Feykir - 30.10.1996, Blaðsíða 4

4FEYKIR 36/1996
„Hún hlýtur að hafa skilið óvenjulega vel
það fólk sem hún kynntist um dagana"
Var sagt um Guðrúnu frá Lundi, vegna magnaðra persónulýsinga þessa vinsæla höfundar
Um þessar mundir eru um 50 ár liðin frá því fyrsta skáldsaga
Guðrúnar frá Lundi kom út á prenti. Þaö er vel við hæfi að
afmælisnefnd Sauðárkróks gangist fyrir veglegri dagskrá um
þennan vinsæla höfund nk. laugardag í Bifröst. Þótt tæp 20 ár
séu síóan síðasta bók Guðrúnar kom úr, eru bækur hennar
ennþá mjög mikiö lesnar, ekki bara af eldra fólki, heldur því
yngra líka, og eflaust er Guðrún enn efst á lista höfunda
varðandi útlán bókasafna. Um árabil hefur hún þar skotið
frægum spennusagna- og ástarsagnahöfundum ref fyrir rass.
Bókmenntafræöingar munu fjalla um bækur Guórúnar í Bifröst
nk. laugardag og sitthvað verður til skemmtunar. Séra Helgi
Konráósson skrifaói fyrir mörgum árum ritgerð um Guðrúnu
frá Lundi, er birtist sem formáli bókarinnar Stíföar fjaðrir. Þaó
sama gerói einnig Þorsteinn M. Jónsson rithöfundur þegar
sagan Gulnuó blöö kom út. I greininni hér á eftir eru teknir
bútar úr þessum tveimur ritgerðum.
Ariö 1946 gaf Isafoldarprentsmiðja út
fyrsta bindi af skáldsögunni DALALÍF
eftir Guðrúnu frá Lundi. Þetta var fyrsta
bók sem út kom á prenti eftir hana og fáir
vissu þá hver hún var. En sagan seldist
mjög vel og var lesin af mörgum sem
biðu með eftirvæntingu eftir framhaldi
hennar. Saga þessi varð alls fimm bindi
og lauk útgáfu hennar árið 1951. Var hún
þá orðin lengsta skáldsaga, sem út hafði
komið eftir íslenskan höfund og jafn-
framt metsölubók á íslenskum bóka-
markaði.
Frá því fyrsta bindi Dalalífs kom út,
sendi Guðrún jafnan frá sér eina bók á ári
og alls urðu þær 27 talsins, sú síðasta
kom út 1973. Flestar bækur hennar vom
lesmálsdrjúgar og um árabil var Guðrún
mikilvirkasti rithöfundur þjóðarinnar.
Bækur hennar runnu út og að auki vom
þær og em enn mjög eftirsóttar á bóka-
söfnum. Oft hafa bækur hennar verið þar
í efsta sæti hvað útlán varðar og meira
lesnar af löndum okkar vestan hafs en
nokkur annar íslenskur höfundur.
Meðan Dalalíf var að koma út munu
fæstir lesendur þess hafa vitað nokkuð
um höfundinn, né undirbúning eða að-
stöðu til bókmenntastarfa. Þó mun hafa
spurst út að Guðrún ffá Lundi væri sama
kona og Guðrún Amadóttir frá Mallandi,
sem væri öldmð og óskólagengin bónda-
kona, er fyrir fáum ámm hafði flust til
Sauðárkróks. (Þ.M.J.)
Ólst upp í Stíflunni
Upp af Austur-Fljótum gengur Stífl-
an, undurfögur sveit, fjöllum girt á þrjá
vegu en lokuð til hafsins af háum hólum.
Lundur er einn af ffemstu bæjunum aust-
anmegin. Þar fæddist Guðrún þann 3.
júní 1887. Þar bjuggu þá foreldrar henn-
ar, hjónin Ami Magnússon og Baldvina
Ásgrímsdóttir, bæði ættuð úr Fljótum og
hjá þeim ólst Guðrún upp í stómm glað-
væmm systkinahópi; urðu þau systkini
alls 11, og níu komust til fúllorðinsára.
Þau Ami og Baldvina munu hafa ver-
ið fremur fátæk enda hlóðst á þau
ómegð. Bemskuheimili Guðrúnar ein-
kenndi auðvitað starf, iðjusemi og guð-
rækni, eins og flest heimili íslensku þjóð-
arinnar á liðnum öldum. Foreldramir
unnu og bömin unnu jafnharðan sem þau
gátu eitthvað gert. Baldvina móðir Guð-
rúnar var orðlögð atgerviskona og Ami
dugnaðarmaður.
Þrátt fyrir mikla vinnu heimilisföður-
ins gaf hann sér jafnan tíma til að tala við
börnin sín. Hann var bókhneigður og
fróður og sagði bömunum sögur í rökkr-
inu. Vom það einkum íslendingasögur,
riddarasögur og þjóðsögur. Rímur vom
lesnar og lærðar, engu síður en kver og
biblíusögur.
Fylgst með mannaferðum
Guórún hefur sagt mér frá bemsku-
heimili sínu að Lundi. Bömum nú á dög-
um mundi ekki finnast að þar hafi verið
margt til skemmtunar. En það sem nú
mundi þykja smávægilegir atburðir varð
þá að stómm viðburðum. Lambarekstur-
inn á vorin, berjaferðir á summm, réttar-
dagurinn, skíðabmn á vetmm. Kirkju-
ferðir skópu stóra hátíðardaga. Fátt olli
þó meiri tilbreytni og fögnuði en gesta-
komur. Sæist maður á ferð, var þess beð-
ið með óþreyju, hvort hann kæmi við eða
ekki.
Einn af stórviðburðum þessara ára var
þegar bóksali kom, víst alla leið frá Ak-
ureyri. Hann var stóran poka á baki.
Bömin stóðu álengdar í mikilli lotningu,
þegar hann tók að raða bókunum á rúmið
hjá sér. Þá var Guðrún orðin læs og
þekkti unað þess aó fá nýja bók. Helst
hefði hún viljað eignast allar bækumar
sem bóksalinn var með, en peningaráð
heimilisins leyfðu ekki mikil útgjöld.
Loks var þó ein bók keypt. Það vom rím-
ur.
Lundur í Stíflu, bernskuslóðir skáldkonunnar. Mynd/Hjalti Pálsson.
Nokkru síðar kom faðir Guðrúnar
með tvær bækur með sér utan úr Siglu-
firði. Þær vom skáldsagan Aðalsteinn og
ljóðasafnið Snót. Það var mikill viðbuiður.
Byrjað að semja sögur
Þegar Guðrún var 11 ára gömul, flutt-
ust foreldrar hennar inn að Enni á Höfða-
strönd. Þar er víðsýni mikil og fögur,
bæði til lands og sjávar. Þar var stór bær,
þiljaður innan í hólf og gólf, enda gamalt
sýslumannssetur. Guðrún var allt í einu
komin inn í víðsýnið, sem hún hafði
heyrt um í sögum og frásögnum góðra
gesta. En sjóndeildarhringurinn stækkaði
einnig á annan veg.
Kennari var tekinn á heimilið. Hann
kenndi bömunum reikning, skrift og rétt-
ritun. Guðrún lærði að skrifa. Það hafði
hún ekki kunnað áður. Nú varð líka auð-
veldara að ná í bækur, því að lestrarfélag
var í sveitinni og átti það nokkum bóka-
kost.
Skammt frá Enni er kirkjustaðurinn
að Hofi. Þar var stór og falleg kirkja og
þar var meira að segja leikið á orgel við
messugerðir. Litlu lengra í burtu var
verslunarstaðurinn Hofsós, mikill staður,
með einum fimm hátimbmðum íbúðar-
húsum. Einhver mesti kostur þess staðar
var þó sá, aó þar var hægt að fá keyptan
pappír. Það kom sér vel fyrir Guðrúnu,
því strax þegar hún var búin að læra að
skrifa, byrjaði hún að semja sögur. Þetta
var auðvitað leyndarmál sem vel var
geymt. Þó komst heimiliskennarinn ein-
hvertíma að þessu. Þá var Guðrún komin
um fermingu. Hann las sögu sem hinn
ungi rithöfundur hafði skrifað, hrósaði
henni og hvatti höfundinn til að leggja
ekki árar í bát. Þetta vom fyrstu drögin
að Dalalífi. Bemsku- og æskuminningar
höfundarins vom ofhar inn í frásögnina,
sveitalífmu lýst eins og það var um síð-
ustu aldamót.
Guðrún átti heima í Enni í fimm ár, en
fluttist svo þaðan með foreldrum sínum
að Ketu á Skaga og ári síðar að Mallandi,
næsta bæ við Ketu. „Eg var þar fjögur ár
sem heimasæta og skrifaði mikið“, sagði
hún við mig, „og var tvítug er ég fór úr
foreldrahúsum. Eg var búin að ráðgera
með sjálfri mér að reyna að læra eitthvað
meira en það, sem þurfti til að komast í
kristinna manna tölu, en svo var ferming-
in kölluð í þá daga, en það varð lítið úr
því“.
Dalalíf komst undan
brunanum
Úr forcldrahúsum lá leið heimasæt-
unnar fram í Skagafjörð í kaupavinnu,
síðan í vetrarvist vestur að Þverárdal í
Húnavatnssýslu. Þar kynntist hún ungum
manni, er Jón hét Þorfinnsson. Þau felldu
hugi saman og settu upp hringana sumar-
ið eftir. „Það var um líkt leyti að ég tók
mest allt handritadraslið og brenndi það“,
sagði Guðrún. „Líklega hef ég rennt grun
í að framtíðin myndi krefjast einhvers
annars af mér en að sitja við skriftiL.
Dalalíf komst undan brennunni. Það
var löngu síðar tekið fram á ný, aukið og
endurbætt og loks gefið út. (Helgi Konr.)
Þau Guðrún og Jón Þorfinnsson gift-
ust þann 11. apríl 1910. Þau eignuðust
þrjú böm, tvo syni og eina dóttur. Guð-
rún og Jón byrjuðu búskap á fjórðungs-
hluta af Þverárdal, bjuggu síðan í nokkur
ár á Valabjörgum, litlu koti fram undir
óbyggðum, en fluttust svo að Ytra-
Mallandi á Skaga. Þar bjuggu þau í 17 ár.
Jón var smiður og stundaði mikið vinnu
utan heimilis. Þá var Guðrún löngum ein
heima með bömin og sá um búskapinn.
Séra Helgi segir í grein sinni, að satt
að segja haldi hann að Guðrún hafi aldrei
verið mikil búkona, þótt hún væri dýra-
vinur og ötul til vinnu, eins og hún á kyn
til. Svo mikið er víst að hún var ekki
mikil fjármálamaður. Og Helgi heldur
áfram:
Annað var og sem truflaði búsýsluna.
Það vom alls konar ósýnilegar aukaper-
sónur sífellt að flækjast í kringum hana
og lifðu mikla og sögulega atburði í bæn-