Landshagsskýrslur fyrir Ísland - 02.01.1906, Page 14

12
III. Tafla.
Kaffi og kafíibætir, pund Sykur og síróp, pund Tóbak, pund öi, pottar Brenni- vin, pottar Önnur vinföng, pottar
1816 0.2 0.2 1.4 1.0
1840 1.5 1.8 1.5 5.0
1849 4.9 4.6 1.3 4.3 0.7
1862 6.0 6.0 1.5 6.9 - 0.7
1866—70 meðaltal 7.2 7.0 1.6 6.1 1.2
1871—80 7.1 9.1 1.8 5.8 1.0
1881—90 9.3 16.7 2.3 1.3 4.1 1.0
1891—95 8.7 22.9 2.4 1.1 4.3 0.6
1896—00 10.7 29.8 2.4 2.4 4.1 0.8
1901 11.9 36.3 2.2 2.5 4.1 0.7
1902 11.4 36.9 2.1 2.5 2.3 0.4
1903 12.4 40.0 2.5 3.1 3.1 0.7
1904 12.9 43.3 2.5 3.6 3.1 0.7
Taflan er töluvert brot úr sögu lifnaðarliáttu landsmanna á öldinni sem leið,
og fyrstu áranna af 20. öldinni. Fyrst sjer maður það, sein allir vita, íslendingar
hafa vaknað á nýjársdag 1801 í sárustu örbirgð eptir verzlunina og hallærin á 18.
öldinni. Kafíi má heita óþekkt fyrstu árin af öldinni, 1816 hefur verið keypt eitl
til tvö pund af kaff'i á heimili, og annað eins af sykri til þess, að hafa með því.
Á meðalheimili hafa þá verið drukknir hjer um hil 200 kaffibollar á ári, og það
er sama sem að segja, að islenzk lnismóðir liafi. farið hjer um bil 80 sínnum með
kaffi á ári þá. Mörg lieimili hafa verið kaffilaus árið um kring. Brennivín hefur
verið hal't í veizlum og líklega á hátíðum, og þegar heldri gestir komu, mun það
hafa verið tekið upp og boðið, enda var þá kaffið ekki orðinn keppinautur þess.
1840 má gjöra ráð fyrir, að húsmóðir á meðalheimili fari 180 sinnum með kaffi á
árinu. Venjvdegt nnm það hafa verið þá, að liafa kaffi einu sinni á dag allan
sláttinn, en hinn tímann hefur kafli ekki verið haf't nema á helgum og liálíðum og
þegar gestir komu. 1840 er hrennivinið komið inn á livert heimili, og 80—40
pottar ganga upp á hverju heimili að jafnaði. 1840 eru hrúkuð 35 pd. af kaffi á
á hvert heimifi, þá má gjöra ráð fyrir, að húsmóðir á meðalheimili hiti kaffi 600
sinnum á ári, eða því nær tvisvar á dag allt árið um kring. Biennivinið er þá
aptur drukkið nokkuð ininna en áður, sem mun koma af bindindishreyfingunni,
sem var hjer um miðja 10. öldina. 1862 má álita. að húsmóðir á meðalheimili
haíi farið 720 sinnum með kaffi á árinu, eða tvisvar á dag allt árið um kring. —
Brennivínið er þá komið í algleyming, og brennivínsöldin, sem var verst lijer á
landi milli 1860—72 er þá byrjuð og fullþroska. Ivaffið, sem fiytzt 1003—04 bendir
á, að farið sje 4 sinnum með kaffi á dag allt árið um kring, enda hefur kaffið i
mörg ár frá 1880 og lil þessa dags verið talinn þjóðdrykkur landsmanna. 1880
má áiíta, að farið sje að fara með kal'fi þrisvar á dag. Velmegunin til sveita óx
jafnt og þjett l'rá 1820 ti! 1857, en þá kom fjárkláðinn, sem gjörði stórskaða til
1878. Hallæri eplir 1880 (árin 1881—82 og 1886—87) komu búskapnum alveg á
knje, en 1801—06 var hagur sveitamanna í meiri blóma aptur en hann var á
míðri 10. öld.
Til 1870 haldast kaffi og sykurbrúkunin alveg í höndum. Landsmenn kaupa
»sitt pundið af hverju« í 60 ár, og það þýðir sama sem að allur sykur sem hingað
fiuttist hafi verið hafðúr með kafíi, og ekki lil annars. Eptir 1871 er farið að nola
sykur til annars. Fyrst um sinn eru það að eins 2 pd. á mann (14 pd. á heimili).
Næstu 10 árin eru það 7^2 pd. á mann (50 pd. á heimili). Síðustu 5 árin af