Kaupfélagið svarar - 15.10.1938, Blaðsíða 4

KAUPFÉLAGIÐ SVARAR
Kaupíélag eítir kenningum
Sjálfstæðismanna
Ég er nú svo gamaíl, sem á
grönum má sjá og minnist vel
árásar Björns Kristjánssonar á
samvinnufélögin út af samá-
byrgðinni og fleiru því, er hon-
um þótti ærið athugavert í
skipulagi þeirra og starfshátt-
um. Ég ætla ekki að blanda
mér í það gamla deilumál, til
þess að leggja dóm á þessa
hvössu árás Björns Kristjáns-
sonar né heldur vopnaburð
þeirra, sem stóðu þar til and-
svara. Ég var, sem flokksmaður
Björns, fylgjandi honum í höf-
uðatriðum þeirra mála. Mér var
ögeðfeld hin takmarkalausa
samábyrgð kaupfélaganna sam-
fara skuldaverzlun þeirra. Ég
get þó vel fallizt á það, sem for-
mælendur samábyrgðarinnar
héldu þá fram, að upphaflegar
ástæður félaganna meðan kalla
mátti, að engir peningar væru
til í landinu til verzlunarþarfa,
lánstraust bænda ekkert, sam-
göngur tregar og ekkert mátti
út af bera með tíðarfar, að ekki
yrði kollfellir á stórum land-
svæðum — hafi gert þessa skip-
un á samtökum bænda nauð-
synlega og óhjákvæmilega. Hitt
var aftur á móti rangt að vilja
þröngva þessari skipun upp á
búleysingja og daglaunamenn í
kaupstöðum, eftir að allar fyr-
taldar ástæður voru gerbreyttar.
BjörnKristjánsson og við sam-
herjar hans í þessum verzlunar-
deilum fundum samvinnufélög-
unum til foráttu einkum það,
sem hér greinir:
1. Að félagsmenn væru fjötr-
aðir ótakmarkaðri samábyrgð.
2. Að þau rækju skuldaverzl-
un, sem geui samábyrgðina
enn viðsjárverðari.
3. Að þau væru pólitískt vígi
ákveðins stjórnmálaflokks í
landinu.
Af öllum þessum ástæðum
hafa ýmsir þeir menn, sem nú
fylgja Sjálfstæðisflokknum að
málum, talið félagsskapinn við-
sjárverðan og ófýsilegan fyrir
almenna þátttöku. Hinsvegar
hefir það ávallt verið skilningur
alls þorra þessara manna, að
verzlunarsamtök almennings
gætu verið til ómetanlegra bóta,
ef þessum annmörkum yrði
rutt út vegi. Og hinu sama hefir
ætíð verið haldið fram í blöðum
Sjálfstæðisflokksins. — Ádeilur
þeirra hafa ávalt snúizt ein-
göngu að skipulagsagnúunum og
því, sem talin hefir verið mis-
beiting samtakanna í pólitískri
baráttu í landinu.
Umræðurnar, sem nú eru uppi
í blöðum bæjarins um verzlun-
armálin, hafa valdið því, að
mér hefir orðið litið þetta til
baka. Ég er einn þeirra mörgu
almúgamanna, sem tek þátt í
neytendasamtökum Kaupfélags
Reykjavíkur og nágrennis ‘með
þeim árangri fyrir sjálfan mig,
að fremur rýrar tekjur, sem ekki
hrukku áður fyrir sæmilegum
lífsnauðsynjum, hrökkva nú, ef
sparnaðar er gætt og hófsemi.
í skipulagi KRON og starfshátt-
um er sneitt hjá öllu því, sem
mér þótti ófýsilegt fyrir mig og
mína líka í fari annarra kaupfé-
laga.
KRON ábyrgist skuldbindingar
sínar með sjóðum sínum, en á
félagsmönnum hvílir engin per-
sónuleg ábyrgð fyrir félagið.
í stað skuldaverzlunar er tek-
in upp staðgreiðsla, svo að mín
eigin peningabudda segir til um
kaupgetuna, en ekki reiknings-
nótur kaupmannsins, sem án
alls yfirlits frá minni hálfu
söfnuðust fyrir hjá kaupmann-
inum allan mánuðinn og komu
svo um hver mánaðamót eins og
hirtingarvöndur hinnar illu
refsinornar, — fátæktarinnar,
sem þjáir okkur allt of marga.
Dyrnar hjá KRON standa öll-
um opnar, hvaðan, sem þeir
koma og af hvaða sauðahúsi,
sem þeir eru. Enginn spyr um
pólitískt hugarfar eða hjarta-
lag. Allir eiga þar sameiginlegt
mál, að gæta hagsmuna sinna á
heiðarlegan og bróðurlegan hátt
og verjast fátæktinni í sameig-
inlegri baráttu.
Óskum mínum og þörfum,
sem kaupstaðarbúa, hefir með
skipulagsháttum KRON verið
algerlega fullnægt. Og ég hefi
álitið, að svo hlyti að vera um
allan almenning i þessum bæ,
ekki sízt flokksmenn mína,
Sjálfstæðismenn, sem hér hafa
í fyrsta sinni fengið kaupfélag,
að öllu leyti skipulagt eftir
kröfum sínum og kenningum.
Og vissulega er okkur Sjálf-
stæðismönnum innan handar
að tryggja til fullnustu, að
Kaupfélagið bregðist aldrei hinu
heilbrigða samvinnuskipulagi í
einu eða neinu. Erum við ekki i
miklum meiri hluta í þessum
bæ? Kaupfélagið er opið fyrir
alla, og ef Sjálfstæðismenn yrðu
ekki eftirbátar annara flokka
um að flykkja sér um kaupfé-
lagið, ættu þeir víst að verða
þar fjölmennastir á skömmum
tíma. Og í kaupfélaginu ræður
afl atkvæða um öll mál. Mér
hefir því stórlega blöskrað tónn-
inn í blöðum Sjálfstæðisflokks-
ins í garð félagsins. Er engu
líkara en að ekki sé öðru til að
dreifa en öfund, rógi og rætni.
Það er leitazt viö að tortryggja
félagið sem einhverskonar póli-
tískt útbú frá Moskva. Inn-
flutningur þess á brýnustu lífs-
nauðsynjum félagsmanna er tal_
inp eftir og þar fram eftir göt-
unum. Og ég verð að standa
orðlaus þegar pólitískir and-
stæðingar mínir, en samherjar
í kaupfélagsmálum, leggja fyrir
mig spurningar eins og þessar:
Hvað er orðið af fyrri viður-
kenningu þessara blaða í garð
kaupfélaga, ef þau aðeins losuðu
sig við samábyrgðina, skulda-
viðskiptin og hinn pólitíska
sundurdrátt? Eru ekki menn úr
öllum pólitískum flokkum sam-
an í KRON og skipa stjórn þess.
Álíta blöðin, að þið Sjálfstæðis-
mennirnir í KRON takið því
með þökkum, að vera stimplaðir
eins og þrælar og þý einhvers
erlends valds? Þykjast þessi
blöð tala í umboði almennings í
þessum bæ, er þau lasta menn
fyrir það eitt, að verjast með
heiðarlegum verzl'unarsamtök-
um, fátækt og greiðsluþroti? —
Þessar og þvílíkar spurningar
dynja á mér hvaðanæva. Og
meðan ég stend orðlaus, er
spurningunum svarað fyrir mig
á þessa leið: Kaupmönnum, sem
gefa út þessi blöð, hefir aldrei
verið neitt annt um kaupfélögin
eða skipulag þeirra. Ef fyrri
vandlætingar þeirra og ráðlegg-
ingar um skipulagið hefðu verið
byggðar á heilindum, þá gætu
ekki blöð þeirra fjandskapazt
gegn hinu rétta skipulagi. Allt
fyrra skraf þessara manna um
ágæti samábyrgðarlausra kaup-
félaga hefir verið þvaður og
hræsni, til þess að rægja stefn-
una. Stórkaupmennirnir blóðsjá
eftir hinum sparaða eyri okkar
fátæklinganna í KRON, af því
að hann hverfur ofan í peninga.
budduna okkar, en ekki í mill-
jónasjóði þeirra. Og ritstjórar
blaðanna halda fram málstað
kaupmannanna móti betri vit-
und, af því að kaupmennirnir
halda blöðunum úti og greiða
ritstj órnarlaunin. Það er þeirra
háttur að verjast fátækt og
greiðsluþroti.
Ég verð að játa, að við þessu
öllu verð ég að þegja, svo sárt
sem mig tekur það vegna flokks
míns. Ég hafði haldið, að ég gæti
verið hvorttveggja í senn, góður
Sjálfstæðismaður og góður
kaupfélagsmaður, og ég mun í
lengstu lög reyna að sameina
þetta. En ég vinn það ekki fyrir
neitt flokksfylgi að bregðast
þeim samtökum, sem mér hafa
reynzt dýrmætari og heiðarlegri
en allur annar félagsskapur,
sem ég hefi tekiö þátt í. Ég
kýs fremur að ganga til vinnu
minnar og setjast að mínu
fátæklega borði, heldur en
það hlutskipti, þó þess væri
kostur, að misbjóða pappír og
prentsvertu með vísvitandi og
þjóöhættulegum blekkingum. Ég
vil heldur búa við fátækt í fé-
lagsskap góðra manna og vel-
velviljaðra, hvaða stjórnmála-
flokk sem þeir styðja, heldur en
að styðja lífsreglurnar, sem seg-
ir frá í Heljarslóðarorrustu, þar
sem stolið var frá öllum þeim,
sem ekkert áttu, en ekkert tekið
frá hinum, sem auðugir voru.
Sjálfstæðismaður.
Árásirnar á Kaup-
Sélagið
(Framhald, af 1. síðu.)
laganna: „Félagið er samvinnu-
félag samkvæmt landslögum.
Það verziar aðeins gegn stað-
greiðslu.“. . .
KRON hefir þannig uppfyllt
allar þessar kröfur.
Það er nú að sjálfsögðu ekki
nóg að reglurnar séu til á papp-
irnum. Þeim verður einnig að
fylgja í framkvæmd. Nú er auð-
velt að ganga úr skugga um það,í
reikningum félagsins, að 2., 3. og
4. atriði hefir verið fullnægt í
framkvæmdinni. Slíka stærð-
fræðilega vissu er ekki hægt að
fá um L atriðið. En þeir sem
halda fram, að brotið hafi verið
gegn því,verða að sanna þá stað-
hæfingu. Það hefir alveg láðst.
Ég tel mig hafa allgóða aðstöðu
til þess að dæma um þetta at-
riði og get lýst því yfir, að mér
er ekki kunnugt um að ásak-
anir í þessu efni séu á rökum
reistar. KRON getur vitanlega
enga ábyrgð borið á því, þótt
einhver stjórnmálablöð reyni að
tileinka sínum flokki fremur en
öðrum það sem þau telja gott
í starfi félagsins. Óbreyttir liðs-
menn Sjálfstæðisflokksins geta
ekki heldur ráðið neinu beinu
um það, þótt svo virðist sem aðal
blöð flokksins hafi tekið fjand-
samlega afstöðu til félagsins og
starfsemi þess.
Félagið hefir án saka, verið
dregið inn í baráttu stjórnmála-
blaðanna, og þau hafa látið uppi
hug sinn til þess, hvort sem það
nú eru erindi flokkanna sjálfra
eða einstakra manna, sem þau
eru að reka.
Því hefir verið haldið fram nú
síðast, að KRON væri ívilnað um
innflutning og að það væri
þeirrar ívilnunar ómaklegt fyrst
og fremst af því, að það „okr-
aði“ á vörum. Þessum ásökun-
um mun verða hnekkt á öðrum
stað hér í blaðinu. En við það,
sem hér hefir verið sagt að
framan, vil ég þó bæta:
Það er augljóst mál, að þegar
innflutningshöftum er beitt, get-
ur reglan um frjálsa samkeppni
ekki komið að haldi, því að for-
senda hennar er fyrst og fremst
frjáls innflutningur. Um inn-
flutningshöft má deila, en flest.
ir munu þó líta svo á, að eins og
nú háttar, séu þau óhjákvæmi-
leg, og víst er, að þau eru stað-
reynd að því er snertir ýmsar
vörur t. d. vefnaðarvöru.
Þegar um er að ræða skiptingu
á þeim litla innflutningi, sem
fæst, má fylgja ýmsum reglum,
t. d. að veita hann eingöngu í
hlutfalli við fyrri innflutning.
Með því móti fá gamlar verzl-
anir fujlkomna einokun, sem
hlýtur að valda verðhækkun.
Það má láta ný verzlunarfyrir-
tæki kaupmanna fá hluta af
innflutningnum, en mun reynast
ófært í framkvæmd og óþarfi að
orðlengja um það hér. Það má
láta samtök kaupenda, kaupfé-
lög, fá innflutning í meira eða
minnahlutfalli við félagsmanna-
tölu. Það má setja verðlagsnefnd,
sem að vísu kemur að litlu eða
engu haldi, og loks má fá ríkinu
einkasölu. Frá kaupmannastétt-
arinnar hálfu má ætla, að tvær
fyrstu leiðirnar séu beztar og
hinar verri í þeirri röð, sem þær
eru taldar.
Frá sjónarmiði almennings
verður sú leiðin bezt, er leiðir til
lægsta verðsins. Þar kemur
einkum til greina starf kaupfé-
laganna. Fái þau innflutning, er
nemur eitthvað í áttina við lág-
marksþarfir félagsmanna, hafa
þau möguleika til þess að halda
verðinu í skefjum. Aukinn inn-
flutningur kaupfélaga, jafnvel á
kostnað kaupmanna, er því rétt-
mætur, ef þau uppfylla þá skyldu
að halda verðinu í skefjum.
Sé nú litið á starfsemi KRON
í þessu efni, þá hefir það
verið sýnt með óvéfengdum töl-
um, að álagningin á matvörur
hefir stórlega lækkað síðan fé-
lagið tók til starfa, og félagið er
nú a. m. k. vörður um, að sú
álagning hækki ekki aftur, ef
það þá ekki getur lækkað hana
enn meir.
Að því er snertir vefnaðar-
vörur og búsáhöld, hefir starf-
semi félagsins ekki borið á-
rangur á sama háttinn. Þar
hafa innflutningsleyfin verið
skorin svo við nögl að tilhögun
starfseminnar hefir hlotið að
verða nokkuð önnur.
Álagningin hefir hlotið að
verða hærri vegna þess að ann-
ars mundu kaupmenn og „spe-
kulantar“ kaupa vörurnar upp
og selja þær síðan með hækk-
uðu verði. Var þá hag almenn-
ings að engu betur borgið. Og
jafnvel þótt aðeins væri um
kaup almennings að ræða, hlaut
að fara þannig vegna vöruþurð-
ar, að. ef verðmismunurinn var
mjög mikill keyptu þeir upp, er
bezt höfðu ráðin, og þeir sem
minna höfðu handa á milli urðu
þá að kaupa hina dýrari vöru
annarsstaðar, þegar KRON var
komið í vöruþrot.
Samkvæmt þeim upplýsingum,
sem ég hefi fengið úr ýmsum
áttum, hefir álagningu á vefn-
aðarvöru þó verið svo í hóf stillt,
að verulegur hagur er að við-
skiptunum, jafnvel þótt ekki sé
tekið tillit til þess mikilsverða
atriðis að sá arður, sem félagið
fœr af þeim, rennur til fé-
lagsmanna sjálfra, þannig að
hér tekur hver og einn úr ein-
um vasa sínum og lætur í annan.
Þessi munur á verzlunarhátt-
um, að því er snertir matvörur á
aðra hlið, en vefnaðarvörur á
hina, er í raun og veru beiting
tveggja grundvallarreglna, sem
báðum er beitt um starfsemi
kaupfélaga víðsvegar í heimin-
um.
Önnur er sú, að halda uppi
strangri yerðsamkeppni við
kaupmenn, er leiðir til þess, að
vörur eru seldar svo lágu verði,
að lítill arður verður. Hin sú, að
selja ekki stórum undir verði
kaupmanna, en úthluta siðar
arðinum til félagsmanna. Hvor
reglan hefir til síns ágætis
nokkuð. Svo virðist, sem á-
rásirnar á KRON séu helzt
rökstuddar með því, að síðari
reglunni sé að einhverju leyti
fylgt um sumar vörur. Þessar
árásir eru að vísu fjarri sanni,
en satt er, að fyrri reglunni hefir
ekki getað orðið fylgt til fulls um
vefnaðarvörur og búsáhöld, af
því, að innflutningur hefir ekki
fengizt svo ríflegur að þetta sé
hægt. Er því vonandi að þeir
sem hér hafa mest látið ljós
sitt skina, taki nú undir kröfur
KRON um meiri innflutning
því til handa, svo að það geti
Arin 1935 og 1936 gerði ég,
með aðstoð skattstofunnar, at-
hugun á verzlunarrekstri 1934
og 1935. Var það með þeim hætti
gert, að hvert einasta framtal
frá verzlunum á öllu landinu var
athugað og lagt til hæfis til yfir_
litsskýrslna. Skýrslurnar fyrir
1934 hafa verið gefnar út og
engar athugasemdir verið við
þær gerðar, en stundum í þær
vitnað til réttlætingar málstað
kaupsýslumanna.
Samkvæmt þessum skýrslum
var meðalálagning matvöru-
verzlana í Reykjavík 1934 19.3%.
Var ekki í neinni grein verzlun-
ar í Reykjavík lægri álagning,
en álíka talin í byggingarvöru-
verzlununum.
Við þetta er að vísu rétt að
gera tvær athugasemdir:
1) Þessar skýrslur eru byggðar
á eigin framtölum, og þó að þau
séu gerð undir nokkru eftirliti,
má alltaf gera ráð fyrir að eitt-
hvað falli undan.
2) Alloft eru reiknaðir í kaup-
verði vörunnar kostnaðarliðir,
sem að réttu lagi bæri að telja
til kostnaðar í verzluninni og í
annan stað var söluverð vörunn-
ar sumstaðar framtalið að frá-
dregnum afföllum og afskrift-
um.
Meðalálagning matvöruverzl-
ana var því raunverulega eitt-
hvað hærri 1934 en skýrslurnar
sýndu. En það haggar ekki þeirri
staðreynd, að álagning þeirra
verzlana var þá yfirleitt mjög
lág, móts við aðrar verzlanir í
Reykjavík. 1935 var meðalálagn.
ing matvöruverzlana jafnvel ör-
lítið lægri er á sama hátt var
upp gert og þá lægri en álagn-
ing allra annarra verzlana í
Reykjavík.
Þess er rétt að geta, að verzl-
anir kaupa sína vöru frá heild-
sölum og þar hefir áður verið
sett á þær mikil álagning.
í fyrra gerði ég athuganir á
álagningu matvöru 1934—1937,
eftir öðrum leiðum. Ég náði í
verðskráningu nokkurra vöru-
tegunda í Englandi og reiknaði
eftir þeirri skráningu verð
þeirra, eins og það myndi vera,
komið í hús hér í Reykjavík,
þegar búið væri að greiða af
þeim allan flutningskostnað og
tolla. Það verð (kostnaðarverð)
bar ég síðan saman við smásölu-
verð hér í Reykjavík, eins og það
er skráð í Hagtíðindum, og enn-
fremur við útsöluverð P. V. R.
og KRON (smásöluverð í pönt-
un). Af þessari athugun varð
ljóst, að álagning matvöru í
smásölu hafði lítið breytzt 1934
—1936, en var miklu meiri en
fram kom í framtölum matvöru-
verzlana. En á árinu 1937 lækk-
aði hún stórkostlega, bæði hjá
KRON og þó einkum matvöru-
verzlunum almennt, Þessi lækk_
un álagningarinnar á matvöru
var svo stórfelld, að ef matvöru-
verzlanirnar hefðu einar átt að
bera hana, gat ekkert verið eftir
af álagningu þeirra, eins og hún
var talin 1934 og 1935. Annað
hvort hlýtur framtal matvöru-
verzlana 1934 og 1935 að hafa
verið stórkostlega rangt, ellegar
umboðssalar og heildsalar hafa
tekið mjög mikinn þátt í lækk-
un álagningarinnar. Ég hefi ekki
athugað hvort heldur er, en geri
ráð fyrir því sem sjálfsögðu, að
heildsalarnir hafi lækkað sína
álagningu.
Skýringin á stórfelldri lækkun
álagningarinnar 1937 getúr ekki
verið nema ein: vaxandi sam-
keppni KRON og annarra mat-
vöruverzlana.
Þetta er rifjað upp vegna
þeirrar deilu, sem nú er háð um
álagningu á vefnaðarvöru. En
fyrir þeirri álagningu er miklu
erfiðara að gera grein, svo að
ekki verði véfengt.
1934 var meðalálagning vefn-
lækkað álagningu á vefnaðar-
vöru og búsáhöld í líkingu við
álagningarlækkun þá, sem orð-
in er á matvöru. Verðlækkun
á aðkeyptum vörum verður vel
þegin hjá öllum almenningi í
hvaða stjórnmálaflokki sem er,
og hún er nauðsynleg, ekki að-
eins fyrir hinn launaða verka-
lýð, heldur einnig alla fram-
leiðendur, sem að lokum bera
hallann af of háu vöruverði eins
og öðrum óþarfa kostnaði.
Th. B. L.
aðarvöruverzlana í Reykjavík
samkv. eigin framtölum þeirra
39,1% og 1935 ofurlítið hærri.
Síðan hefir meðalálagningin
samkvæmt framtölum ekki verið
reiknuð, en frekar mun álagn-
ingin hafa hækkað en lækkað.
Hér er aðeins um að ræða ein-
falda álagningu (þ. e. smásölu-
álagningu) en oftast er álagn-
ingin tvöföld, þ. e. bæði í heild-
eða umboðssölu og smásölu.
Dæmi þau um álagningu á vefn_
aðarvöru, sem tilfærð hafa verið
í blöðunum undanfarna daga og
sett hafa verið upp á réttan hátt,
eru því alls ekki svo mjög reyf-
araleg í augum þeirra, sem þessi
mál hafa athugað. En því miður
er margt af dæmunum skakkt
upp sett og er það augljóslega
gert til að blekkja lesendurna,
um það, sem blöðin hefðu að
réttu lagi átt að reyna að leið-
beina lesendunum um. Það er
augljóslega rangt í uppsetningu
dæmanna, sem tekin eru og
sýnd, þegar reiknuð er álagning
af innkaupsverði varanna (áður
en tollur og annar tilsvarandi
kostnaður leggst á) í stað þess
að reikna af kostnaðurverði
þeirra. Tíminn byrjaði á þessu,
en hans uppsetríing á dæmunum
var að því leyti réttlætanleg, að
hann vildi sýna samanburð á
tollaálagningu og verzlun^rá-
lagningu á innkaupsverðið og
tók það fram. En síðan hafa Vís-
ir og Mbl. tekið þetta upp til
þess augljóslega að þyrla upp
ryki um málið. Og þegar aug-
ljóslega er farið að beita blekk-
ingum í málinu að yfirlögðu ráði
er því heldur ekki að treysta, að
tekið sé innkaupsverð og útsölu-
verð samskonar vöru (jafn góðr_
ar). Þangað er því ekki lengur að
leita í blöðunum upplýsinga um
vöruverð og álagningu, heldur
aðeins heimilda um mismunandi
mikil „sniðugheit" í blekkingum.
Þó eru það nokkrar staðreynd-
ir, sem almenningur getur verið
viss um eftir þessar umræður,
og skal hér nokkuð af þeim
nefnt:
1) Álagning í matvöruverzl-
unum hefir hin síðari ár öll
verið tiltölulega lág.
2) Álagning á matvörum hefir
þó lækkað stórkostlega sl, ár.
3) Álagning á vefnaðarvörum
hefir verið há undanfarin ár og
hefir ekki farið lækkandi,
4) KRON hefir haft aðstöðu
til að hafa áhrif á álagningu á
matvöru en litla eða enga að-
stöðu til að hafa áhrif á álagn-
ingu vefnaðarvöru.
5) Málsvarar vefnaðarvöru-
kaupmanna, Mlb. og Vísir, ræða
um álagningu á vefnaðarvörum
í Rvík með vísvitandi blekking-
um, til þess að þyrla ryki í augu
almennings.
Gegn þessu síðasta hefir al-
menningur í Reykjavik eina
vörn:
Áður en hann gerir kaup á
vefnaðarvöru, á hann að spyrja
um verð vörunnar i KRON og
2—4 stcerstu vefnaðarvöruverzl-
unum öðrum.
Arnór Sigurjónsson.
Blaðið kostar í lausasölu 10 aura.
Útg.: Kaupf. Reykjavíkur og nágrennis
Ábyrgðarm.: Sveinbjörn Guðlaugsson.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Alagning og verðlagníng