Feykir - 07.04.1999, Síða 6

6 FEYKIR 12/1999
Gissur Jónsson
frá Valadal
Gissur Jótisson bóndi íVala-
dal á Skörðum fœddist á Stóru-
Ökrum í Blönduhlíð þann 25.
mars 1908. Hann léstáSjúkra-
húsi Skagfirðinga 24. mars. sl.
Foreldrar hans voru Jón Aðal-
bergur Amason bóndi á Stóru-
Ökrum, látinn, og Dýrborg
Daníelsdóttir, látin. Systkini
Gissurar eru Kári, látinn, bam
dó nýfœtt, Hjalti, látinn, Aðal-
björg búsett í Reykjavík, Unnur
búsett í Reykjavík, Skafti látinn,
Hörður látinn, andvana fœtt
bam, Jónas búsettur í Kópa-
vogi. Eiginkona Gissurar var
Ragnheiður Eiríksdóttir frá
Vatnshlíð, hún lést 26. septem-
ber 1997. Böm þeirra eru 1)
Valdís.f. 31.8.1941. Sambýlis-
maður hennar Haukur S.
Ingvason lést 16. 3.1998. Böm
þeirra erufimm og erufjögur
þeirra á lífi. 2) Jón f. 5. 11.
1946. Kona hans erHóImfríður
Ingibjörg Jónsdóttir. Börn
þeirra erufjögur. 3) Friðrik,f.
21. 3.1949. Kona hans erEster
Selma Sveinsdóttir, böm þeirra
eru þrjú. 4) Eiríkur Kristján, f.
6. 6. 1953. Fyrrum sambýlis-
kona hans erAnna Fjóla Gísla-
dóttir. Eiríkur Kristján á sex
böm. 5) Stefánf. 3. 1. 1957. 6)
andvana stúlkubam fœdd 1963.
Bamabamaböm Gissurar eru
12 og þar aferu 9 á lífi. Afkom-
endur Gissurar eru samtals 36.
Gissur hafði bamaskólamennt-
un að þeirrar tíðar hœtti. Fram-
an afœvi vann hann við ýmiss
störfs.s. vegagerð, símalagn-
ingu og fleira, gerðist síðan
bóndi í Valadal og bjó þar til
ársins 1972. Útför Gissurarfór
fram frá Víðimýrarkirkju í
Skagafirði laugardaginn 3.
apríl...
Hvað er tíminn? Trú og œðri
máttur,
tignarfagur andans klukkna-
sláttur.
Bergmál hans í brjóstum okkar
vekur
það besta sem að enginn frá oss
tekur.
Þannig hefst kvæði sem
Gissur Jónsson bóndi í Valadal
orti við dánarbeð móður sinnar
Dýrborgar Daníelsdóttur, sem
léstjrann 29. janúar árið 1970.
A fyrri hluta þessarar aldar
voru tímamir nokkuð aðrir
heldur en nú til dags, íslenska
þjóðin var smám saman að
bijótast úr örbirgð til alsnækta.
Fátækt var þá enn á mörgum
heimilum og það jafnvel allt
ffam yfir heimskreppuna miklu
á ljórða áratugnum og þá ekki
síst til sveita. Rafmagn var
óþekkt í byggðum landsins, lít-
ið um verkfæri nema handverk-
færi, húsakostur ennþá slakur,
ræktun skammt á veg komin,
og samgöngutækni og vega-
gerð enn ifumstæð, þannig
mætti lengi telja, þægindi voru
því lítil á nútíma mælikvarða.
Þannig voru aðstæðumar í
uppvexti Gissurar. Hann ólst
upp á Stóm-Ökmm til 14 ára
aldurs, eða til ársins 1922, en
það ár fluttist hann ásamt for-
eldrum sínum Jóni Aðalbergi
Amasyni og Dýrborgu Daníels-
dóttur að Ytra-Skörðugili á
Langholti, en þar bjuggu þau í
fimm ár, eða til ársins 1927, en
keyptu þá jörðina Valadal á
Skörðum af Stefáni Friðriks-
syni bónda þar. Gissur var þá á
tuttugasta árinu. Mun þeim Jóni
og Dýrborgu hafa fundist of
þröngt um sig á Skörðugili og
þar sem elstu bömin vora orðin
stálpuð og því mikið vinnuafl
fyrirsjáanlegt, réðust þau í að
kaupa þessa landmiklu fjalla-
jörð sem Valadalur er.
Þó að efni foreldra Gissurar
væm ekki mikil höfðu þau þó
ávallt nóg handa á milli til að
geta séð heimilinu farborða og
með elju og atorkusemi tókst
þeim að koma bömum sínum
til manns. Eins og þá var títt fór
Gissur snemma að rétta hjálpar-
hönd við búskapinn og einnig
mun hann stundum hafa hjálp-
að bændum í nágrenninu ef á
þurfti að halda.
Gissur sagði sjálfur frá því
að þegar hann var sautján ára
gamall, en þá átti hann heima á
Ytra-Skörðugili, hafi hann
alloft um sumarið verið lánaður
í heyskap á bæ þar í nágrenn-
inu. Þurfti hann þá stundum að
standa við heybinding myrkr-
anna á milli og varð þá bæði að
binda baggana og lyfta þeim á
klakk. Eina stúlku hafði hann
sér til aðstoðar, mun verk þetta
hafa verið talið fullerfitt hveij-
um meðal manni þó eldri væri.
Ekkert kaup sá hann iyrir vinnu
þessa, en hafi það eitthvert ver-
ið hefur það verið greitt foreldr-
um hans og það því mnnið í
heimilið á Skörðugili.
Sumarið 1930 fór Gissur að
vinna við vegagerð en við það
var hann allmörg sumur bæði á
Öxnadalsheiðinni og á Vatns-
skarðinu. Vom þá hestakermr
enn notaðar til malarflutninga
og allri mölinni mokað með
handafli. Gissur var þá ásamt
foreldmm sínum og systkinum
nýlega fluttur að Valadal og
rann kaupið hans hjá vegagerð-
inni nær óskipt í heimilið þar.
Hann vann einnig við lagningu
símans bæði í Vatnsskarðinu og
á Öxnadalsheiðinni.
Þegar Jón Aðalbergur Áma-
son faðir Gissurar andaðist árið
1938 fór Gissur að búa í Valadal
á móti móður sinni og systkin-
um. Fljótlega upp úr því kynnt-
ist hann eiginkonu sinni Ragn-
heiði Eiríksdóttur. Hún var dótt-
ir Eiríks Sigurgeirssonar bónda
í Vatnshlíð og konu hans Krist-
ínar Karólínu Vermundsdóttur.
Fluttist Ragnheiður síðan að
Valadal og fór að búa með Giss-
uri, en móðir hans Dýrborg
flutti fljótlega til Reykjavíkur
og settist þar að. Þau Gissur og
Ragnheiður bjuggu fyrstu árin í
Valadal á móti systkinum Giss-
urar, en síðan á jörðinni allri allt
til ársins 1972, en þá slitu þau
samvistum. Ragnheiður flutti
þá alfarin til Reykjavíkur, en
Gissur fluttist að Víðimýrarseli
til Jóns sonar síns og konu hans
Hólmfríðar Jónsdóttur, sem það
sama ár hófu þar búsakap. Hjá
þeim var Gissur síðan í fimmt-
án ár eða til ársins 1987, en þá
fór hann að Valagerði til Birgis
Haukssonar, dóttursonar síns og
sambýliskonu hans Fanneyjar
Friðriksdóttur. Hjá þeim var
hann í fjögur ár. Arið 1991 fór
hann að Litla-Dal í Lýtings-
staðahreppi til Valdísar dóttur
sinnar og sambýlismanns henn-
ar Hauks Ingvasonar. Þar var
hann síðan að mestu leyti
þangað til hann fór á Dvalar-
heimilið á Sauðárkróki haustið
1996.
Gissur var í lægra lagi á
vöxt, grannholda og grannleitur
í andliti, dökkhærður og blá-
eygur. Hann var vel stæltur,
hvatur í hreyfingum, léttur á
fæti, skarpur til vinnu og fylg-
inn sér. Hann gat verið galsa-
fenginn og gamansamur og brá
oft á leik við böm, en var lítt
fyrir að kjamsa þau og kjassa
þó bamgóður væri. Skapmaður
var hann nokkur, en tamdi skap
sitt vel. Greindur var hann og
orðvar, en lét þó hiklaust í ljós
álit sitt á mönnum og málefnum
ef því var að skipta. Þær mætu
dyggðir, sparsemi, nýtni og
nægjusemi, sem löngum hafa
verið taldar gulls ígildi vom rík-
ur þáttur í fari hans. Skuldir
vom honum lítt að skapi og
reyndi hann jafnan að eiga fyr-
ir þeim hlutum sem hann þurfti
að kaupa eða að öðmm kosti að
greiða þá sem fyrst.
Hann var heimakær maður
og naut best lífsgæðanna
heimavið, en hafði þó gaman af
að blanda geði við aðra þegar
svo bar undir og var þá jafnan
ræðinn og spaugsamur. Hann
var góður bóndi og hafði gam-
an af skepnum og þá sérstak-
lega sauðfé, skepnuvinur var
hann mikill og vom skepnur
hans vænar og vel fram gengn-
ar og þó búið væri aldrei stórt
gaf það þokkalegan arð.
Gissur sagði sjálfur: ,,Ég var
aldrei ríkur, en hafði nóg fyrir
mig”. Sauðfjáreigin var meiri-
hlutinn af búinu, en hann var þó
ávalt með nokkrar kýr og lagði
inn mjólk í samlag. Nokkur
hross hafði hann einnig en var
þó aldrei mikill hestamaður.
Hann átti þó allajafna duglega
smalahesta og fór á hestbak
fram á níræðisaldur. Hann gat
fengið jafnmikla eða ineiri
ánægju út úr því að fara á hest-
inum sínum að gá að kindum,
en aðrir fengu út úr löngu ferða-
lagi.
Gissur hafði þann farsæla
sið að ganga snemma til náða á
kvöldin og fara síðan ofan fyrir
allar aldir á morgnana. Hafði
hann því oft skilað dijúgu verki
þegar aðrir komu á fætur. Hann
var vanafastur reglumaður og
vildi hafa hlutina í lagi, gekk
ávalt til verka sinna á sama
tíma. í trúmálum flíkaði hann
lítt skoðunum sínum, en innst
inni var hann þó trúaður. Hann
geymdi bamatrú sína sem gull-
inn sjóð í leynum hugans og átti
sér öragga vissu íyrir því að við
tækju betri og bjartari tilvera-
svið að jarðvistinni lokinni.
Gissur var lengst af heilsu-
góður, utan þess hvað hann
kenndi óþæginda í maga, en
það lagaðist með aldrinum.
Gikt ásótti hann einnig nokkuð
síðari hluta ævinnar. Hann var
mjög andlega hraustur og hafði
stálminni. Hélt hann minni sínu
óskertu til hinsta dags. Fyrir
tæpum tveim áram fékk hann
hjartaáfall, en með góðri aðstoð
lækna og hjúkranarfólks tókst
honum að komast aftur á fætur
og til allgóðrar heilsu, en núna
þegar hann fékk áfall á hjartað
öðra sinni varð ekki affur snúið
og hann lést eins og áður segir
þann 24. fyrra mánaðar eftir
stutta legu.
Gissur var snjall hagyrðing-
ur og hafði gott vald á íslenskri
tungu, þrátt fyrir litla skóla-
menntun í æsku. Vísur hans og
ljóð era formföst og vel felld í
rím og stuðla og kennir þar víða
áhrifa frá rímnakveðskapnum
gamla. Þó að Gissur væri alla
jafna nokkuð dulur á ljóð sín og
vísur lét hann þær þó fara við
vel valin tækifæri og í góðra
vina hópi. Aldrei lét hann vísu
ffá sér fara öðravísi en vel gerða
og gat oft verið fijótur að snara
þeim fram ef svo bar undir og
það jafnvel bráðsnjöllum
hringhendum.
Gissur var maður vorsins, og
í nöpram skammdegiskulda og
hríðum, orti hann um það marg-
ar fallegar vísur. Hann mun
hafa staðið yfir fé á köldum
vetrardegi þegar hann gerði
þessa vísu.
Vetur hrindirfrá mér frið,
flestan myndar trega.
Mínar bind ég vonir við
voríð yndislega.
Ég sem þetta rita, sonur
Gissurar, átti því láni að fagna
að vera föður mínum samtíða á
heimili um langan tíma, fyrst
sem bam og unglingur heima í
Valadal og síðan sem fulltíða
maður, en hann var eins og áður
er getið hér á heimili okkar
hjónanna í um það bil fimmtán
ár. Handleiðsla föður míns var
einstök og nú við leiðarmörkin
hvarflar hugurinn aftur til liðins
tíma og þá ekki síst til bamæsk-
unnar heima í Valadal. Pabbi
varalltaf þessi trausti aðili sem
hægt var að leita til í vandræð-
um sínum og leysti hann ætíð úr
vandamálum okkar systkinanna
með þeim hætti sem skynsam-
legastur var hveiju sinni. Hann
kenndi okkur að varast þær
hættur sem á vegi okkar urðu,
og hvatti okkur til að standa á
eigin fótum. Hann kenndi okk-
ur að vinna og að lesa, skrifa og
reikna, og einnig margt fleira.
Mörg vora þau einnig skiptin
sem hann svæfði okkur á
kvöldin og sagði okkur þá sög-
ur eða raulaði fyrir okkur vísur
eða ljóð, en af þeim kunni hann
mikið.
Pabbi minn! Við Hólmffíður
konan mín þökkum þér af al-
hug fyrir þau ár sem þú varst
hér í Víðmýrarseli og varst okk-
ur stoð og styrkur í búskapnum
og annaðist skepnur okkar sem
þær væra þínar eigin, og einnig
þökkum við þér fyrir öll hin
árin og allt sem þú gerðir fyrir
okkur. Bömin okkar barst þú á
höndum þér, leiddir þau og
vemdaðir og nú þegar þau
kveðja þig hinstu kveðju veit ég
að þau minnast samverastund-
anna með hlýjum hug. Ég veit
að ég mæli einnig fyrir munn
systkina minna, maka þeirra og
bama og einnig bamabama
okkar allra. Pabbi okkar,
tengdababbi, afi og langafi. Við
þökkum þér fýrir allt.
Að lokum ætla ég að setja
hér síðasta erindið af ljóðinu
fallega sem þú ortir við dánar-
beð ömmu minnar Dýrborgar.
Vtð stöndum hljóð, hér dagur
lífs er liðinn,
það lýsir inn í œðsta dýrðar
friðinn.
Við biðjum þess að föður
höndin hlýja
hefii þig á sviðið bjarta og nýja.
Við englasöng áfögru Ijóssins
landi,
lifa mun þinn kcerleiksríki andi.
Við hryggjumst ei þó hold í
jörðu rotni
í himninum er sálin geymd hjá
drottni.
Jón Gissurarson,
Víðimýrarseli.