Morgunblaðið - 12.12.2016, Side 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. DESEMBER 2016
Jólasnyrting Kattliðugur og laghentur maður notar vélsög til að snyrta fagurlega greinótt tré við Garðastræti í Reykjavík í blíðunni sem var um helgina, tveimur vikum fyrir aðfangadag jóla.
Árni Sæberg
Fara þarf orðum um
efni þeirra upplýsinga
sem fram komu í síð-
ustu viku um fjár-
málaumsvif dómara
Hæstaréttar fyrir
„hrun“ og draga af
þeim ályktanir.
1. Markús Sigur-
björnsson fékk ekki á
árinu 2002 samþykki
nefndar um dómara-
störf til að mega eiga
bréf sín í Glitni banka hf. Þetta
hefur Gunnlaugur Claessen, þáver-
andi formaður nefndarinnar, stað-
fest í grein í Fréttablaðinu 9. des-
ember. Ráðagerð GC um að þögn
hafi verið sama og samþykki fær
auðvitað ekki staðist og er raunar
furðulegt að maðurinn skuli segja
þetta. Nefndir eru ekki til nema á
fundum. Það er síðan sérstaklega
kaldhæðnislegt í þessu sambandi
að Hæstiréttur hefur í seinni tíð
sakfellt menn fyrir að hafa tekið
ákvarðanir um lánveitingar „milli
funda“ í lánanefndum bankanna,
hafi þess ekki verið gætt að bóka
slíkar ákvarðanir með réttum
hætti. Afstaða þeirra félaga, MS og
GC, um samþykki með þögninni ut-
an funda, er líka ofurlítið kyndug í
ljósi dóms meirihluta Landsdóms í
máli Geirs Haarde. Þar var GH
sakfelldur fyrir að hafa ekki tekið
mál fyrir á formlegum fundum rík-
isstjórnar. Ritstjóri þess dóms hef-
ur sjálfsagt verið MS forseti hans.
Að auki skal nefnt að GC hefur
varla eftir almennum reglum mátt
taka þátt í afgreiðslu erindis frá
besta vini sínum og samstarfs-
manni. MS var samkvæmt öllu
þessu auðvitað ljóst að erindi hans
hafði ekki fengið gilt samþykki hjá
nefndinni um dóm-
arastörf. Það liggur
því fyrir að MS braut
gegn lagaskyldum
sínum þegar hann
hélt eignarhaldi á
þessum bréfum um
árabil án þess að hafa
fengið samþykki fyrir
því eftir þeim reglum
sem um þetta giltu og
settar voru sam-
kvæmt lögum um
dómstóla. Svo þurfti
hann klárlega einnig
leyfi til að mega eiga
hlutabréf í gegnum sjóð 10, sem
hann eignaðist eftir að hafa selt
eldri bréfin. Skal þá haft í huga að
sjóður 10 var ekki einu sinni sjálf-
stæður lögaðili heldur einungis
milliliður milli eigenda bréfanna og
viðkomandi hlutafélaga. Menn geta
auðvitað ekki leitað skjóls hjá slík-
um milliliðum til að komast fram
hjá skyldunni til að afla leyfis
nefndarinnar. Hann hefur við-
urkennt að hafa ekki einu sinni
óskað eftir því leyfi. Það er alvar-
legt mál þegar dómari við Hæsta-
rétt brýtur með svo grófum hætti
gegn lagalegum skyldum sínum.
2. Dómari sem verið hefur at-
kvæðamikill þátttakandi í verð-
bréfaviðskiptum fyrir hrun á mörk-
uðum sem íslensku bankarnir stóðu
fyrir getur ekki talist hafa verið
hæfur til að dæma um sök fyrir-
svarsmanna þessara banka í saka-
málum á hendur þeim fyrir ætlaðar
misgerðir í aðdraganda hrunsins
sem margir telja að hafi átt snaran
þátt í að valda því. Þetta er auðvit-
að sérstaklega augljóst þegar svo
háttar að viðkomandi dómari hefur
tapað fjármunum á hruninu eða í
aðdraganda þess. Og auðvitað er
dómari á öllum tímum vanhæfur til
að dæma í málum manna á hendur
félögum sem hann á sjálfur hlut í.
Það síðan skerpir á þessum aug-
ljósu atriðum varðandi vanhæfi að
leynd hvíldi yfir þessum hagsmuna-
tengslum dómara þegar málin voru
flutt og dæmd. Málsaðilar voru því
ekki í aðstöðu til að gæta sjálfir
hagsmuna sinna af þessu með því
til dæmis að krefjast þess að dóm-
arar vikju úr sætum sínum. Reglan
um að dómari gæti sjálfur að hæfi
sínu felur það í sér hann sé ábyrg-
ur ef hann reynist hafa tekið
ákvörðun um að dæma í máli sem
síðar kemur í ljós að hann hafi ekki
haft hæfi til að dæma í.
3. Í ljós eru komin allmörg dæmi
um að dómarar Hæstaréttar hafi
verið vanhæfir til að dæma í málum
undanfarin misseri. Öll þau mál ber
að endurupptaka komi fram kröfur
frá málsaðilum í þá veru. Þeir eiga
ekki að réttum lögum að þurfa að
sitja uppi með dóma sem kveðnir
hafa verið upp af vanhæfum dóm-
urum.
4. Það blasir við að misgjörðir
dómaranna valda því að sumum
þeirra ber að biðjast lausnar þegar
í stað. Þetta þykir mér augljósast í
tilviki Markúsar Sigurbjörnssonar.
Geri hann það ekki ber innanríkis-
ráðherra að höfða mál á hendur
honum til lausnar úr embætti. Eitt
dæmi er til um slíka málshöfðun,
þar sem er málið á hendur Magn-
úsi Thoroddsen, fyrrverandi for-
seta Hæstaréttar. Því lyktaði þann-
ig að hann var dæmdur úr embætti
fyrir að hafa keypt meira áfengi á
sérkjörum en hóflegt taldist! Sakir
hans voru smávægilegar í saman-
burði við réttarbrot dómaranna nú,
sem snúa að meðferð valds þeirra
sem dómarar þar sem þeir meðal
annars hafa dæmt fjölda manna til
langrar fangelsisvistar á for-
sendum sem vægast sagt hafa
komið mörgum lögfróðum mönnum
á óvart.
5. Einkum hefur nýstárleg skýr-
ing Hæstaréttar á ákvæði al-
mennra hegningarlaga um um-
boðssvik vakið undrun, því
ákvæðinu hefur verið beitt þó að
enginn ásetningur til auðgunar hafi
verið sannaður á hendur hinum
ákærðu og raunar hefur jafnvel
legið fyrir að slíkur ásetningur hafi
hreint ekki verið til staðar. Sönnun
á auðgunarásetningi er fortaks-
laust skilyrði fyrir því að unnt sé
að sakfella fyrir umboðssvik. Ein-
falt dæmi um þetta er dómur rétt-
arins 8. október 2015 (mál nr. 456/
2014) þar sem fyrrverandi stjórn-
endur Landsbanka Íslands hf. voru
dæmdir í þungar fangelsisrefs-
ingar, þó að augljóst hafi verið að
enginn auðgunarásetningur hafi
verið til staðar hjá þeim. Í því máli
vekur síðan sérstaka athygli að í
dómi sátu tveir dómarar, Eiríkur
Tómasson og Viðar Már Matthías-
son, sem áttu hluti í þessum banka
við hrun og urðu fyrir umtalsverðu
fjárhagslegu tjóni við fall hans.
Vísast hér til fréttar í DV 9. des-
ember um þetta. Allir hljóta að sjá
að þessir dómarar voru vanhæfir til
að dæma í málinu. Þessi máls-
meðferð Hæstaréttar er ekkert
minna en hreinasti farsi.
6. Nauðsynlegt er að endurreisa
dómskerfið á Íslandi og taka til við
að byggja upp traust landsmanna
til þess. Í því efni skiptir Hæsti-
réttur mestu máli. Sé hann heill og
hlutlaus í störfum sínum mun það
hafa jákvæð áhrif á vinnubrögð á
neðri dómstigum og raunar í öllu
stjórnkerfinu á Íslandi. Þetta verð-
ur best gert með því að flytja þá
dómara sem eftir sitja í Hæstarétti
eftir afsagnirnar til starfa við milli-
dómstigið, sem taka á til starfa í
ársbyrjun 2018. Sú aðgerð er að
mínu mati nauðsynleg til að greiða
fyrir nýjum vinnubrögðum og við-
horfum við dóminn því hætt er við
að dómarar sem tekið hafa þátt í
ringulreið liðinna ára muni hamla
framförum ef þeir verða látnir sitja
áfram. Þessa tilfærslu er unnt að
gera samkvæmt stjórnarskránni
þar sem í kerfisbreytingunni felst
að verið er að koma nýrri skipun á
dómstólana (sjá hér 61. gr. stjórn-
arskrár sem heimilar þetta). Um
leið ætti að gera breytingar á laga-
reglum um Hæstarétt, sem miða að
því að fækka dómurum við réttinn
niður í fimm, sem dæmi allir í öll-
um málum, og afnema áhrifavald
þeirra um skipan nýrra dómara. Þá
er nauðsynlegt að skerpa ábyrgð
hvers og eins dómara á dómara-
verkum sínum með því að láta þá
skrifa persónulega atkvæði sín eins
og gert er við áfrýjunardómstóla
víða um heim. Svo þarf varla að
taka fram að setja ber skýrar regl-
ur um birtingu upplýsinga um
eignaraðild dómara að félögum í at-
vinnurekstri. Með þessum aðgerð-
um og eftir atvikum fleiri verður
unnt að hefja aðgerðir við að
endurvekja traust landsmanna á
þessari helgustu stofnun lýðveldis-
ins. Það mun taka tíma en ætti að
geta tekist ef stjórnmálamenn ein-
henda sér í verkefnið.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson »Með þessum aðgerð-
um og eftir atvikum
fleiri verður unnt að
hefja aðgerðir við að
endurvekja traust
landsmanna á þessari
helgustu stofnun
lýðveldisins.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Bregðast verður við