Framkvæmdafréttir Vegagerðarinnar - 19.11.2012, Síða 6

6
við brúargerðina 1897 vegna vegarins að henni, því hann var
bersýnilega í veginum samkvæmt mynd Mayers, og hann
var farinn áður en steypta brúin var sett þar 1912. Ekki er að
sjá hærri vatnsstöðu í hylnum á tíma trébrúarinnar en sést á
ljósmyndum frá seinustu áratugum og sjá má nú. Fullyrðing
Björns Th. um breytingar á fosshaftinu vegna brúargerðar
1911 (ætti að vera 1912) eða síðar standast því ekki. Sem fyrr
greinir er ekki að sjá að við brúargerðina 1897 hafi nokkuð
verið átt við útfall hylsins að heldur. Um aðgerðir þar segir
aftur á móti Björn Þorsteinsson sagnfræðingur:
„Hylurinn var dýpri í gamla daga, en var hálffylltur
af grjóti við brúargerð.“A13
Bók Björns Þorsteinssonar kom út seinna en bók Björns Th.
Nokkra athygli vekur að hann skuli ekki taka upp lýsingar
nafna síns á aðgerðum á útfallinu hafi hann talið að þær ættu
við rök að styðjast. Það virðist standast miklu betur sem
Björn Þorsteinsson segir um aðgerðir við hylinn heldur en
tilþrifamiklar lýsingar nafna hans.
Rask vegna vega- og brúargerðar
Einkenni Þingvalla er hversu ógreiðfært er frá náttúrunnar
hendi að komast þar um eins og frásagnir manna fyrr og síðar
vitna. Sérstaklega var það þegar vagnar og önnur farartæki
komu til sögunnar, að þurft hefur einhverjar aðgerðir í land-
inu til að hægt væri að komast á og um þingstaðinn. Að slíku
rak í lok 19. aldar þegar menn stóðu frammi fyrir að koma
umferðinni áfallalaust til Þingvalla úr vestri. Beinast var
að fara um Almannagjá og þar var tilkomumesta aðkoma
að þingstaðnum. Ekki hefur verið komist hjá nokkru raski
því samfara, því svo ógreiðfært var þar skv. lýsingum
ferðalanga fyrri tíðar og vitnað hefur verið til hér fyrr. Vart
var um aðra beinni leið ofan í gjána að ræða en um hinn
forna Kárastaðastíg. Að norðan út úr gjánni niður á Vellina
hefur verið vandasamara að útfæra leið. Sá kostur var tekinn
að brúa Öxará við útfall Drekkingarhyls. Byrjað var að
koma akvegi niður í Almannagjá um Kárastaðastíg 1896
og fyrsta brúin á Öxará var byggð 1897, trébrú í einu hafi
15 m að lengd á hlöðnum undirstöðum sem voru hærri að
norðanverðu í brúaropinu, því þar þurfti að byggja meira
undir brúarendann. Óhjákvæmilegt var að sneiða úr eystri
barmi gjárinnar fyrir aðkomu að brúnni. Ekki er að sjá að neitt
hafi verið átt við Drekkingarhyl, nema að töluverðu af grjóti
hefur verið rutt ofaní hann þegar frá útfallinu dró sunnan
megin. Sennilega hefur drangurinn fyrrnefndi við suðurenda
hylsins verið brotinn þá strax eða fljótlega, því ekki sést hann
á þeim myndum sem er að hafa frá tímum trébrúarinnar.
Greinarhöfundi þykir sennilegast að hann hafi verið 50-60 m
frá suðurenda brúarinnar, þar sem er enn hlykkur á veginum
að brúnni. Grjót úr dranginum hefur líklega verið notað undir
veginn að hylnum ekki ólíkt því sem gert er enn í dag, að
koma efni úr skeringum í uppfyllingar sem styst flutt. Þá hefur
mest af sprengingavinnunni við að forma aðkomu brúarinnar
átt sér stað. Þessi staða virðist í aðalatriðum vera eins enn í
dag, allt frá því brú var smíðuð þar fyrst, sem sjá má þegar
ljósmyndir ólíkra tíma eru bornar saman.
Steypt brú við Drekkingarhyl
Árið 1912 var þar sett steypt brú á undirstöður trébrúarinnar.
Sú brúargerð, svo skömmu eftir uppsetningu timburbrúarinnar,
er sennilega til komin vegna þess að trébrúin hefur þótt harla
lítilfjörleg og ekki framtíð í henni, enda höfðu komið fram
efasemdir um hana þegar í upphafi. Steypta brúin þjónaði
umferðinni þar til að lýðveldishátíðin 1944 stóð fyrir dyrum.
Þá var brúin breikkuð á báðar hliðar og er hún þannig enn þann
dag í dag. Undirstöður fyrir breikkun brúarplötunnar hafa
verið steyptar og jafnframt steypt utanum gömlu hleðslurnar
á stöplinum að norðan. Þar með hefur brúin fengið það þunga
yfirbragð sem hún hefur nú. Jafnframt breikkun brúarinnar
þurfti að rýmka aðkomuna báðum megin að henni. Þá var
sneitt úr klettaþilinu og hlaðið utaná kantana á móti. Að
sunnan við hylinn var bætt lítils háttar á kantinn (50 m3). Þetta
gerði aðkomuna að brúnni beinni fyrir.
Helsta vandamálið við brúarsmíðar er oft hvernig tekst
að koma árvatninu fyrir á byggingartíma, svo sem minnst
óþægindi verði. Þar sem ánni verður þarna ekki veitt frá
brúarstæðinu varð hún að vera í farveginum og þá helst
þar sem vinna við stöpla bagast sem minnst af henni. Besti
staðurinn var því að halda henni undir miðri brú. Samkvæmt
mynd Mayers af útfallinu á hylnum hefði slík staða verið
einmitt frá náttúrunnar hendi. Vegna þessa kemur lýsing
Björns Th. á aðgerðum við fosshaftið á óvart. Þar sem hann
getur ekki heimilda um þetta atriði verður að hafa fyrirvara
á því. Það er svo að stöplar brúnna frá 1897 og 1912 voru
hlaðnir grjótstallar. Við gerð þeirra 1897 er nokkuð víst að
þurft hafi að sprengja eitthvað fyrir þeim og einnig að vinna
hleðslugrjótið á staðnum með sprengingum. Slíkar aðgerðir
voru þekktar annars staðar frá við brúargerð. Það gæti hafa
valdið þeim misskilningi að verið væri að eiga við útfall
hylsins rétt ofan við brúna. Ljóst er því, sbr. frásagnirnar hér
á undan og af myndum frá því áður en til allra framkvæmda
Mynd 5. Trébrúin frá 1897. Valhöll í baksýn á gamla staðnum þar
sem hún stóð áður en hún var flutt árið 1929, þangað sem hún stóð
lengstum undir Hallinum. Mynd af póstkorti.
Mynd 6. Samanburðar á aðstæðum sem voru við trébrúna.
Óvenjulega lítið vatn er í ánni þegar þessi mynd er tekin.
Mynd höfundar 2010.