Dagblaðið Vísir - DV - 14.03.2012, Qupperneq 16

Sandkorn
E
ftir allt það sem sagt hefur ver-
ið fyrir landsdómi stendur eftir
skýr mynd af því sem íslenskt
valdafólk gerði árið 2008. Það
sagði okkur ósatt, statt og stöð-
ugt, og skammast sín ekki fyrir það.
Flestir þeir sem setið hafa fyrir
svörum í landsdómi segja frá því að
bankarnir hafi þegar verið komnir í
svo slæma stöðu árið 2008 að ekki var
hægt að bjarga þeim. Engu að síður
var viðvarandi stöðugur áróður árið
2008 um að hér væri allt í stakasta lagi,
frá sama fólki.
Þegar einhver veit sannleikann, en
gefur hið þveröfuga í skyn, er hann að
ljúga. Sá sem veit að tilteknir bankar
eru í stórkostlegum vandræðum, en
talar um þá sem trausta, hann lýgur.
Sumt af þessu var hvítar lygar. En
þegar öllu er á botninn hvolft segja
flestir, af þeim sem voru ábyrgir fyrir
hruninu, að árið 2008 hafi verið of
seint að koma í veg fyrir efnahags-
hrun. Nauðhyggjan í landsdómi nær
jafnvel svo langt að hrunið hafi átt rót
sína í vanda frá 2003.
Tryggvi Pálsson, framkvæmdastjóri
fjármálasviðs Seðlabanka Íslands,
sagði á þriðjudag að ekkert hefði verið
hægt að gera til að koma í veg fyrir
hrun árið 2008. Til að stoppa það sem
gerðist hefðu „… menn þurft að bregð-
ast við árið 2003 til 2004,“ sagði hann.
Tryggvi sagði það vera þumalputta-
reglu að ef banki yki útlán um meira
en 15 prósent á ári væri áhættan orðin
of mikil. Og það gerðist strax 2003. En
hann sagði líka að Seðlabankinn hefði
forðast að gefa sterklega til kynna
vandræði bankanna þegar þau voru
orðin veruleg, til að valda ekki „fjár-
málaáfalli“.
Aðferðin sem valdamenn not-
uðu árið 2008 fólst í því að plata alla,
láta alla halda að allt væri í lagi. Tek-
ist var á við raunverulegt vandamál
með ímyndarátaki. Sigurjón Árnason,
bankastjóri Landsbankans í góðær-
inu, leit svo á, eftir á, að þetta hefði
verið „2006 aðferð við að leysa 2008
vandamál“.
Yfirvofandi efnahagshörmungar
Íslendinga voru einkamál elítunnar.
Hún sameinaðist um að halda þessu
sem leyndarmáli. Þetta var svo mikið
leyndarmál að sumir í efsta laginu
vissu ekki einu sinni hvað var að ger-
ast.
Það kom í ljós fyrir landsdómi að
bankarnir voru hársbreidd frá því
að falla árið 2006. En því var hald-
ið leyndu. Ekki einu sinni Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir vissi af alvarlegri
stöðu bankanna 2006, ári áður en
hún tók við völdum. Hún fór ekki að
hafa áhyggjur af bönkunum fyrr en
áramótin 2007-2008. Í mars það ár fór
hún í ímyndarátak erlendis með Sig-
urði Einarssyni, þar sem hann kvartaði
undan „óbilgirni“ danskra fjölmiðla
og hún ítrekaði að áhætta íslensku
bankanna væri „mjög lítil“, þeir væru
heilbrigðir og eigið fé þeirra í góðu
lagi. Svo fullvissaði hún Dani um að ís-
lenska ríkið væri vel í stakk búið til að
mæta „fræðilegri“ bankakreppu.
Kannski var nauðsynlegt að plata
til að fyrirbyggja áhlaup á bankana.
Kannski urðu þau öll að blekkja allt frá
vetrinum 2006 til 6. október 2008, til
að forða okkur frá hruninu.
Stundum er börnum sagt ósatt
til að vernda þau. Það getur verið að
samband okkar við hæst settu Íslend-
ingana sé eins og samband barns við
foreldra. Getur verið að það eigi að
ljúga að okkur?
Ef valdafólk góðærisins hefði náð
að sannfæra alla um að allt væri í lagi
hefðum við kannski fengið lán til að
halda áfram. Það sem varð „hrunið“
hefði þá verið þekkt sem míní-krepp-
an 2008. Svo lengi sem raunveruleik-
inn kæmi aldrei fram.
Kannski verður dómur sögunnar
þessi: Þau gerðu það eina rétta í stöð-
unni. Þau lugu.
Stærsta syndin í góðærinu var að
„tala niður“ hlutina. Við sjáum þetta
enn í dag, til dæmis í gagnrýni Ill-
uga Gunnarssonar á stjórnvöld fyrir
að „tala niður“ krónuna með því að
benda á annmarka hennar.
Við glímum áfram við samspil
tveggja veruleika sem eru samrunn-
ir að hluta, lífið og fjármálalífið. Í
góðærinu var fjármálalífið, táknmynd
raunveruleikans, ekki í samræmi við
raunveruleikann. Stórfelld markaðs-
misnotkun, leynd og aðrar blekkingar
ollu því. Ímyndin getur tímabundið
orðið raunveruleikanum yfirsterk-
ari. Gagnrýni gat skaðað ímyndina
og í heimi þar sem ímynd er metin
sem raunveruleiki er gagnrýni ígildi
skemmdarverks. Að gagnrýna ís-
lensku bankana var hálfgert hryðju-
verk og stundum var því mætt af ís-
lenskum ráðamönnum í samræmi við
það, með gagnárásum. Niðurstaðan
var að því lengur sem beðið var með
að segja sannleikann, því stærra varð
vandamálið.
Þótt aukið gegnsæi geri erfiðara
um vik að leyna veikleikum og vanda-
málum, getur verið að traust á Íslandi
aukist ef upplýsingar eru meira uppi
á borðinu. „Oft má satt kyrrt liggja“
víkur fyrir heiðarleika sem langtíma-
auðlind. Lærdómurinn af landsdómi
er að stærsta ímyndarmálið ætti að
vera sannleikurinn.
Prestur læstur úti
n Ólgan innan Fríkirkjunn-
ar þar sem séra Hjörtur Magni
Jóhannsson liggur undir
ámæli vegna stjórnunar-
hátta minnir um margt á
fyrri tíð þegar kirkjan logaði
stafna á milli í deilum. Það
var í tíð séra Gunnars Björns-
sonar sem hóf þrautagöngu
sína sem prestur með því að
lenda upp á kant við safnað-
arstjórn Fríkirkjunnar. Þau
ósköp enduðu með því að
presturinn var læstur úti. Nú
hefur dæmið snúist við og
meirihluta safnaðarstjórnar
hefur verið úthýst. Spurt er
um leikslok.
Lifibrauð Karls
n Ekki er vitað hvað Karl
Sigurbjörnsson, fráfarandi
biskup Íslands, tekur sér
fyrir hendur
þegar nýr
biskup tekur
við stjórn-
inni. Innan
þjóðkirkj-
unnar eru
uppi kenn-
ingar um að verið sé að
plotta að hann verði vígslu-
biskup á Hólum. Þetta er þó
aðeins orðrómur. Karl er á
besta aldri og þegar hann
missir vinnu sína þarf hann
á lifibrauði að halda. Það
gæti þó orðið prestakall.
Endurnýting SME
n Einhver mest endurtekni
útvarpsþáttur á Íslandi er
Sprengisandur á Bylgjunni
sem er í um-
sjón Sigurjóns
M. Egilsson-
ar. Í upphafi
síðasta þáttar
var endur-
tekið efni í
nokkrar mín-
útur frá þættinum á undan.
Á mánudagsmorgun var síð-
an að vanda tekið viðtal við
umsjónarmanninn í þætt-
inum Í bítið um það hve frá-
bær síðasti þáttur hefði ver-
ið. Síðan var endurtekið brot
úr þættinum með völdum
gullkornum. Þetta kallast að
endurnýta af krafti.
Stjörnur saman
n Stjörnublaðamaðurinn
Eiríkur Jónsson er nú að stíga
sín fyrstu skref sem útgefandi.
Hann hefur
startað vefn-
um eirikur -
jonsson.is
þar sem
lögð verður
áhersla á það
mannlega og
skrýtna í tilverunni. Og kapp-
inn er ekki einn því fast við
hlið hans er stjörnuljósmynd-
ari Séð og heyrt, Björn Blöndal,
sem fleytir af rjómann í sam-
kvæmislífinu fyrir Eirík. Gár-
ungar segja það mikinn létti
fyrir útgefendur í landinu að
Eiríkur beri nú sjálfur ábyrgð
á skrifum sínum.
Að sjálfsögðu
kom ég að þessu
Það var aldrei
100 prósent skýrt
Sigurjón Þ. Árnason í landsdómi. – DV.is Tryggvi Pálsson fyrir Landsdómi um hvort hann hefði setið í samráðshópi stjórnvalda.
Þau urðu að plata okkur
Leiðari
Jón Trausti Reynisson
jontrausti@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
16 14. mars 2012 Miðvikudagur
Fórnarlömbin og fúskarinn
L
eiðari Morgunblaðsins föstudag-
inn 9. mars síðastliðinn hófst á
orðunum: „Erlendur glæpalýð-
ur sækir hingað í vaxandi mæli.
Landið er friðsælt, sem er einn af
mörgum kostum þess, en það er einn-
ig varnarlítið. Varnarlítið er það gagn-
vart innri vá, eins og sýndi sig þegar
ráðist var á Alþingi og því næst á þann
dómstól þar sem rétta átti yfir óláta-
belgjum sem veist höfðu að vörðum
þingsins, þegar þeir reyndu að gæta
öryggis þess og heiðurs.“
Hver réðst á Alþingi? Alla vega ekki
níumenningarnir því þeir voru sýkn-
aðir af þeirri ákæru. Fávísi leiðara-
höfundar opinberast í því að setja
erlendan glæpalýð og íslenska mót-
mælendur á sama plan. Í fleiri mánuði
mótmæltu þúsundir ríkisstjórn sem
hafði leitt þjóðarbúið í glötun. Þessi
mótmæli vöktu athygli víða um heim.
Einn dagur var valinn, 8. desember
2008, og af þeim fjölda sem mótmælti
þennan dag í Alþingishúsinu voru 9
valin. Af handahófi.
Öll voru þau sýknuð af ákærunni
um árás á Alþingi en tveir fengu
tveggja og fjögurra mánaða skilorðs-
bundinn dóm. Það vill svo til að það
eru synir mínir en það er í raun auka-
atriði hér. Þetta var dómur sem minnti
meira á lotterí en dómskerfi og þegar
dómskerfið líkist lottóinu er eitthvað
mikið að. Að vísu voru ekki allir vænt-
anlegir til vinnings.
Síðar þegar fólk gekk berserksgang
gegn vinstri stjórn og braut rúður í
Dómkirkju og Alþingishúsi sá skrif-
stofustjóri Alþingis ekki ástæðu til
aðgerða enda fullyrti lögreglustjóri að
þar hefði verið „allt annað fólk“. Eng-
inn vinningshafi þar. Hvort sem Davíð
Oddsson er höfundur fyrrgreindra
lína eða ekki – þótt lágkúran gefi það
til kynna – ber ritstjórinn ábyrgð á
textanum.
Fyrstu viðbrögð mín voru að vilja
gera athugasemd við blaðið og jafn-
vel að fara fram á afsökunarbeiðni. Ég
gleymdi smástund að ég vil ekkert af
þessu blaði vita þótt því sé öðru hvoru
troðið inn um bréfalúguna hjá mér,
að mér forspurðum, til þess að útgef-
endur geti logið til um dreifinguna.
Maður á aldrei að gera neitt sem er
fyrir neðan eigin virðingu. Enginn
óvitlaus maður í Evrópu mundi svara
ofstækis-íhaldsmönnum í þeirra eigin
málgagni.
Í bók sinni „The End of Iceland’s
Innocence“ leggur Daniel Chartier
heilan kafla undir umfjöllun erlendra
fjölmiðla um Davíð Oddsson. Blaða-
menn lýsa honum yfirleitt sem ófær-
um fúskara, hötuðum og fyrirlitnum.
En álit The Financial Times, The New
York Times, Wall Street Journal, For-
tune, Agence France Presse, Globe
and Mail, BBC News og Le Monde,
sem Daniel Chartier vitnar til eru
kannski einskis virði? Kannski flokkast
þau sem „erlendur glæpalýður“.
Sem fréttaritari Le Monde í 36 ár,
og lengi eini erlendi fréttaritarinn hér
á landi þau 29 ár sem ég starfaði sem
fréttaritari AFP, minnist ég þess þegar
ég fékk fyrirmæli um að gagnrýna þá-
verandi seðlabankastjóra. Mér varð
um og ó, þann dag uppgötvaði ég
hversu vanur ég var orðinn að ritskoða
mig eins og allir hér á landi.
Eitt er víst að amatörinn Odds-
son reyndist slæmur seðlabanka-
stjóri en þó var hann betri þar en í
borgarstjóra hlutverkinu. Það er rétt
að rifja upp að í hans tíð stóð til að
rífa 29 gömul hús í Kvosinni. Slík var
minnimáttarkennd sveitadrengsins
sem taldi að í miðborg höfuðborgar
yrðu hús að vera minnst 5 hæðir.
Niðurlæging Reykjavíkur var að ná
botni. Ný borgarstjórn 1991 kom í veg
fyrir hið versta. Núna eru ferðamenn
alla daga ársins á röltinu um borgina.
Gamla Reykjavík er orðin aðdráttarafl
fyrir ferðamenn í helgarferð. Með því
að tapa borginni 1994 tryggði flokkur
Davíðs Oddssonar okkur árlega milj-
arða tekjur af ferðamönnum.
Það er þannig með Davíð Oddsson
að ástandið batnar alltaf um leið og
hann hættir einhvers staðar. Það mun
kannski gerast einu sinni enn þegar
hann hættir á Mogganum. Nema það
sé þegar um seinan?
Kjallari
Gérard
Lemarquis
kennari og fréttaritari
„Kannski verður
dómur sögunnar
þessi: Þau gerðu það eina
rétta í stöðunni. Þau lugu.