Vísbending - 09.03.2015, Blaðsíða 2

2 V Í S B E N D I N G • 1 0 . T B L . 2 0 1 5
verðbólga m.a. af atvinnustigi og þau taka
síður tillit til hinna huglægu þátta sem tengj-
ast þjóðarsátt. Samt finnast í hagfræðibækur
og -greinar sem hjálpa okkur að skilja sam-
spil þessara tveggja áhrifavalda verðbólgu –
atvinnustigs og þjóðarsáttar.
Einn helsti hagfræðingur Ítala á síðari
hluta tuttugustu aldar, Ezio Tarantelli, fjallaði
um vinnumarkaðinn frá sjónarhóli þjóðar-
sáttar. Hann lýsir því hvernig líta megi á
stöðugt verðlag – eða litla verðbólgu – sem
almannagæði. Hvert stéttarfélag getur átt
þátt í að búa til þessi gæði með hóflegum
launakröfum. Sú freisting er ávallt fyrir hendi
að leggja ekki sitt af mörkum og fara fram á
miklar launahækkanir, en treysta því að önn-
ur stéttarfélög sjái um að viðhalda stöðugu
verðlagi. Þessi freisting er þeim mun meiri
sem verðbólga er meiri, vegna þess að þá er
auðveldara að fela launakröfurnar á bak við
miklar verðlagshækkanir. Þegar verðlag er
stöðugt er tekið eftir því þegar einn hópur
fer fram á og fær miklar launahækkanir, eins
og dæmin hér á landi undanfarna mánuði
sanna. Einnig er freistingin meiri en ella
þegar stéttarfélögin eru mörg og smá, þannig
að ekkert eitt þeirra hefur mikil áhrif á verð-
lag. Stór stéttarfélög, svo ekki sé talað um
heildarsamtök launafólks, verða hins vegar
að gera ráð fyrir að óhóflegar launahækkanir
leiði til verðbólgu.
Fleira kemur til. Til þess að stéttarfélag
sé tilbúið til þess að leggja sitt af mörkum
til þess að búa til almannagæði sem felast í
stöðugu verðlagi verður að vera sæmileg sátt
um tekjuskiptingu í þjóðfélaginu. Ef félags-
mönnum finnst að sér sé misboðið er við því
að búast að þeir ákveði að „skerast úr leik“
við að búa til þessi almannagæði og fari fram
á miklar launahækkanir. Sömuleiðis getur
afstaða til ríkisstjórnar valdið því að stéttar-
félög leggja minni áherslu á verðstöðugleika.
Ef félagsmönnum finnst aðgerðir ríkisstjórn-
ar líklegar til þess að leiða til aukinnar mis-
skiptingar tekna og að þeir hafi verið hlunn-
farnir aukast líkur á því að þeir vilji ekki taka
þátt í að búa til stöðugt verðlag.
Hvernig tengist þetta jafnvægi á vinnu-
markaði? Í slíku jafnvægi eru kröfur samtaka
launafólks um aukinn kaupmátt samræman-
legar við tilboð atvinnurekenda. Þá er sátt á
vinnumarkaði og ekki kemur til verkfalla. Á
mynd 1 er sýnt hvernig kaupmáttar kröfur
launafólks hækka með hærra atvinnustigi –
spenna á vinnumarkaði framkallar auknar
launakröfur – á meðan launatilboð atvinnu-
rekenda (bláa línan) eru óháð atvinnustigi.
Gera má ráð fyrir að kaupmáttartilboð
atvinnu rekenda fari eftir framleiðni og álagn-
ingu á vörumarkaði meðan kaupmáttar-
kröfur stéttarfélaganna fara eftir því hversu
mikil hætta er á að félagsmaður verði
atvinnu laus sem er því minni eftir því sem
atvinnustig er hærra.
Ef atvinnustig er hátt, til hægri við
jafnvægis punktinn, fara stéttafélög launa-
fólks fram á að fá meiri kaupmátt í kjara-
samningum en atvinnurekendur eru til búnir
að greiða. Þá er ófriður á vinnumarkaði,
hætta á verkföllum og að samið verði um
Mynd 1. Jafnvægi á vinnumarkaði
Hagstjórn, réttlæti og friður á
vinnumarkaði
Hagstjórn hefur gengið vel undanfarin misseri þótt leynt fari: Atvinna hef-ur aukist, kaupmáttur launa sömu-
leiðis, skuldir heimila og fyrirtækja minnkað,
hlutfall skulda ríkisins af landsframleiðslu
er á niðurleið, skuldir sveitarfélaga dragast
saman, afgangur er á viðskiptum við út-
lönd, erlendar skuldir lækka. Með peninga-
stefnunni hefur dregið úr sveiflum í þjóðar-
búskapnum, verðbólga er sáralítil og hefur
haldist undir markmiði undanfarið rúmt ár.
Í fyrsta sinn í langan tíma eru væntingar um
að verðbólga muni haldast nálægt markmiði
um fyrirsjáanlega framtíð. Með inngripum
á gjaldeyrismarkaði hefur Seðlabankinn
dregið úr sveiflum krónunnar og byggt upp
gjaldeyris forða.
Óánægjuraddir heyrast samt, bæði um
fjármagnshöftin og um launaþróun. Það er
einmitt við afléttingu haftanna og í kjara-
samningum á komandi mánuðum sem
helstu hættur er að finna. Hér verður fjallað
um kjarasamninga sem fara í hönd.
Jafnvægi á vinnumarkaði og
þjóðarsátt
Í hagfræði er yfirleitt gert ráð fyrir tengslum
á milli atvinnustigs og launaverðbólgu. Þegar
atvinna hefur aukist mikið myndast spenna
á vinnumarkaði. Hún kemur fram í launa-
skriði þegar fyrirtækin keppa um starfsfólk
eða stéttarfélög launafólks fara fram á mikl-
ar launahækkanir. Talað er um „jafnvægis-
atvinnuleysi“ sem það stig atvinnuleysis sem
leiðir til stöðugrar verðbólgu.
Á Íslandi hefur einnig verið rætt um
mikilvægi verklags við gerð kjarasamninga
og bent á „þjóðarsátt“ við kjarasamningana
árið 1990. Þá komu aðilar vinnumarkaðar
sér saman um að láta krónulaunin hækka
hóflega mikið þannig að kaupmáttur ykist,
en verðbólga ekki. Krónulaun geta þá hækk-
að í samræmi við vöxt framleiðni og hóflega
verðbólgu. Nú á vormánuðum hafa ýmsir
talsmenn stéttarfélaga launafólks látið hafa
eftir sér að ekki sé hljómgrunnur fyrir slíkri
sátt, þar sem hópar á vinnumarkaði hafi ekki
tekið þátt í þeirri tilraun að þjóðarsátt sem
lagt var upp með í síðustu samningum. Því
muni hvert félag nú hugsa um sinn hag, án
þess að taka tillit til heildarhagsmuna við
gerð kjarasamninga.
Í hefðbundnum þjóðhagslíkönum ræðst
3

Jafnvægipunkturinn hefur færst til vinstri á myndinni og jafnvægisatvinnuleysi, sem er það
atvinnuleysi sem kemur í veg fyrir launaskrið og verðbólgu, er meira en áður.
Mynd 1. Jafnvægi á vinnumarkaði

Mynd 2. Þjóðarsátt rofin

Launakröfur
stéttarfélaga
Launatilboð
atvinnurekenda
Jafnvægi Atvinnustig = (1-atvinnuleysi)
Kaup-
máttur
Launakröfur
stéttarfélaga
Launatilboð
atvinnurekenda
Jafnvægi Atvinnustig = (1-atvinnuleysi)
Kaup-
m ttur
A
 B
  C

Gylfi Zoega
prófessor