Framkvæmdafréttir Vegagerðarinnar - 19.11.2012, Side 4

4
Saga Drekkingarhyls
Eitt kunnasta örnefni landsins er vafalaust Drekkingarhylur
á Þingvöllum og ber þar margt til. Fyrst er að geta að hann
er á helsta sögustað landsins og þar í alfaravegi við endann
á Almannagjá að norðanverðu. Hylurinn er í Öxará þar sem
hún steypist úr gjánni. Leið þeirra sem fara um gjána liggur
því fram hjá honum, yfir Öxará, og niður á Vellina. Umhverfi
hans er tilkomumikið og því ætti þessi umgjörð að nægja
til að gera veg hans mikinn, en það kemur fleira til. Hann
skipar sérstakan sess í þjóðarsögunni vegna hlutverks síns
fyrr á öldum, en ekki verður það talið það fallegasta. Eins og
nafnið segir notaðist hann til óhugnanlegra verka, því þar var
sakakonum fyrr á öldum drekkt. Þar kemur að hinni hliðinni
á merkasta sögustað landsins. Þingvellir eru ekki aðeins tákn
þjóðarinnar um þjóðarmetnað og sjálfstæði heldur einnig um
örbirgð og kúgun. Sem þingstaður fór þar fram uppkvaðning
dóma og fullnusta, sem mörg örnefni þar bera vitni um.
Þessa gætti sérstaklega á 16. og 17. öld á tímum illræmdasta
réttarfars Íslandssögunnar. Um það segir Björn Þorsteinsson
sagnfræðingur:
„Stóri dómur gilti lítt breyttur frá 1564 fram á 18.
öld og var ekki afnuminn endanlega fyrr en 1838,
en lítið sinnt seinustu 100 árin.“A1.
Stóri dómur tók á sifjaspellsbrotum, eins og þau voru
skilgreind á þeim tíma, og brot kvenna gátu kostað drekkingu
í hylnum, en karlarnir voru hálshöggnir. Ættu höfðingjar
hlut að slíku sluppu þeir að meira eða minna leytiB2 eins og
endranær. Hvernig að þessu var staðið segir Björn Þorsteins-
son:
„Sökudólgurinn var bundinn í poka sem steypt var
yfir höfuð honum og tók niður á legg. Reipi sem
böðullinn hélt í handan hylsins, var bundið um
konuna. Eftir að hún hafði þannig staðið um stund
var henni kippt í vatnið og haldið niðri með stöng
uns hún var dauð.“A3
Svo er að sjá að nokkuð oft hafi komið til þessara aftaka því
í bæklingi FÍ segir Páll Sigurðsson:
„Vitað er um 18 konur sem drekkt var á Þingvöllum
(oftast fyrir að eiga börn í dulsmáli), fyrst 1618 en
síðast 1749.“C4
Þótt þessi saga sé ófögur er hún samt hluti af þjóðarsögunni
og ástæðulaust er að þegja um, ef eitthvað væri hægt að læra
af henni. Drekkingarhylur verðskuldar því varðveislu og
umgengni sem einn af athyglisverðustu sögustöðum landsins.
Vegur í Almannagjá
Áður en kemur að málum hylsins er rétt að skoða aðeins það
sem segir um Almannagjá og umferð um hana.
Um hana segir Björn Th. Björnsson listfræðingur í Þingvalla-
bók sinniB5:
„Áður fyrr var Almannagjá lokuð: Enginn reiðfær
vegur var ofan Gjána efri (síðar Kárastaðastíg)
og engin brú á ánni við Drekkingarhyl. Og í
gjánni voru engar búðir. Þannig var hún algert
griðland að baki þingstaðnum sjálfum, grösugur
og klettum luktur garður. En um miðja 18. öld,
þegar þinghaldið lengdist og sýslumenn taka að
byggja búðir, svo sem til forna, velja nokkrir þeim
stæði nyrst á grundunum, nálægt Krossskarði og
vatnsbóli í Drekkingarhyl. Enn meira rask verður
svo eftir jarðsigið 1789 þegar syðsti hluti Hallvegar
fer undir vatn og gömlu stígarnir yfir norðanverða
gjána teppast. Þá verður um hríð nær engin fær leið
vestur um frá Þingvöllum eða að vestan. “
Einnig segir Björn Th.:
Kárastaðastígur hafði svo sem verið farinn, og í
jarðskjálftaskýrslu sinni frá 29. júní 1789 kallar
séra Páll á Þingvöllum hann „almenningsveg“,
þótt hann hafi verið illfær ríðandi mönnum og
ófær fyrir hesta undir klyfjum. Þrem árum eftir
jarðsigið kemur Árni Helgason, síðar stiftprófastur,
á Þingvöll frá Reykjavík og lýsir aðkomunni að
gjánni þannig: „Þá mátti ríða ofan Kárastaðastíg,
eða að minnsta kosti að teyma þar ofan lausa hesta,
en kúfort urðu menn að taka ofan“ og bera ofan
urðina á sjálfum sér.
Svo virðist af myndum og lýsingum ferðamanna
sem stígurinn hafi verið með steinþrepum, tröppu-
laga. Enski læknirinn Henry Holland fer um hann
sumarið 1810 og segir, að „ofan í gjána liggur eins-
konar ófullkominn stigi, sem höggvinn er í bergið“,
og fjórum árum síðar fer Biblíu-Henderson þar um
og segir að þeir hafi bundið upp taumana á hest-
unum og rekið þá niður á undan sér. „Horfðum við
með undrun á það, hversu óhikandi og fimlega þeir
stukku þrep af þrepi niður þenna stiga, sem nátt-
úran sjálf hafði smíðað.“
Björn Th. heldur áframB6:
„Kárastaðastígur var sem sagt eftir sem áður annáluð
háskabraut með sprungum og stórbjörgum.“ . . .
„En brátt rann upp vagnaöld. Árið 1897 var tekið
Baldur Þór Þorvaldsson
verkfræðingur á brúadeild
Vegagerðarinnar
skrifar
Drekkingarhylur,
vegur í Almannagjá
og brú yfir Öxará
Söguleg upprifjun og mögulegar
úrbætur á brú
Það er orðið nokkuð langt síðan vegur um Almannagjá
og brú yfir Öxará við Drekkingarhyl fóru undan forsjá
Vegagerðarinnar. Nú er það þjóðgarðurinn á Þingvöllum
sem annast þessi mannvirki. Höfundur þessarar greinar
er hins vegar áhugamaður um gömul samgöngumannvirki
og skrifar þessa grein sem slíkur.
Mynd 1. Kárastaðastígur sem nú er efsti hluti Almannagjár.
Ferðabók Paul Gaimards frá 1836, teikning: Mayer.