
illega um suma leikhúsmenn yngri
kynslóðarinnar sem hann gerir þá
yfirleitt með vinsemd og velþóknun.
En fátt af því sem hann hefur um þá
að segja kemur á óvart; það eru til
dæmis ekki ný tíðindi að eldri leik-
urum okkar þyki textameðferð hinna
yngri ábótavant. Um leikdómara er
Gunnar fáorður – ólíkt bæði Róberti
Arnfinnssyni eða Árna Tryggvasyni í
sínum endurminningum – og heldur
lítið að græða á því sem hann segir
um þá. Hann er Ásgeiri Hjartarsyni
þakklátur fyrir að hafa farið um sig
mildum höndum og hann er ekki bú-
inn að gleyma því að Agnar Bogason,
hinn vígreifi leikdómari Mánudags-
blaðsins, líkti honum eitt sinn við
súkkulaðidreng. Aðrir gagnrýnend-
ur virðast ekki hafa komið við sögu
Gunnars.
Þetta er liðlega skrifuð bók, enda
ekki við öðru að búast af þeim sem í
hlut eiga. Hún heldur athygli manns
vel framan af, en þegar á líður dett-
ur hún sundur í parta. Gunnar hef-
ur komið víða við; hann hefur feng-
ist við kennslu, iðkað kínverska
öndunarleikfimi, tekið virkan þátt
í skátastarfi, stjórnmálum, stund-
að búskap; svo má ekki gleyma fjöl-
skyldunni, öllu þarf að koma að.
Ekki má heldur gleyma trúmál-
unum, en Gunnar snerist ungur
til kaþólskrar trúar og hefur hald-
ið tryggð við hana síðan; hún fær
einnig sinn kafla eins og leiklistin.
Hann er fullur eldmóðs og áhuga að
hverju sem hann gengur, örvandi og
örlátur; það skilar sér líka.
Ætli megi ekki segja að hinar
bestu ævisögur, þær sem ná að lifa,
séu þær sem feli í sér einhvers kon-
ar uppgjör við liðna ævi, sjálfan sig,
samtíð og samferðarmenn. Ævisögur
þeirra Haralds Björnssonar og Árna
Tryggvasonar, sem ég nefndi hér í
upphafi, eru dæmi um það. Ævisaga
Gunnars Eyjólfssonar nær ekki upp í
þann flokk, en það er fengur að ýmsu
í henni fyrir það.
Engin skrá yfir hlutverk og leik-
stjórnarverkefni fylgir bókinni. Það
er synd, því að slíkar skrár gefa bók-
um sem þessum aukið gildi.
Jón Viðar Jónsson
gunnar segir sögur
Ævisaga alvara
leiksins
Árni Bergmann
Útgefandi: JPV.
329 blaðsíður
Gunnar Eyjólfsson „Hann er fullur eld-
móðs og áhuga að hverju sem hann gengur,
örvandi og örlátur; það skilar sér líka.“