Gerðir kirkjuþings - 1993, Blaðsíða 148

sem baráttuhugtak en ekki sem lýsing á kirkjunni (Sjá Wolfgang Huber: Kirche, Stuttgart
1979, bls. 169). Þegar þetta hugtak er sett fram er kirkja og samfélag ekki lengur ein
heild eins og á tímum Lúthers heldur hefur iðnvæðing og önnur samfélagsþróun haft í
för með sér aðskilnað þama á milli. í guðfræði Schleiermachers er þjóðkirkjuhugtakið
því "guðfræðilegt áætlunarhugtak" (theologischer Programmbegriff). Það má því skilja sem
hugtak sem átti að nýtast í ákveðinni siöbót innan kirkjunnar á 19. öld. Nú á tímum telja
menn það hins vegar of loðið til þess aö nýtast sem áætlunarhugtak eða vera
stefnumótandi í nýrri endumýjun innan kirkjunnar.
Guðfræðingurinn Wilfried Hárle hefur túlkað þjóðkirkjuhugtakið þannig: Þjóðkirkja er:
- a) Þjóðarkirkja, nátengd sögu þjóðarinnar og allt hennar starf samofíð siðum og sögu
þjóðarinnar (Volkstumskirche)
- b) Kirkja sem gerir sér far um að hafa áhrif á þjóðarheildina í öllu starfí sínu
(VolksmissionarischeKirche)
- c) Kirkja allrar þjóðarinnar, þ.e.a.s. ekki aðeins ákveðins hóps innan hennar (Kirchedes
(ganzen) Volkes) og
- d) Kirkja sem er viðurkennd af samfélaginu og stjómmálaöflum og nýtur almennt
velvildar (gesellschaftlich-politischanerkannte und geförderteKirche).
Islenska þjóðkirkjan ber ákveðin einkenni ríkiskirkju þar sem hún heyrir undir vald
ráðherra og Alþingis, fjármál hennar og helstu skipulagsmál heyra undir ríkisvaldið,
prestar fá laun um rikissjóð o.s.frv.
Umræður um kirkjumál í nágrannalöndum okkar hafa á undanförnum árum ekki
aðeins snúist um samband ríkis og kirkju þar sem um ríkiskirkjufyrirkomulag er að ræða
heldur einnig um þjóðkirkjuhugmyndina sjálfa. Þar hafa menn fyrir augum vaxandi
fjölhyggju í samfélaginu, aukna veraidarhyggju og fleira í þá veru sem ögrar kirkjunni sem
sterkri og traustri stofnun. Hér á landi má hikiaust telja ástandið enn þess eðlis að
þjóðkirkjan eigi traust fylgi með þjóðinni. Því trausti er hins vegar á engan hátt ógnað
né í hættu stefnt með breyttu sambandi ríkis og kirkju.
Hvers vegna þarf að endurskoða þetta samband kynni einhver að spyrja. Svarið gæti
verið eitthvað á þessa leið: Núverandi skipulag kirkjunnar er skipulag
embættismannakirkju nítjándu aldar. Á undanfömum árum hefur starf einstakra safnaða
þanist út. Hið einfalda kerfi sem nægði embættismannakirkju nítjándu aldar er löngu
hætt að ráða við þenslu kirkjustarfsins þar sem fjöldi fastra starfsmanna vinnur við
einstaka söfnuði.
Nefndin telur að tími sé kominn til að auka verulega sjálfstæði kirkjunnar bæði
skipulagslega og fjárhagslega. Sambandið við ríkisvaldið hefur reynst kirkjunni tvíeggjað.
Um leiö og það hefur aukið fjárhagslegt öryggi hennar hefur það dregið úr árvekni
hennar við að laga starf sitt að nýjum aðstæðum. Breytingar á mörgu er varða starfsemi
kirkjunnar hafa verið þungar í vöfum og slíkt er bagalegt á tímum örra breytinga. Margir
líta svo á að kirkjan hafi stundum freistast til að nota áhugaleysi ríkisvaldsins sem
skálkaskjól fyrir eigin framtaksleysi.
Jafnvel þótt ekki komi til aðskilnaðar ríkis og kirkju mætti vel hugsa sér annað
fyrirkomulag þar sem markvisst er unnið að fjárhagslegu og skipulagslegu sjálfstæði
kirkjunnar. En það mætti einnig stefna að því að sambandi ríkis og kirkju sé slitið
formlega. Þá vakna spurning eins og: Hvemig á að rjúfa svo ævaforna hefð sem enn er
traust í sessi?
Það sést best á lútherskum kirkjum í öðrum löndum hvað getur gerst þegar kirkjur
hætta að vera ríkiskirkjur en eru áfram þjóðkirkjur, það geröist m.a. í Þýskalandi árið
ÁfangaskýTslaskipulagsnefndartil kirkjuþip^s 1993.
Bls. 143