Feykir - 16.11.1983, Page 7

MIÐVIKUDAGUR 16. NÓVEMBER 1983
FEYKIR 7
Hvað er virkjunarkostnaður og hvað ekki?
■ Iðnaðarráðherra telur „aukakostnað” vegna
Blönduvirkjunar vera 237 milljónir króna, eða
7,9% af virkjunarkostnaði.
■Þingmenn telja um hehning þessa „auka-
kostnaðar” ekki koma bótum til bænda við.
Nokkrar umræður urðu á Alþingi
nýlega um kostnað tengdan Blöndu-
virkjun. Eiður Guðnason þing-
maður Alþýðuflokksins spurði þriggja
spurninga, svohljóðandi:
1. Hverju nemur virkjunarkostn-
aður við framkvæmdir sem átt hafa
sér stað í tengslum við virkjun
Blöndu, en eru í raun í þágu bænda
og landeigenda á svæðinu? Til
nánari skýringar skal getið að hér er
átt við ræktun, jarðakaup, bygging-
ar fjárhúsa og gangnamannakofa,
vegagerð og annað af þeim toga sem
framkvæmt hefur verið.
2. Hvaða aðilar hafa fengið
greiðslur og hve mikið hefur komið í
hlut hvers?
3. Hvaða aðilar munu fágreiðslur
vegna sölu vatnsréttinda?
Þar sem hér er um mál að ræða
sem snertir marga á Norðurlandi
vestra, sérstaklega þó bændur, þá
þykir rétt að Feykir geri þessu máli
ýtarleg skil með birtingu svars
iðnaðarráðherra og athugasemda
þeirra þingmanna kjördæmisins
sem gerðu athugasemdir við svörin
á Alþingi.
Sverrir Hermannsson iðnaðar-
ráðherra svaraði fyrirspurninni á
eftirfarandi hátt:
„Samkvæmt upplýsingum frá
Landsvirkjun, sem er virkjunaraðili
Blönduvirkjunar, hefur kostnaður
skv. lið 1 orðið sem hér segir - þetta
er kostnaður skv. samningi RARIK
við hreppsnefndir á Blöndusvæðinu
um virkjun Blöndu, dags 15. mars
1982:
A árinu 1981 fellur til kostnaður
vegna uppgræðslu 617 þúsund og
vegna samningsgerðar og samráðs-
nefndar 459 þúsund. Arið 1982
fellur til kostnaður sem hér segir:
Uppgræðsla 872 þúsund, girðingar
195 þúsund, heiðavegir 2.7 millj-
ónir, gangnamannaskálar 50 þús-
und, samningsgerð og samráðs-
nefnd 466 þúsund. A árinu 1983
fram til september er kostnaður sem
hér segir: Uppgræðsla 4 millj. 951
þúsund, girðingar 111 þúsund,
heiðavegir 4 milljónir 698 þúsund,
gangamannaskálar 130 þúsund og
samningsgerð 33 þúsund. Samtals
erumaðræðaáárinu 1981 1 milljón
76 þúsund, á árinu 1982 4 milljónir
283 þúsund og fram til september í
ár 9 milljónir 923 þúsund.
Annar kostnaður sem spurt er um
og ekki telst til eiginlegs virkjunar-
kostnaðar, þ.e. kaup á Eiðsstöðum,
bygging á fjárhúsi, hlöðu o.fl., svo
og kostnaður við veiðimál, nam á
árinu 1981 197 þús., á árinu 1982 1
millj. 539 þús. og í ár fram til
september 5 millj. 948 þús. kr.
Samtals er framantalinn kostn-
aður þeirra liða sem tilheyra lið 1 í
fyrirspurn þessi: Árið 1981 1 millj.
273 þús., 1982 5 millj. 822 þús. ogtil
september í ár 15 millj. 871 þús. eða
samtals öll árin 22 millj. 966 þús.,
tæpar 23 milljónir.
Sem svar við lið 2 skal upplýst að
RARIK hafði umsjón með öllum
framkvæmdum við Blönduvirkjun
til ársloka 1982. Sundurgreining á
kostnaði RARIK árið 1981 og 1982
hefur ekki borist, en hér er um mjög
lágar upphæðir að tefla. Sundur-
greining á kostnaði frá Landsvirkj-
un, sem fallið hefur í janúar til
september 1983 skiptist hins vegará
all marga viðtakendur, þarsem þeir
helstu eru: Áburðarverksmiðja rík-
isins, Landgræðsla ríkisins, Rann-
sóknarstofnun landbúnaðarins, svo
og nokkrir einstaklingar, verktak-
ar, kaupfélög o.s.frv. Lista þennan
hef ég undir höndum, ef fyrir-
spyrjandi eða aðrir vilja kynna sér
hann, en að öðru leyti tel égekki rétt
að lesa upp einstakar greiðsl-
ur, sem nema allt frá 2 þús. kr. og
upp í hærri fjárhæðir.
Varðandi 3. lið fyrirspurnarinnar
um vatnsréttindin, liggur ekkert
fyrir enn sem komið er um hverir
munu fá greiðslur vegna vatnsrétt-
inda í Blöndu.
Þetta er hið beina svar eftir
spurninganna hljóðan, en ég geri
ráð fyrir að þetta svar þyki of
magurt svar, miðað við aðrar
upplýsingar sem í málinu hafa
komið fram áður, og vil því bæta við
nokkrum upplýsingum frekari.
Á áætlunum hönnuða um kostn-
að við virkjanir hérlendis er að
sjálfsögðu talinn allur beinn kostn-
aður við framkvæmd verks, ásamt
þeirri uppbyggingu sem nauðsynleg
er á virkunarstað, svo sem vegagerð,
vinnusvæði og húsnæði alls konar
með tilheyrandi þjónustuútbúnaði.
Þá er og talinn kostnaður af
rannsóknum, hönnun og öðrum
slíkum undirbúningi, umsjónar- og
stjórnunarkostnaður eigenda og
loks fjármagnskostnaður. Ótalinn
er hins vegar ýmis kostnaður sem
hönnuði skortir forsendur til að
meta. Þar til má telja greiðslur eða
aðrar bætur fyrir landspjöll, vatns-
réttindi, efnistöku, röskun á veiði
og kostnað við jarðakaup. Enn
fremur má þar til telja kostnað við
vegagerð að virkjunarsvæði. Eðli-
legt er í flestum tilvikum að sá
kostnaður greiðist af almennu vega-
fé, en virkjunaraðili neyðist oft og
tíðum til að taka hann á sig. Hið
sama gildir einnig um flutningslínur
fyrir vinnurafmagn og símateng-
ingu. Slíkur aukakostnaður fellur
alltaf að einhverju leyti á hverja
virkjun, en nokkur munur getur
verið á hversu þungt hann vegur.^ið
Blönduvirkjun veldur miklu að
bæta þarf gróið land, sem fer undir
vatn í ofsetnum afréttum, og að
vegir að virkjunarsvæðinu eru lé-
legir þótt í byggð séu.
Árið 1982 var undirritaðursamn-
ingur milli virkjunaraðila og þeirra
sex hreppa sem teljast eigendur
Auðkúluheiðar og Eyvindarstaða-
heiðar. Með þessum samningi fékkst
heimild til að gera miðlunarlón og
vatnsvegi virkjunar í þessum heiða-
löndum. Á móti skyldu komabætur
með fernum hætti:
í fyrsta lagi uppgræðsla í stað
gróðurlands sem tapast og jafngildi
þess að landkostum. í öðru lagi
vegagerð til þess að auðvelda
umferð um afréttina ogþæta röskun
á hagagöngu búfjár. í þriðja lagi
girðingar til þess að forðast röskun á
hagagöngu af völdum virkjunar. I
fjórða lagi gangnamannaskálar. Einn-
skála þarf að stækka vegna
breyttrar notkunar afréttarins og
færa eða endurbyggja tvo aðra.
I nóvember 1981, meðan samn-
ingurinn var í undirbúningi, var
reynt að meta kostnað við lið 1-3,
uppgræðsluna, vegagerðina og girð-
ingarnar, en hinn fjórði var þá ekki í
samningsdrögum. Samtals nam á-
ætlun þá nær 50 millj. kr., en
framreiknaður til verðlags í sumar
með vísitölu byggingarkostnaðar
207 nemur sá kostnaður 127.4 millj.
kr.
Um uppgræðsluna er það að
segja, að framreiknaður til verðlags
1983 nemur áfallinn kostnaður alls
8.9 millj. kr. Með uppgræðslunni í
sumar hefur fengist mun betri
viðmiðun en áður um kostnaðinn.
Samkvæmt því áætlast kostnaður
við það sem á vantar, þrjú þúsund
hektara, um 61 millj. kr. Til
stofnkostnaðar reiknast enn fremur
áburðargjöf í fjögur ár. Samtals
verður þá kostnaður við uppgræðslu
á verðlagi þessa árs 69.9 millj. kr.
eða 2.3% af virkjunarkostnaði.
Upphafleg áætlun, sem byggð var á
minni athöfnum árið 1981, var mun
hærri.
Um heiðavegi er það að segja, að
árið 1982 voru lagðir 17 km af
vegum auk smálagfæringa og byggð 1
ein brú. A þessu ári er nú lokið við
tæplega 70 km, en áætluð viðbót á
árinu er 10-15 km. Lokið er einnj
brú og önnur er í smíðum. í
upphaflegri áætlun var reiknað með
130 km af vegum, en sagt, „líklegra
að vantalið sé”, en afmörkun í
samningi er mjög óljós. Samkvæmt
þeirri afmörkun sem þegar er orðin
og þeim hugmyndum sem heima-
menn hafa lýst um óunna vegi
virðist heildarlengdin verða nálægt
200 km. Þar á móti kemur að
kostnaður hefur í sumar reynst mun
minni á hvern km en áætlað var í
upphafi. í fyrra var kostnaður 2.7
millj. kr., sem samsvarar um 4.9
millj. á verðlagi þessa árs. Á þessu
ári er áfallinn kostnaður 11 millj.,
en verður væntanlega 15 millj. alls.
Kostnaður við vegi og brýr, sem
ólokið verður í haust, er áætlaður
um 20 millj. kr., þannig að heild-
arkostnaður verður um 40 millj. á
verðlagi þess árs. í hlutfalli við
virkjunarkostnað er sú áætlun því
nærri sama og sú er gerð var í nóv.
1981.
Um girðingar er þetta að segja,að
mestur hluti umsaminnar girðinga-
vinnu er óunninn enn, en mjög
óljóst er hversu langar girðingar
verða. í byrjun voru þær áætlaðar
allt að 150 km. Kostnaður við það
sem komið er gefur ekki tilefni til
annars en að framreikna fyrri
áætlun óbreytta og er þá heildar-
kostnaður talinn 9.7 millj. kr. á
verðlagi þesa árs.
Um gangnamannakofa segir: Bú-
ið er að reisa við Ströngukvísl skála
sem þangað var fluttur frá Hraun-
eyjafossi. Húsið er gamalt og
þarfnast verulegrar endurnýjunar,
en það verk bíður næsta sumars.
Síðan þarf að færa og endurbyggja
skála við Galtará .og Kólkukvísl.
Heildarkostnaðaráætlun er 4 millj.
Um samningana er það að segja,
að umfram það sem að framan er
talið leiðir nokkurn kostnað af
umræddum samningi. Þar er fyrst
að nefna kostnað við samnings-
gerðina, síðan kostnað við samráðs-
nefnd, sem á að sjá um framkvæmd
samningsins, og við matsnefnd sem
á að fjalla um ágreining ef upp
kemur. Erfitt er að áætla þennan
kostnað, en hann er hér metinn á 5
millj. alls á verðlagi þessa árs.
Um veiðimálin segir: Virkjun
mun breyta rennsli Blöndu. Engin
tök eru á að vita það fyrir hvort eða
hverjar breytingar verða af þeim
sökum á farvegi árinnar eða veiði í
henni. Vötn sem verða á nýrri
veituleið munu breytast við það að
jökulvatn fellur um þau. Nokkrar
rannsóknir hafa verið gerðar á
farvegi Blöndu og veiðiog uppeldis-
stöðvum í ánni. Til athugunar er
hvort og að hve miklu leyti þarf að
halda þessum rannsóknum áfram
og jafnvel að endurtaka þær að
virkjun lokinni til samanburðar,
nema samið verði um annað.
Áfallinn kostnaður framreiknaður
nemur 3.9 millj. kr., en engin spá er
gerð hér um framhaldið.
Um Eiðsstaði er það að segja, að
unnið er að byggingu fjárhúss og
hlöðu á jörðinni, svo sem skylt var
samkvæmt samningi. Verkinu er
senn lokið. Á næsta ári á að
einangra íbúðarhúsið og klæða að
utan. Kostnaður af þessu og kaup-
um á jörðinni er áætlaður samtals
9.1 millj. kr.
Vegir utan virkjunarsvæðis: Á
árunum 1981-83 var byggður upp
hluti af Svínvetningabraut og vegir
um Blöndudal, samtals um 15 km.
Enn þarf að byggja 13-19 km langa'
vegi svo að viðunandi vegasamband
fáist. Kostnaður framreiknaður til
verðlags í sumar er nú orðinn 55.8
millj., en viðbót áætluð 32.9 millj.
Alls mun þessi kostnaður þá nema
88.7 millj. kr.
Heildarkostnaður vegna raflínu
er reiknaður 10.7 millj. kr.
Annar kostnaður: Um vatnsrétt-
indin er alveg ósamið og allsendis
óvíst hvernig þau verða metin til
fjár. Það skortir allar forsendur til
þess að meta þann kostnað.
Ef ég gef svo í tveim setningum
yfirlit um kostnaðinn, þá er það að
segja, að á júníverðlagi þessa árs er
virkjunarkostnaður talinn 3 millj-
arðar og 18 millj. kr. samkvæmt
nýjustu áætlun hönnuða. Framan-
talinn aukakostnaður er talinn
nema 237 millj. kr. ognemur því um
7.9% af virkjunarkostnaði.
Að lokinni ræðu Sverris Her-
mannssonar tók Hjörleifur Gutt-
ormssson f.v. iðnaðarráðherra til
máls og taldi hann ekkert í máli
iðnaðarráðherra benda til þess að
bætur vegna Blönduvirkjunar hafi
farið eða fari fram úr því, sem
áætlað var þegar Alþingi tók
afstöðu til málsins. Taldi hann
ýmsar tölur jafnvel lægri en áætlað
var.
Hjörleifur taldi villandi að telja
237 milljónirnar aukakostnað við
virkjunina. „Ég tel ekki rétt að tala
um aukakostnað við virkjanir sé átt
við vegalagningu að virkjunarsvæði
svo og lögn á raflínum inn á
virkjunarsvæði, hvort tveggja for-
sendur fyrir því að ráðast í virkj-
unarframkvæmdir.”
Eiður Guðnason spurði hvort
ekki væri kominn tími til að
heiðalönd sem þau sem hér voru til
umræðu væru í eigu þjóðarinnar
allrar. Spurði hann hvort einhverjir
ákveðnir hreppar gætu slegið eign
sinni á þetta land.
Rangt að tala
um kostnað í
þágu bænda
Pálmi Jónsson gerði eftirfarandi
athugasemdir við mál iðnaðarráð-
herra:
„í fyrsta lagi eru þær tölur sem
hér hafa verið nefndar framreikn-
aðar til verðlags í sumar, þrátt fyrir
að greiðsla hafi farið fram á eldra
verðlagi. Ég tel rangt að tala um
umframkostnað í þágu bænda sem
nemi 237 millj. kr. Réttara væri að
tala um umframkostnað vegna
aðalsamnings, sem gerður hefur
verið við hreppana sex, sem nemur
skv. framreiknuðu verðlagi 128.5
millj. kr. eða 4-5% af virkjunar-
kostnaði, svo sem áætlað var meðan
samningar stóðu yfir. Sumt af því
sem þar er tilgreint var þó óhjá-
kvæmilegt að virkjunaraðili ynni
þótt enginn samningur hefði verið
gerður. Svo er til að mynda um
færslu á gangnamannakofum, sem
eru gerðir að umtalsefni í fyrir-
spuminni og færu annars undir vatn. Það
segir sig sjálft að virkjunaraðili
verður að færa þá og endurbyggja.
Sama gildir um hluta af vegalögn-
um og vörslu, sem breytist vegna
breytingar á vatnsvegum og lón-
stæði. Þar verður að endurbyggja
mannvirki þótt enginn samningur
hefði verið gerður. Þennan kostnað
er því einnig óréttmætt að kalla að
fullu í bágu bænda.
Af öðrum atriðum í sambandi við
þennan svokallaða umframkostnað
eru langveigamestir vegir að virkj-
unarsvæði, sem hérhefur veriðskýrt
frá og eru áætlaðir kosta 88.7 millj.
kr., og raflína, sem er áætluð kosta
10.7 millj. kr. Þetta eru tæpar 100
millj. kr., eða mjög veigamikill hluti
af þessum þætti, og verður ekki
kallað í þágu bænda.
Fasteignakaup virkjunaraðila eru
nauðsynleg til þess að hafa full
eignarráð á því landi sem aðalfram-
kvæmdir fara fram á og það er mál
virkjunaraðila hvort samið er um
tilteknar framkvæmdir á þeirri jörð
sem hér hefur verið keypt, þ.e.
Eiðsstaðir í Blöndudal.”
Páll Pétursson:
Helmingurinn
kemur bændum
ekkert við
Páll Pétursson tók undir það með
Pálma að nálægt helmingur þess
aukakostnaðar sem nefndur var
komi bótum til bænda ekkert við.
Páll sagði síðan:
„Það er ekki hægt að kalla
vegalögn frá höfn að virkjunarstað
bætur fyrir virkjun. Það er ekki hægt
að kalla það bætur þegar virkjunar-
aðili leggur vegi handa sjálfum sér
um virkjunarsvæðið. Og það er
heldur ekki hægt að kalla það bætur
þegar Landsvirkjun kaupir fasteign
norður í Húnavatnssýslu, þ.e. jörð-
ina Eiðsstaði. Ekki buðu bændur á
Eiðsstöðum jörð sína til sölu.
Landsvirkjun eða RARIK óskuðu
eftir að kaupa þessa jörð og guldu
fyrir andvirði einbýlishúss í Reykja-
vík. Því fylgdu að vísu kvaðir um
byggingar á jörðinni til þess að
jörðin yrði betri bújörð og þar með
meiri eign fyrir Landsvirkjun.
Það hefur verið bent á það af
mörgum aðilum að uppgræðslan er
mjög dýr, og það var eitt af þeim
deilumálum sem um var að tefla við
undirbúning þessarar framkvæmd-
ar, hvort hún var yfirleitt fram-
kvæmanleg eða hvort það borgaði
sig að legja í þann kostnað sem því
fylgdi, hvort aðrar leiðir væru ekki
hentugri. En þessi leið var farin
vegna þess að menn tóku trúanlegar
tölur sérfræðinga, sem vildu láta
þetta vera ódýrast að því er þeir
töldu.
Varðandi eignarhald á þessum
heiðum, sem háttvirtur þingmaður
Eiður Guðnason var að draga í efa,
þá liggja t.d. tvímælalaust bréf fyrir
um eignarhald á Auðkúluheiði.
Hún var hluti af prestssetrinu
Auðkúlu og keypt af viðkomandi
hreppum á sínum tíma, í ráðherra-
tíð Jóns Magnússonar, og með
skilmerkilegum bréfum. Það er
alveg ástæðulaust að vera að gera
því skóna að eignarhald á þessu
landi sé ekki fullkomlega formlegt.
Niðurstaðan er sem sagt þessi,að
helmingur af þessum aukakostnaði
kemur bændum ekkert við og
drjúgur hluti af hinum kostnað-
inum er ónýtanlegur fyrir bændur.”