Hagskýrslur um kosningar - 01.01.1991, Side 13

Alþingiskosningar 1991
11
nr. 10/1991 breyttust kosningalögin þannig að nú skal taka
menn á kjörskrá í því sveitarfélagi þar sem þeir voru skráðir
með lögheimili skv. íbúaskrá þjóðskrár sjö vikum fyrir
kjördag. Kjörskrár 1991 voruþvi'miðaðarviðskráðlögheimili
2. mars 1991. Þá var kosningarréttur enn rýmkaður með
sömu lögum á þann hátt að frestur á því að íslenskir ríkis-
borgarar missi kosningarrétt við lögheimilisflutning úr landi
var lengdur í átta ár frá brottflutningi af landinu, talið frá 1.
desember næstum fyrir kjördag. Slíkur ríkisborgari á og
kosningarrétt eftir þann tíma, enda hafi hann sótt um það
samkvæmt nánari reglum laganna. Sá sem hefur átt lögheimili
erlendis lengur en átta ár skal tekinn á kjörskrá hafi hann sótt
um það til Hagstofu Islands. Umsókn skal rituð á sérstakt
eyðublað þar sem fram komi fullt nafn og kennitala
umsækjanda, hvenær hann flutti af landi brott, síðasta
lögheimili á landinu og heimilisfang erlendis. Umsókn skal
jafnframt bera með sér yfirlýsingu umsækjanda um að hann
séenn íslenskurríkisborgari. Sé umsókn fullnægjandi tilkynnir
Hagstofan umsækjanda það og hlutaðeigandi sveitarstjórn.
Akvörðun um að einhver sé þannig tekinn á kjörskrá gildir í
fjögur ár frá 1. desember næstum eftir að umsókn var lögð
fram.
Hluta af hækkun kjósendahlutfallsins síðan 1968 má rekja
til breytinga sem varða íbúatöluna ekki síður en kjósenda-
töluna. Þeir sem fara utan til náms halda^firleitt lögheimili
sínu—ogþákosningarrétti—á íslandi. I lögheimilislögum
nr. 21/1990 segir: „Sá sem dvelst erlendis við nám eða vegna
veikinda, getur áfram átt lögheimili hér á landi hjá skyldfólki
sínu eða venslafólki eða í því sveitarfélagi þar sem hann átti
lögheimili er hann fór af landi brott enda sé hann ekki skráður
með fasta búsetu erlendis.“ Hliðstætt ákvæði var í lög-
heimilislögunumfrá 1960. IslandgerðistaðiliaðNorðurlanda-
samningi um almannaskráningu í febrúar 1969 er tók gildi 1.
október sama ár. Núverandi samningur um þetta efni er frá
1990. Samningurinn felur það meðal annars í sér að sérhver
einstaklingur, sem tekinn er á almannaskrá í einu aðildarlandi,
skal um leið felldur af almannaskrá í því landi sem hann flytur
frá. Til þess að leysa þann vanda, sem myndaðist varðandi
3. Kosninguþátttaka
Participation in the elections
Viðkosningamar 20. apríl 1991 greidduatkvæðialls 160.142
kjósendur eða 87,6% af heildarkjósendatölunni. Er þetta
minni þátttaka í alþingiskosningum en nokkru sinni síðan
1946. Mest hefur hún orðið 92,1% árið 1956. Við atkvæða-
greiðsluna um niðurfellingu sambandslaga og stofnun
lýðveldis 1944 var þátttaka 98,4%.
I 2. yfirliti á bls. 9 er sýnd kosningaþátttaka síðan 1874,
fyrir kjósendur í heild og karla og konur sérstaklega. Við
kosningarnar 1991 greiddu atkvæði 87,9% karla sem vom á
kjörskrá, en 87,3% kvenna. Þátttaka karla var því meiri en
kvenna, en munurinn var minni en nokkru sinni fyrr í
alþingiskosningum. Viðkosningamar 1987 voruþessihlutföll
90,5% og 89,7%, og við kosningarnar 1983 voru þau 89,4%
og 87,1%. Við forsetakjör 1980 og 1988 var þátttaka karla
kosningarrétt vegna þessa, var sá háttur hafður á árin 1971-
83 að fólk sem flust hafði til Norðurlanda var tekið inn á
kjörskrárstofna þjóðskrár væri það innan tiltekins aldurs og
ekki vitað annað en að það væri við nám. Fólk yfir aldurs-
markinu en við nám var tekið á kjörskrá bæri það fram ósk um
það. Islensku námsfólki á Norðurlöndum fjölgaði mikið frá
1968 til 1983, og þar sem það kom í kjósendatöluna en ekki
mannfjöldatöluna olli það hækkun kjósendahlutfallsins
umfram það sem annars hefði verið.
Með breytingum þeim á kosningarrétti 1987 og 1991, sem
fyrr var getið, eiga kosningarrétt um tiltekinn árafjölda allir
þeir sem flust hafa af landi brott og fullnægja öðmm skilyrðum
hans. Er því fallin niður við alþingiskosningar hin sérstaka
aðferð þjóðskrárinnar til þess að námsmenn á Norðurlöndum
komist á kjörskrárstofn.
Sem fyrr segir lætur Hagstofan sveitarstjórnum í té stofn að
kjörskrá, sem þær gera síðan svo úr garði að úr verður gild
kjörskrá. Tölur samkvæmt kjörskrárstofni hafa ævinlega
verið hærri en samkvæmt endanlegri kjörskrá, en litlu munar
nú, því að ekki em lengur teknir á kjörskrárstofn þeir sem ná
kosningaraldri á árinu en eftir kjördag. Breytingar verða
aðallega vegna andláts og vegna kjörskrárkæra. I 3. yfirliti
á bls. 10 er sýnd tala manna á kjörskrárstofni fyrir
alþingiskosningarnar 1991 eftir því hvort þeir áttu lögheimili
hér á landi eða erlendis 2. mars 1991. Sést þar að þeir sem áttu
lögheimili erlendis vom 5.878 eða 3,2% kjósendatölunnar og
svaraði það til 2,3% af íbúatölunni.
Kjósendur skiptust hartnær til helminga á karla og konur í
alþingiskosningunum 1991 — voru kvenkjósendur 104
umfram karlkjósendur.
Af öllum kjósendum á landinu kom að meðaltali 2.901
kjósandi á hvern þingmann, en 2.721 við kosningarnar 1987.
í töflu 1 á bls. 28-32 er sýnd tala kjósenda í hverju
kjördæmiogíhverjumkaupstaðoghreppi. Ennfremurkoma
þar tölur fyrir hvern kjörstað í Reykjavík. í 4. yfirliti er sýnd
tala kjósenda á hvern þingmann í hverju kjördæmi í
alþingiskosningunum 1983, 1987 og 1991.
aftur á móti minni en kvenna, í fyrra skiptið voru þessi
hlutföll 90,1% og 90,9% og í hið síðara 68,0% og 77,6%.
I 5. yfirliti sést hve mikil kosningaþátttaka var hlutfallslega
í einstökum kjördæmum. Mest var kosningaþátttaka í
Suðurlandskjördæmi, 91,2%, og þar var jafnframt mest þátt-
taka karla, 91,3%, og kvenna 91,1%. í Reykjavík var þátt-
takan minnst, 86,1%. Þátttaka karla var sömuleiðis minnst
þar, 86,1%, en þar og í Norðurlandskjördæmi eystra var
þátttaka kvenna minnst 86,0%.
í töflu 1 á bls. 28-32 er sýnt hve margir kjósendur greiddu
atkvæði og hlutfallsleg þátttaka þeirra í hverju sveitarfélagi.
Er hver kjósandi talinn í því sveitarfélagi þar sem hann stóð
á kjörskrá en ekki þar sem hann greiddi atkvæði. Hvernig
sveitarfélögin innan hvers kjördæmis og á landinu í heild