Norðurslóð - 22.05.1980, Page 2

Dagatal fuglanna
NORÐURSLÓÐ
Útgefendur og ábyrgðarmenn:
Hjörtur E. Þórarinsson, Tjörn, Svarfáðardal
Jóhann Antonsson, Dalvik
Óttar Proppé, Dalvik
Afgreiðsla og innheimta: Sigríður Hafstaö, Tjörn
Ljósmyndari: Rögnvaldur Sk. Friðbjörnsson
Prentun: Prentsmiðia Björns Jónssonar
Eftir langan, norrænan vetur er
gaman að fylgjast með komu
farfuglanna. A veturna dvelja
hjá okkur svo sárafáar tegundir
fugia nema þær, sem halda sig á
og við sjóinn og næra sig af
nægtaborði hans.
Alltaf höfum við þó krumma
karlinn að skemmta okkur við.
Sömuleiðis rjúpur, og þar sem
þær eru, þar sést Iíka alltaf fálki
við og við. Ekki má heldur
gleyma snjótittlingnum og
heldur ekki auðnutittlinggun-
um, sem koma og fara eftir
tíðarfarinu. Og þar sem er
dálítið opið vatn á tjörn eða
skurði, þar má oftast ganga að
stokköndinni og stundum líka
gulöndum (stóru toppönd), sem
eru allra fugla fegurstir á
vetrum, þ.e.a.s. blikinn með
sinn rjómagula undirlit.
Fyrir utan þessa heimilsföstu
fiðruðu sambýlinga okkar sjást
nú oft allan vpturinn skógar-
þrestir, sem svo mjög hefur
fjölgað á síðari árum. Og í vetur
var hér alltaf að sveima a.m.k.
einn svartþröskur, gestur villtur
vega frá heimkynnum sínum
suður í Evrópulöndum.
Þegar daginn lengir og komið
er fram í apríl megum við búast
við að fara að sjá fyrstu sumar-
fuglana. Þá er þess virði að hafa
opin augun og taka eftir í hvaða
röð þeir birtast hér á norrænni
slóð.
7. apríl fyrstir allra komu
svanirnir 5 eða 6 talsins og
settust á vökina á Tjörninni, þá
sem nálega aldrei lokast með
öllu nú, eftir að meira og
volgara vatn tók að streyma til
hennar úr Laugahlíðarbrekk-
unum. Bráðlega voru þó svan-
irnir bara orðnir tveir, líklega
gömlu heimasvanirnir, en hinir
hraktir eitthvað burtu.
Nú sitja þessi svanir á 6
eggjum í hreiðurhrúgu, sem þeir
hafa hlaðið upp og stendur eins
og þúfa upp úr vatninu, sem
hækkar nú óðum í vorleysing-
unum. Heppnir mega þeir heita
ef þeim tekst að unga út, áðuren
vatnið færir allt láglendið í kaf.
8. apríl. Allt í einu eru komn-
ar fleiri endur á vökina, rauð-
höfðar. Þetta er merkilegt, þeir
eru ekki vanir að koma hingað
fyrr en eftir miðjan apríl. En
gaman er að heyra í þeim lang-
dregið, hátt pípið, sem alltaf er
hægt að þekkja þá á, þó þeir
sjáist ekki. Þeim á eftir að fjölga
mikið, því.þeir eru næstalgeng-
asta öndin hér um slóðir á eftir
stokkönd (grænhöfða).
15. apríl. Um morguninn eru
komnar 2 grágæsir á hólana
neðst í túninu, fyrstu fulltrúar
þeirrar stóru hjarðar gæsa, sem
á eftir að koma og hreiðra sig
fram um allan dal í vor. Þessar
hafa líklega verið í Skotlandi í
vetur. Kannske hafa þær eytt
vetrinum hjá vatni einu ágætu,
sem heitir Loch Levan á aust-
urströndinni. Þar eru mörg-
þúsund íslenskra gæsa á hverj-
um vetri.
19. apríl. Kominn er sægur af
hettumávum og sveimar yfir
vökunum, sem nú eru orðnar
fleiri og stærri. Einhverjir þeirra
hafa máske verið hér niður við
sjóinn í vetur, en hingað hafa
þeir ekki komið fyrr. Þetta er
stóri bróðir kríunnar okkar,
duglegur og fallegur fugl, en
ekki þokkasæll af mönnum, því
hann er talinn frekur og rán-
gjarn - - og ekki alveg að
ástæðulausu.
24. apríl, sumardagurinn
fyrsti. Þetta var skemmtilegt,
það eru komnir flórgoðar á
Tjörnina, einir 10-12 saman.
Þeir halda vel hópinn á miðri
tjörn, leika sér af miklu fjöri og
stinga sér fagurlega eftír æti úr
botninum. Sérkennilegur fugl
2 - NORÐURSL ÓÐ
flórgoðinn. Hannerekki önd og
hefur ekki sundfit. Samt syndir
hann og kafar á við hvaða önd
sem er og nýtur þess, að tærnar
eru breiðar og flatvaxnar og
leggjast hver að annarri í
sundinu og mynda ágæta ár til
að róa með.
Hausinn hans er rauðbrúnn
og augun eldrauð á litinn. Og
vei þeirn, sem þarf að handleika
hann t.d. losa hann úr neti. Það
er betra að vera ekki allt of
viðkvæmur með fingurna á sér.
Þessi litla skepna berst af mikilli
hörku og bítur allt, sem fyrir en
26 apríl, alltaf sama bliðan. I
dag heyrðist í stelknum. Hann
gellur af miklum móði niður á
skurðbökkum. Alltaf er hann
fyrstur vaðfugla til að skila sér
hingað til okkar. Þarna er hann
kominn upp á tún ogspígsporar
á hólnum á rauðu fótunum
sínum. Rauðsokkur ættu
kannske að taka hann upp í
skjaldarmerki sitt? Eða kannske
óðinshanann af annarri ástæðu?
Við bíðum nú eftir honum.
27. apríl, sunnudagur. Nú
sást lóuhópur á flugi, einar 20
saman eða fleiri. Og einhver-
staðar niðri á hólum heyrðist
líka fí-fí og svo dýrðin-dýrðin.
Það er ekki um að villast, vorið
er komið og grundirnar eru líka
farnar að gróa a.m.k. þær
þurrustu. En verum ekki ofviss,
að allur vetur sé úti, spóinn er
ekki kominn ennþá.
29. apríl. Og þá er skúföndin
komin, þessi litla en snarlega
önd, sem nú er orðin svo algeng
hér var áður sárasjaldgæf. Hún
er litla systir duggandar og
hefur tekið sæti hennarhér á
Tjörninni.
Skúföndin er mikill ágætis
kafari, ekki eins og flestar hinar
endurnar, sem verða að láta sér
nægja að stinga sér upp á
endann með afturpartinn upp
úr og freista þess að ná í þann
gróður, sem teygist frá botni.
Eða þá smádýr úr botni, ef nógu
grunnt er. Svo leika þær sér svo
litstilega, þessar svarskjóttu
litlu endur með peysufataskúf-
inn aftur frá kollinum. Eða er
það ástin, sem er hlaupin í
unglingana?
30. apríl. Nú gerist stutt tíð-
inda milli, jaðrakaninn er kom-
inn. Þennan fugl sáum við
aldrei, aldrei hér í gamla daga.
Þetta er eiginlega Sunnlending-
ur, sem hefur flutt sig hingað
norður á síðustu tveimur ára-
tugum eða svo. En þó hann sé
aldrei nema Sunnlendingur, þá
er hann samt ljómandi fallegur
og skemmtilegur fugl á háu
fótunum sínum og rauðgula lit-
inn um háls og höfuð. Það er
gaman að sjá hann á flugi,
hvernig hann teygir fæturna
þráðbeint aftur og þenur stélið.
Söngur hans er líka áberandi,
nýr tónn í hina miklu symfóníu
fuglanna, sem hljómar hér allt
vorið, þegar veður er gott.
1. maí. í dag sáust helsingjar.
Dálítill hópur var að næra sig á
Helgafellstúninu niður við ána.
Þar þykir þeim gott að vera og
hvíla sig og hressa áður en
lengra er haldið. Næstu daga
sjást stórir hópar þeirra fram
um alla sveit, helst meðfram
ánni. Þessir stóru og íturvöxnu
fuglar gista hjá okkur í nokkrar
vikur vor og haust á leiðinni til
og frá varpstöðvunum á Aust-
ur-Grænlandi. öll þekkjum við
helsingjann hér um slóðir, en
það gera ekki allir íslendingar.
Hann er nefnilega vanafastur
fugl og flýgur yfir ísland eftir
ákveðnu belti. Nánarsagt lætur
hann helst aldrei sjá sig autan
við Skjálfandafljót og ekki vest-
ar en í Hrútafirði,
2. maí. Þarna er grátittlingur-
inn kominn. Lítill, óásjálegur,
grámórauður skuddi skýst í
stórum sveigum til og frá í kring
um bæinn. En þó hann sé ekki
næsta glæsilegur syngur hann
þó allra spörfugla best og á til
marga og ólíka strengi í hörp-
unni sinni.
En það gerir hann ekki fyrr en
seinna í vor, þegar konan er sest
á eggin mórauð og „líkust
lambasparði" eins og skáldið
sagði.
3. maí. Það hefur frést, að
heyrst hafi í hrossagauk.
Kannske er hann kominn fyrir
nokkrum dögum, en ekki er það
staðfest fyrr en í dag. Ekki var
það samt hneggið fræga, sem
vitnaði um komu hans, heldur
tíst-tíst-tístið, sem hann gefur
frá sér einnig sitjandi. Hneggið
framleiðir hann bara á fluginu
og ekki að ráði fyrr en frúin er
sest á.
7. maí, nú er góða veðrið á
bak og burt. Þessa dagana blæs
köld norðanátt með fjúki og föli
á jörðu. Allt hljóðnar í ríki
fuglanna og vakirnar á Tjörn-
inni skreppa saman.
Samt voru allt í einu komnir
tveir nýir gestir. í morgun var
steinklappa að vappa í taðinu
framan við fjárhúsin. „Sten-
skvetta“ segir sænska fjósa-
konan, sem vinnur hérna þenn-
an mánuðinn. Og um kvöldið,
þegar farið er í fjósið er maríu-
erla komin og fiýgur í tignar-
legum bogum milli fjóss og
bæjar. Nú er hægt að sjá í sömu
andránni 6 tegundir spörfugla,
því auk þesSara tveggja eru
hérna í tijánum þröstur og
auðnutittlingur og grátittlingur
í varpanum, en upp á túni er
aragrúi, heilt ský af snjótittling-
um, sem reyndar eru sem óðast
að breytast í sólskríkjur.
11. maí. Eftir viku norðan-
rumbu er aftur komið vorveður,
sólskin og miklu hlýrra. Og það
er eins og við manninn mælt,
spóinn er kominn og kastar nú
sinni sérkennilegu kveðju á allt
og alla. Nú er vonandi að treysta
megi hinu fornkveðna, sem
skáldið kvað, að „Vetrar úti þá
er þraut / þegar spóinn vellir
graut“.
14. maí, krossmessa, vinnu-
hjúaskildagi. í dag ætti þernan,
öðru nafni krían, að koma í
vistina. Ójú, það gerir hún líka.
Innan um stóru bræður, hettu-
mávana, eru reyndar komnar
nokkrar kríur. Þær sveifla sér til
og frá og stöðvast svo skyndi-
lega og halda sér kyrrar á púnkt-
inum í loftinu með eldsnöggum
vængjaslætti. Líklega hafa þær
nú séðst einum eða tveimur
dögum fyrr út við sjó eða niður
á Hrísatjörn. En hér ekkifyrren
í dag.
Stundvís fugl krían. Og þó
þarf hún að ferðast lengri leið í
sumarvistina en nokkur annar,
nefnilega sunnan úr Suður-
íshafi, yfir tempruðu beltin og
hitabeltið og allt það. Segið þið
svo að land okkar sé ekki gott
og eftirsóknarvert.
15. maí. Þarna kom stóri,
vondi frændi kríunnar þ.e.a.s.
kjói. Hann flaug hratt hér fram
með skurðunum, alveg niður
við jörð, svo aðeins sást með
naumindum, að hann var hvítur
á kviðnum. Skjótti kjói er þetta
litarafbrigði kallað. Það er sagt
að þriðjungur af stofninum sé
„skjóttur“. Hinir % eru allir
brúnir. En brúnir eða skjóttir,
allir eru þeir jafnfrekir og and-
styggilegir við litlu systur, krí-
una, og lemja hana til að sleppa
við sig mörgum góðum bita,
jafnvel þó hún sý kyrfilega búin
að kyngja honum niður í maga.
17. maí, þjóðhátíðardagur
Noðrmanna. Utan af túni heyr-
ast langdregnar skríkjur, sem
vitna um komu enn eins sumar-
gests. Það er lóuþrællinn. Það
stemmir, hann kemur venjulega
um miðjan maí og hefur þá
engar vöflur á, heldur sest mitt í
næsta lóuhóp. Það er skrýtið,
að þessi litli angi skuli þykjast
þess umkominn að haldá hóp
með svp miklu stærri og frægari
fugli. En líklega er það liturinn,
sem gerir hann svo höfðingja-
djarfan. Hann er nefnilega með
þessa svörtu bringu og maga,
rétt eins og lóan og með gul-
dröfnóttan möttul á bakinu eins
og hún. Hinsvegar er rödd hans
öll önnur og aldrei skal hann
heyrast segja dýrðin-dýrðin eins
og stóra systir.
18. maí, sólskin og sunnan-
vindur og hlýrra en nokkru
sinni fyrr. í dag sást að síðasti
sumargesturinn var kominn.
Niðri á Tjörn sátu litlir fuglar,
mjög ókyrrir þó, alltaf að fljúga
upp og gantast eitthvað hver við
annan. Tylla sér svo niður aftur
synda nokkra metra með rykkj-
um og skrykkjum, fljúga svo
upp enn á ný. Og hver skyldi
það vera annar en óðinshaninn,
sem hagar sér svona?
Óðinshaninn kemur alltaf
síðastur, stundum seinna en
þetta. Sá er nú skrýtinn í hátt-
um, það er varla vogandi að
segja frá því, það er svo vont
fordæmi. það er nefnilega svo-
leiðis, að konan er til muna
stærri og glæsilegri en karlinn.
Hún hefur rautt skart um háls
og herðar, en karlinn er allur
ósköp grár og ómerkilegur. Og
svo er það hastarlegasta af því
öllu saman, hann verður að sitja
Á sumardaginn fyrsta, 24. apríl,
fór fram skemmtileg athöfn i
Sundskála Svarfdæla. Þar var
saman kominn hópur manna,
50 eða fleiri. Það voru afkom-
endur og v.enslamenn Kristins
heitins Jónssonar sundkennara,
svo og sveitarstjórnar- ogskóla-
nefndarmenn af Dalvík og úr
Svarfaðardal. Ennfremur hóp-
ur barna úr Húsabakkaskóla
ásamt með kennurum.
Tilgangur samkomunnar var
að afhjúpa og afhenda sund-
skálanum koparskjöld með lág-
mynd af Kristni, sem komið
hafði verið fyrir á norðurvegg
skálans yfir svölunum. Gefend-
ur eru börn og tengdabörn
Kristins. Minningargjöf þessi er
gefin í tilefni 50 ára afmælis
skálans í fyrra og var tilkynnt
um hana á skálahátíðinni þá.
Heimir lýristinsson, skóla-
stjóri, hafði orð fyrir gefendum
og afhenti gjöfina með stuttri
ræðu. Fyrir hönd þiggjenda tal-
aði Halldór Jónsson, oddviti á
Jarðbrú og þakkaði gjöfina. Þá
sýndu börnin úr Húsabakka-
skóla undir stjórn kennarans
á eggjunum mestallan tímann,
meðan frúin spókar sig út um
alla skurði og tjarnir og syndir
af hjartnas lyst með einkenni-
legu blöðkutánum sínum. Hall-
dór Laxness kallar hana stund-
um mógrafaálft, svo ólíku sem
þar er nú saman að jafna.
Út af þessu furðulega háttar-
lagi er það, að manni dettur í
hug, að rauðsokkur gætu
kannske tekið mynd af þessum
fugli upp á skjaldarmerki sitt
ekki síður en stelkinn.
Hér endar dagatal fuglanna.
Það að hafa reyndar fallið úr
nokkrir ágætir fuglar, sem
einhvern veginn hafa læðst inn í
raðirnar án þess eftir væri tekið
fyrr en seint og um síðir. Það
eru t.d. langt síðan einar 3 anda-
tegundir bættust í hópinn. Það
ér urtönd og grafönd, sem báðar
eru „hálfkafarar“ þ.e. stinga sér
á endann og busla með fótunum
í vatnsyfirborðinu. Og svo eru
það fáeinar duggendur, sem
kafa eftir fæðunni og gjóta
kargulum augum í allar áttir
eftir æti á hinu ríkulega mat-
borði, sem Tjörnin er með öll-
um sínum botngróðri og smá-
dýralífi.
Svo er líka kominn smyrill,
sem kemur eins og örskot ein-
hversstaðar ofan úr klettum og
steypir sér eftir einhverjum
spörfuglinum hérna kring um
bæinn eða grípur jafnvel smá-
önd eða óðinshana af vatninu.
Ekki tjóir um það að fást,
nátturan vill hafa það svo, og
hún veit hvað hún syngur.
H.E.Þ.
Björns Daníelssonar sund eins
og það hefur verið kennt í Sund-
skála Svarfdæla í 50 ár.
Sem aukanúmar á pró-
gramminu var það, að Jóhann
G. Sigurðsson fyrrv. bóksali,
maður á 80. aldursári, stakk sér
til sunds og lék nokkrar listir í
vatninu, en hann var í hópi
fyrstu nemenda í sundskálan-
um, þá maður um þrítugt.
Veður var risjótt þennan
fyrsta sumardag, svalt og él til
fjalla. En þegar á leið stytti upp
og hlýnaði og gerði milt vor-
veður. Minntust eldri menn
þess, að einmitt þannig hafði
veðri verið háttað daginn þann
fyrir 51 ári, þegar skálinn var
vígður.
Að athöfn lokinni var gestum
boðið til kaffidrykkju í mötu-
neyti Húsabakkaskóla á vegum
hrepps og bæjar, sem skálann
eiga.
Var athöfn þessi öll með hin-
um mesta menningarblæ og öll-
um hlutaðeigendum til sóma og
minningu hins ástsæla sund-
kennara, Kristins Jónssonar, til
verðugs heiðurs.
Gefendur minningarskjaldarins uppi á svölum sundskálans.
Minningarskjöldur Kristins sundkennara