Morgunblaðið - 30.06.2016, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. JÚNÍ 2016SJÓNARHÓLL
Áður en bankar í líkingu við viðskiptabanka nú-tímans litu dagsins ljós á miðöldum höfðumenn þegar prófað flestar tegundir viðskipta
sem við þekkjum í dag, allt frá einfaldri lánastarfsemi
til afleiðuviðskipta. Ýmsir aðilar komu að þessum við-
skiptum, t.d. samtök verslunarmanna, kirkjulegar
stofnanir, stjórnvöld og einstaklingar, en ekki bankar
í okkar skilningi þess orðs. Allt voru þetta viðskipti
sem í dag væru gjarnan kölluð „skuggabanka-
starfsemi“. Um og eftir 17. öld urðu hinsvegar miklar
breytingar, sérstaklega með tilkomu peningaseðla
(skuldaviðurkenninga) útgefnum af bönkum, sem
gerðu bönkum kleift að vaxa hratt og smám saman að
ná ráðandi stöðu í fjármálageiranum. Það má því
segja að bankar hafi sprottið
upp úr skuggabanka-
starfsemi og síðan vaxið
henni yfir höfuð á tiltölulega
stuttum tíma.
Framan af voru litlar
skorður við starfsemi banka,
en ýmsar uppákomur urðu
þó til þess að stjórnvöld
gerðu sér grein fyrir því að
óheft bankakerfi getur falið í
sér mikla áhættu fyrir borg-
arana og ríkið. Til dæmis
leiddi mikið áhlaup á banka-
kerfið í Bandaríkjunum árið
1907 til þess að Seðlabanki
Bandaríkjanna (Federal reserve system) var settur á
laggirnar og starfsemi banka settar takmarkanir. Síð-
an þá hafa skorður á starfsemi banka almennt farið
vaxandi, nú síðast auknar kröfur til fjárhagslegs
styrkleika og áhættustýringar í kjölfar atburðanna
2008.
Í einfaldaðri mynd má segja að grunnstarfsemi við-
skiptabanka sé að taka við innlánum frá almenningi
og fyrirtækjum og veita útlán til sömu aðila. Slík
starfsemi felur í sér áhættu fyrir venjulegt fólk,
fyrirtæki og ríkið sem banki starfar í. Til dæmis get-
ur banki farið á hausinn vegna slæmra útlána og þá
er hætta á að þeir sem áttu innlán í bankanum tapi
sínu auk þess sem fyrirtækin sem viðkomandi banki
þjónustaði geta lent í erfiðleikum með slæmum afleið-
ingum fyrir efnahagslífið. Þessa áhættu reynir ríkið
(og alþjóðastofnanir) að takmarka með vaxandi kröf-
um um fjárhagslegan styrk og áhættustýringu, þar
sem bankar verða m.a. að leggja til hliðar eigið fé á
móti öllum áhættusömum fjárfestingum og útlánum.
Reglur um fjárhagslegan styrk og áhættustýringu
hafa aukið mjög kostnað í bankakerfinu, sem á end-
anum hefur áhrif á verð þjónustu og lánveitinga
bankans. Og því meiri áhætta sem fólgin er í þjón-
ustu og lánveitingum banka því dýrari er hún. Á
sama tíma og þessar breytingar hafa átt sér stað hafa
orðið miklar tækniframfarir í öllum kimum sam-
félagsins og þ.m.t. í fjármálageiranum. Þessar tækni-
framfarir hafa leitt til þess að
kostnaður við tæknilausnir, mark-
aðssetningu og þjónustu við stóra
hópa viðskiptavina hefur farið
hratt minnkandi. Áður var það
einungis á færi stórra fyrirtækja,
þ.m.t. banka, að reka þau kerfi
sem nauðsynleg eru til að veita
fjármálaþjónustu, en í dag getur
nánast hver sem er rekið eða
fengið aðgang að slíkum lausnum
fyrir lítinn pening.
Og ein afleiðingin af þessu er að
skuggabankastarfsemi fer hratt
vaxandi. Til dæmis beinar lánveit-
ingar án milligöngu banka (t.d. líf-
eyrissjóða til sjóðsfélaga og fyrirtækja), skammtíma-
fjármögnun með sölu krafna til einkarekinna kröfu-
kaupafyrirtækja, öflun hluta- og lánsfjár með
hópfjármögnun á netinu, rafræn greiðslumiðlun í
samstarfi snjallsímafyrirtækja og kortafyrirtækja og
svo mætti lengi telja. Skugginn er sem sagt í örum
vexti.
En bankarnir sitja að sjálfsögðu ekki aðgerðalausir
hjá og eru sjálfir einn stærsti aðilinn í skuggabanka-
starfseminni í gegnum rekstrarfélögin sín þar sem
þeir leiða saman aðila á markaði, til dæmis lánveit-
endur og lántakendur, og taka þóknun fyrir án þess
að viðskiptin falli undir reglulega starfsemi bankans
og þær reglur sem um hana gilda.
FJÁRMÁLAMARKAÐIR
Hjörtur H. Jónsson,
forstöðumaður áhætturáðgjafar
hjá ALM Verðbréfum.
Ört vaxandi skuggi
”
Bankarnir sitja að sjálf-
sögðu ekki aðgerða-
lausir hjá og eru sjálfir
einn stærsti aðilinn í
skuggabankastarfsem-
inni í gegnum rekstrar-
félögin sín þar sem þeir
leiða saman aðila á
markaði.
ÁRNI SÆBERG
FORRITIÐ
Þegar blaðamaður rakst á forritið
Elsa varð honum strax hugsað til
ákveðinna íslenskra stjórnmála-
manna sem hafa sýnt það fyrir
framan myndavélar og hljóðnema
erlendra fjölmiðla að það er eitt að
geta tjáð sig á ensku og annað að
tala málið rétt og vel.
Stundum getur hreinlega verið
pínlegt að hlusta á íslenskt fagfólk
taka til máls á ensku, því jafnvel
þegar orðaforðinn er í lagi er
framburðurinn oft stórskrítinn og
dreifir athyglinni frá annars
áhugaverðum erindum.
Elsa er stafrænn framburðar-
þjálfari fyrir Apple- og Android-
síma. Þetta notendavæna snjall-
símaforrit á að hjálpa fólki um all-
an heim að slípa framburðinn til,
tala ensku skýrt og fallega, af
meira sjálfsöryggi og án þess að
undarlegur hreimur flækist fyrir.
Í forritinu er hægt að gera æf-
ingar til að bæta framburðinn
smám saman, en Elsa hlustar á
notandann og greinir hvar hann
gerir villur. Síðan er hægt að
skrifa nánast hvaða orð sem er inn
í forritið og fá framburðarleiðsögn,
sem ætti að koma sér vel þegar
undirbúa þarf fyrirlestur, blaða-
mannafund eða atvinnuviðtal.
ai@mbl.is
Kanntu örugglega að
tala ensku lýtalaust?