Morgunblaðið - 12.12.2016, Qupperneq 16

FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
S
vört atvinnustarfsemi er
viðvarandi vandamál í at-
vinnulífinu og nú hafa
Alþýðusamband Íslands
og Samtök atvinnulífsins
ákveðið að hefja viðræður um keð-
juábyrgð og verkkaupaábyrgð til að
sporna við svartri vinnu. Í velferð-
arráðuneytinu er hafin vinna við að
styrkja eftirlitsheimildir og gera
aðrar breytingar á lögum sem snúa
að verktakastarfsemi og starfs-
mannaleigum.
Umfang svartar atvinnustarf-
semi endurspeglast í svörum laun-
þega í nýrri launakönnun Flóafélag-
anna svonefndu þar sem fjöldi
svarenda í þessum stóru stéttar-
félögum telur að svört vinna færist í
aukana og segist þekkja dæmi um
svarta vinnu í sínu umhverfi.
Í könnuninni sem gerð var fyr-
ir fjögur stéttarfélög á suðvestur-
horni landsins, Eflingu, Hlíf í Hafn-
arfirði, Verkalýðs- og sjómanna-
félag Keflavíkur og nágrennis og
Stéttarfélag Vesturlands, með á
fjórða tug þúsunda félagsmanna,
var m.a. spurt um svarta vinnu og
kom í ljós að margir þekkja dæmi
um slíkt.
Margir þekkja dæmi um
kaup og sölu á svartri vinnu
56,5% telja að svört atvinnu-
starfsemi sé mikið vandamál á Ís-
landi í dag og er sú skoðun mun
meira áberandi í yngri aldurshóp-
unum, þ.e. meðal 34 ára og yngri.
Tæp 62% telja að svört vinna hafi
aukist nokkuð eða mikið á síðustu
tveimur árum. Nokkuð hefur þó
fækkað í þessum hópi frá 2011 þeg-
ar sambærileg könnun var gerð en
þá voru 80% á þessari skoðun. Ekki
er mikill munur á milli stéttarfélag-
anna hvað þetta varðar.
Fram kemur að 47,7% af heild-
inni sem tók þátt í könnuninni segj-
ast þekkja einhvern sem hefur
keypt eða selt svarta vinnu á sein-
ustu tólf mánuðum. Þeir eru orðnir
mun fleiri í dag en sögðust þekkja
til svartrar vinnu í könnuninni sem
gerð var 2011 en þá sögðust tæp
42% þekkja dæmi um slíkt.
Mikil munur er á aldurshóp-
unum þegar skoðuð eru svör um
svarta vinnu. Þannig segjast 62%
fólks á aldrinum 18 til 24 ára þekkja
einhvern sem hefur keypt eða selt
svarta vinnu á síðustu tólf mán-
uðum. Hlutfall 45-54 ára er hins
vegar 44% og mun færri eða 36% í
elsta aldurshópnum, 55 ára og eldri,
segjast þekkja einhvern sem hefur
keypt eða selt svarta vinnu.
Karlar eru líka mun fleiri í hópi
þeirra sem þekkja einhvern sem
hefur keypt eða selt svarta vinnu
eða 52% á móti 43% kvenna.
Sigurður Bessason, formaður
Eflingar, segir að ætla megi að
þjóðarsálin speglist talsvert í þess-
um svörum um svörtu vinnuna.
„Það eru mjög margir sem telja
þetta vandamál og sjá þetta í um-
hverfi sínu. Það er augljóst að það
er mjög stór hópur sem er þeirrar
skoðunar að þetta sé stórt vanda-
mál í dag,“ segir hann.
Hann segir þó að sú þróun sé
athyglisverð að ef horft er á sam-
anburðinn milli kannananna 2011 og
2016 sé augljóslega veruleg fækkun
í hópi þeirra sem telja að svört
vinna hafi færst í aukana.
Hann segir að það komi líka
talsvert á óvart hversu margir úr
hópi yngra fólks þekkja dæmi um
svarta vinnu á vinnumarkaðinum.
„Nú er það gjarnan þannig að það
er ungt fólk sem vinnur í veitinga-
og hótelgeiranum, sem hefur verið
töluvert mikið orðaður við að þar
séu ekki öll laun talin fram.“
62% segja svarta
vinnu fara vaxandi
Morgunblaðið/Golli
Könnun Tæp 62% telja að svört atvinnustarfsemi fari vaxandi. Yfir 60%
ungs fólks segjast þekkja einhvern sem hefur keypt eða selt svarta vinnu.
16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. DESEMBER 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Eitt af þeimmálum semþingmenn
sýndu áhuga við
umræður um for-
sendur fjárlaga-
frumvarpsins í lið-
inni viku er
svokallað kolefn-
isgjald, sem lagt er
á eldsneyti. Þetta gjald er rétt-
lætt með því að það dragi úr
eldsneytisnotkun og þar með
úr losun gróðurhúsaloftteg-
unda.
Við umræðurnar kom fram
að ákveðnir þingmenn hefðu
áhyggjur af að gjaldið væri of
lágt og að með svo lágu gjaldi
næðist ekki tilætlaður árangur.
Þegar hlustað var betur
mátti einnig heyra aðrar skýr-
ingar á áhuga þingmannanna á
þessu gjaldi. Einn þeirra
nefndi að áhuginn stafaði ekki
aðeins af loftslagsmarkmiðum
„heldur veitir ríkissjóði ekki af
tekjum til þess að sinna ýmsum
verkefnum“.
Það var gagnlegt að þetta
sjónarmið skyldi koma fram,
því að staðreyndin er sú að
hætta er á að þegar slík gjöld
eru lögð á, og þó að tilgang-
urinn kunni að vera góður, þá
séu gjöldin höfð of há og í of
langan tíma af einmitt þessari
ástæðu. Það er svo þægilegt að
geta skákað í skjóli góðs mál-
staðar þegar verið er að leggja
nýjar álögur á almenning eða
hækka þær sem fyrir eru. Það
er miklu líklegra til að kalla
fram gagnrýni ef hefðbundnir
skattar væru
hreinlega hækk-
aðir, eins og eðli-
legra væri að gera
þegar markmiðið
er að taka meira fé
af almenningi.
Það má líka hafa
til marks um að
þeir sem mæla fyr-
ir hækkuðum gjöldum eru yf-
irleitt að leita leiða til að ná í
auknar tekjur, að þeir leggja
ekki til lækkun hefðbundinna
skatta til mótvægis. Þeir tala
stundum um að gjaldtaka eins
og kolefnaskatturinn sé hag-
kvæmari en hefðbundnir skatt-
ar og þess vegna heppilegri
skattheimtuleið, en þegar til
stykkisins kemur þá fylgja
aldrei tillögur um lækkun ann-
arra skatta þegar lagðar eru til
hækkanir á sértæku gjöld-
unum. Af því verður ekki dreg-
in önnur ályktun en sú að þessi
sértæku gjöld séu aðeins
dulbúin viðbótarskattheimta og
að skattgreiðendur þurfi að
vara sig sérstaklega á fag-
urgalanum sem þeim tengjast.
Þetta á ekki síst við þegar
árar líkt og nú og ríkissjóður
stendur vel, flestir skattar eru
í hæstu hæðum eftir vinstri
stjórnina sem sat til 2013 og
útlit er fyrir þokkalegan af-
gang af fjárlögum. Við þessar
aðstæður er sjálfsagt að hefja
myndarlegar skattalækkanir.
Og það er lágmark að þing-
menn haldi í við sig og reyni
ekki að lauma inn skattahækk-
unum í dularklæðum.
Það segir sitt að til-
lögum um hækkun
sértækra gjalda
skuli aldrei fylgja
tillögur um lækkun
almennra skatta}
Skattahækkanir
í dularklæðum
Aðventan erfjarri því frið-
sæl um allan heim.
Um helgina bárust
margar fréttir af
hryðjuverkum
gegn almennum borgurum, auk
hefðbundinna frétta af stríðs-
átökum sem geisað hafa árum
saman og halda áfram að kosta
fjölda mannslífa. Og því miður
eru fregnir af hryllilegum
hryðjuverkum líka orðnar svo
hefðbundnar að þær fá ekki það
rými í fjölmiðlum sem eðlilegt
væri við friðvænlegri kring-
umstæður.
Tyrkir máttu þola gríðar-
legar sprengingar að minnsta
kosti tveggja hryðjuverka-
manna sem drápu hátt á fjórða
tug manna, flesta lögreglumenn
að taka saman eftir að gæta ör-
yggis á kappleik. Í árásunum
særðust einnig nálægt tvö
hundruð.
Í Jemen féllu enn fleiri, 45, og
50 aðrir slösuðust. Allt hermenn
í biðröð að sækja launin sín.
Vel á þriðja tug kristinna
Kopta í Kaíró, flest-
ir konur, létu lífið í
gær og um 50 aðrir
slösuðust í stærstu
árás á kristna
kirkju þar í landi
frá árinu 2010. Á föstudag
sprengdu hryðjuverkamenn
aðra sprengju í nágrenni Kaíró,
þar sem sex lögreglumenn féllu.
Og hurð skall nærri hælum í
Indónesíu, þar sem yfirvöld
komust á snoðir um að íslömsk
hryðjuverkasamtök með tengsl
við slík samtök sem starfa í Sýr-
landi, væru að undirbúa
sprengjuárás á forsetahöllina. Í
aðgerðum lögreglu tókst að
gera stóra sprengju óvirka og
sennilega afstýra verulegu
manntjóni.
Allt er þetta áminning um
þær hættur sem leynast um all-
an heim þessi misserin og hve
nauðsynlegt er fyrir ríki heims
að grípa til viðeigandi örygg-
isráðstafana heima fyrir, um
leið og þau ráðast að rótum
vandans þar sem hryðjuverka-
samtök hafa hreiðrað um sig.
Helgin víða um heim
var blóði drifin eftir
hryðjuverkamenn }
Mikið mannfall
B
áknið burt er gamalt slagorð sem
ungir Sjálfstæðismenn tömdu
sér á síðustu öld og heldur enn
gildi sínu. Ríkisvaldið þenst stöð-
ugt út á kostnað einstaklinganna
sem ekki njóta sín í einsleitni ríkisins.
Menntakerfið er gott dæmi um glötuð tæki-
færi. Á meðan nær öll þjónusta í hagkerfinu er
sérsniðin að einstaklingnum og þörfum hans
þá er skólakerfið á sama stað og fyrir 40 árum.
Stórir bekkir, bjalla hringir inn á vaktina og
allir fá það sama. Nemendur geta ekki lesið
sér til gagns en flestir virðast þó kunna orð
sem byrja á ó – kennarar er ósáttir – nem-
endur eru ólæsir – og breytingar eru ómögu-
legar.
Nýjasta sannindamerkið er dapurleg nið-
urstaða PISA-könnunarinnar sem birtist á
dögunum. Ríkið aflar skatta með valdi og segist ætla að
bjóða upp á menntun. Niðurstaðan er sú að íslensk ung-
menni standast ekki snúning í grunnfögum, hafa verri
lesskilning, eru seinni út á vinnumarkaðinn og standa al-
mennt verr í samkeppni við aðra að námi loknu? Var
þetta hugmyndin með ríkisrekstrinum?
Gæti verið að ríkisreksturinn væri vandamálið, en ekki
lausnin? Er hið íslenska menntakerfi of þungt í vöfum og
svo læst í viðjum ríkisvaldsins að því sé um megn að
bregðast við breyttum aðstæðum? Hafa engin viðbrögð
orðið við tæknilegum og einstaklingsbundnum kröfum
nútímans og kerfið því dregist hægt og örugglega aftur
úr í samanburði við önnur lönd? Gæti verið að
hæfustu kennararnir væru að vinna við eitt-
hvað allt annað en kennslu barnanna því fáir
leggi upp í fimm ára háskólanám fyrir launa-
kjör kennara? Og fyrst um er rætt, er nauð-
synlegt að ljúka fimm ára háskólanámi til
þess að kenna ungu fólki að lesa sér til gagns?
En hvað skal gera? Lausnin er kannski
þekktari en margur heldur. Við sjáum ein-
staklingsbundnar lausnir á öllum sviðum sem
skila miklum árangri. Verksmiðjunálgun iðn-
byltingarinnar er liðin undir lok og nú snýst
verkefnið um að klæðskerasauma lausnir fyr-
ir hvern og einn. Foreldrar ættu að geta valið
úr skólum á grundvelli hæfileika barna sinna
og valið hverjir komi til með að leiða þau í
gegnum þekkingarleitina. Ríkið getur áfram
styrkt hvert og eitt barn til menntunar með
því að láta fé fylgja barni. Foreldrar tækju þá mennt-
unarframlag ríkisins á hverju ári og létu það til þess
skóla sem þeim þóknaðist hverju sinni fyrir barn sitt.
Samhliða fengju kennarar svo langþráðar kjarabætur
því þeir gætu þá samið sjálfir við vinnuveitanda sinn á
hverjum stað og fengið greitt í takt við vinnuframlag í
gæðum og magni eins og þekkist hjá öllum nema ríkinu.
En það þarf hugrakka stjórnmálamenn til þess að gera
breytingar. Einhver þarf að stíga fram fyrir skjöldu og
freista þess í eitt skipti fyrir öll að tryggja íslenskum
ungmennum góða menntun. Núna er tækifærið.
laufey@mbl.is
Laufey Rún
Ketilsdóttir
Pistill
Val í stað verksmiðjulausna
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Þegar svör launþega um
svörtu vinnuna eru skoðuð
eftir starfsgreinum kemur á
daginn í könnun Flóafélaganna
að hlutfall þeirra sem þekkja
einhvern sem hefur keypt eða
selt svarta vinnu er til muna
hæst meðal skrifstofufólks og
sérfræðinga en 63% fólks í
þessum störfum segjast
þekkja dæmi um þetta.
Lægst er hlutfallið í ræst-
ingum þar sem 31% starfs-
fólks þekkir einhvern sem hef-
ur keypt eða selt svarta
vinnu.
Þá kemur rekstur gististaða
og veitingarekstur og heil-
brigðis- og félagsþjónusta
verst út meðal atvinnugreina
þegar leitað er svara við því
hvort menn þekki dæmi um
svarta vinnu en 53-54%
þeirra sem starfa á þeim vett-
vangi þekkja einhvern sem
hefur keypt eða selt svarta
vinnu á seinustu 12 mánuðum.
Misjafnt eftir
starfsgreinum
SVÖRT ATVINNUSTARFSEMI