Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2004, Qupperneq 5

FORMANNSPISTILL
Elsa B. Friöfinnsdóttir
Fátækt og heilbrigði
of marga skorti það hér á landi), heldur um
jafnan aðgang t.d. að menntun og heilbrigð-
isþjónustu. Þar hittir yfirskrift og boðskap-
ur 12. maí okkur sannarlega fyrir.
Elsa B. Friöfinnsdóttir
„Fátækt er versta gerð ofbeldis"
Með þessari tilvitnun í fleyg orð Mahatma
Gandhi hefur alþjóðasamband hjúkrunarfræð-
inga (International Council of Nurses, ICN)
formlega baráttu hjúkrunarfræðinga gegn fátækt
í heiminum. Fæðingardagur Florence Night-
ingale, 12. maí, er hinn árlegi alþjóðadagur
hjúkrunarfræðinga. I ár er hann tileinkaður bar-
áttunni gegn fátækt í heiminum. Líklega er eng-
inn einn þáttur sem hefur jafnmikil áhrif á heil-
brigði einstaklinga og þjóða og efnahagur. Oft er
talað um fjórþætt sanrband heilbrigðis og fá-
tæktar, þ.e. að vanheilsa leiði til fátæktar, fátækt
Ieiði til vanheilsu, heilbrigði sé tengt góðri af-
komu og góð afkoma leiði gjarnan af sér heil-
brigði einstaklinga og/eða þjóða.
1 þeim gögnum, sem ICN sendi aðildarfélögun-
um vegna alþjóðadags hjúkrunarfræðinga, koma
franr margar sláandi staðreyndir. Þar er m.a. sagt
að um 23% jarðarbúa þurfi að Iifa á minna en
einum bandaríkjadollar á dag; konur eru 70%
þessa hóps; af þeim 10,7 milljónum barna í þró-
unarlöndunum, sem deyja árlega áður en fimm
ára aldri er náð, deyja 49% af vannæringu; um 2
milljónir barna deyja árlega, þ.e. um 6000 börn
á dag, vegna ónógs hreinlætis; 54 þjóðir eru fá-
tækari í dag en þær voru árið 1990. Þetta eru
sláandi tölur sem fá mann til að þakka fyrir það
velmegunarþjóðfélag sem við Iifum í hér á iandi.
Þegar ICN gaf út hverjar áherslurnar yrðu á al-
þjóðadeginum í ár vaknaði sú spurning hvort
umræða um fátækt og heilbrigði ætti erindi við
velmegunarþjóðina Islendinga. Þó ofangreindar
staðreyndir eigi ekki við hér á landi þá á sannar-
lega eitt hinna fjögurra forma fátæktar við hér,
þ.e. það sem kalla má hlutfallslega fátækt
(relative poverty). Með hlutfallslegri fátækt er
átt við að hluti hóps eða þjóðar skorti tækifæri,
veraldleg gæði eða sjálfsvirðingu í þeim mæli
sem talin er eðlileg í því samfélagi sem viðkom-
andi lifir í. Hlutfallsleg fátækt snýst því ekki um
lífsnauðsynjar, eins og mat og húsaskjól (þó allt
Þeir fræðimenn íslenskir og stofnanir, sem
slcoðað hafa þróun heilbrigðisútgjalda hér á landi, komast all-
ir að sömu niðurstöðu sem er að hlutdeild sjúklinga í kostnaði
vegna heilbrigðisþjónustu hefur aukist síðustu ár. Rannsóknir
hafa jafnframt sýnt að aukinn fjöldi dregur við sig að leita eft-
ir heiibrigðisþjónustu vegna kostnaðar, tannlæknar staðhæfa
að þeir sjái breytingar á eftirspurn ákveðinna tekjuhópa eftir
þeirra þjónustu og nú síðast telja sjúklingasamtök að efna-
minni sjúklingar muni ekki geta keypt nauðsynleg lyf vegna
nýjustu breytinga á reglum um niðurgreiðslu lyfja. Efnahagur
fólks hér á Iandi virðist því sannarlega vera farinn að hafa
veruleg áhrif á möguleika fólks til að Ieita eftir heilbrigðis-
þjónustu. ICN bendir á að slíkur ójöfnuður ldjúfi samfélög og
leiði til óstöðugleika ásamt því að hafa neikvæð áhrif á fram-
leiðni þjóða þar sem atvinnuþátttaka og framleiðni hinna
efnaminni minnki.
I stefnu Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga í hjúkrunar- og
heilbrigðismálum er lögð áhersla á það sjónarmið að heilbrigð-
isþjónusta sé hluti mannréttinda og því beri að tryggja að all-
ir hafi jafnan aðgang að henni. I stefnunni er einnig lögð á-
hersla á að tryggt sé að niðurskurður og endurskipulagning
innan heilbrigðisþjónustunnar komi ekki niður á þeim sem
síst skyldi. I ljósi þeirra sparnaðaraðgerða, sem margar heil-
brigðisstofnanir hafa nú gripið til, og þeirra breytinga, sem
gerðar hafa verið á greiðsluþátttöku einstaklinga í heilbrigðis-
þjónustu, er mikilvægt að hjúkrunarfræðingar haldi vöku sinni
sem málsvarar skjólstæðinganna. Stjórn Félags íslenskra
hjúkrunarfræðinga hefur samþykkt að þema 12. maí ár hvert
verði leiðarljós í áherslum félagsins í stefnumótun um heil-
brigðismál það árið. Fátækt og heilbrigði verður því einnig til
umræðu á hjúkrunarþingi 5. nóvember næstkomandi. Þar
verður sérstök áhersla lögð á þátt hjúkrunarfræðinga í barátt-
unni gegn áhrifum fátæktar á heilbrigði. Hjúkrunarfræðingar
eru sú heilbrigðisstétt sem ver mestum starfstíma sínum með
skjólstæðingunum, er til staðar fyrir þá 24 tíma sólarhrings
árið um kring, og hefur því einstakt tækifæri til að greina
hvaða atriði hafa áhrif á heilbrigði og til hvaða ráða sé hægt að
grípa fyrir hvern einstakling. Mikilvægi framlags hjúkrunar-
fræðinga í opinberri stefnumótun og aðgerðum í heilbrigðis-
málum verður því seint ofmetið.
Tímarit hjúkrunarfræöinga 2. tbl. 80. árg. 2004