Norðurslóð - 22.01.1985, Page 2

Norðurslóð - 22.01.1985, Page 2
NORÐURSLÓÐ Útgefendur og ábyrgðarmenn: Hjörtur E. Þórarinsson, Tjörn Svarfaðardal Jóhann Antonsson, Dalvik Afgreiðsla og innheimta:Sigriður Hafstað, Tjörn Sími 96-61555 Ljósmyndari: Rögnvaldur Sk. Friðbjörnsson Prentun: Prentsmiðia Björns Jónssonar Leitin að hinum seka l>að er ekki umdeilt, að síðustu þrjú árin hef’ur íslensk þjóð lifað nokkra þrengingartíma. l>jóðartekjur hafa dregist saman. 'l'il skiptanna hefur sannanlega verið eitthvað minna en áður. Vandasamt er að skipta réttlátlega þjóðartekjunum milli þegnanna, meira að scgja aukningu þeirra. Þegar jafna þarf niður lækkun tekna, er hætt við, að réttlætið í þeirn efnum verði afstætt. Nú er talið, að ekki halli lengur undan fæti svo hægt er að staldra við og meta hvernig til hali tekist að jalna byrðum ntilli manna og hópa í þessu þjóðfélagi. Leiðrétta rná þá það sem miður hefur tariö í þessum efnurn. Umræða á vettvangi stjórnmálanna hefur miðast viö leitina að hinum seka. Ef eitthvað fer miður hlýtur það að vera einhverjum að kenna. l>á heyrist gjarnan: „Þetta er þér að kenna en ekki mér.“ Best tekst til að mati áhorfcnda stjórn- málabaráttunnar þcgar einhver persóna liggur í valnurn eftir átökin. Ýmiss dæmi má nefna þar sem þjóðarhagsmunir hverfa, þeim jafnvel fórnað, fyrirsvona persónukarp, en þau, verða ekki rakin hér. Þegar halla tók undan fæti, urðu margir til að skella skuld- inni á sjávarútveg. Meint offjárlcsting í sjávarútvegi var talin ástæðan fyrir versnandi lífskjörum. Heil atvinnugrein var fundin sek og henni hefur verið refsað. Slæm alkoma sjávar- útvegsfyrirtækja er sögð vegna ofljárfestíngar þeirra og ein- faldlega sagt, þeim var nær. Heilu byggðalögin líða nú lyrir ótrygga stöðu sjávarútvegs. Byggðaröskun stendur nú yfir á þann hátt, að fólk flytur á höfuðborgarsvæðið. Þar eru höfuðstöðvar þeirra atvinnu- greina, sem ekki hala verið lundnar sekar, þ.e. ýmiskonar þjónustu-, verslunar- og bankastarfsemi. í þessum greinum er nú uppgangur, þeim þarfekki að refsa fyrir olljárfestingu. Aðþrengd þjóð í vanda hefur lundið hvar verðmætasköpunin er, eða þurfum við að efast? Er ef til vill eitthvað að í okkar hagkerfi þannig að verðmætasköpunin í þjóðlclaginu er ekki rétt skráð? J.A. Hjartans þakkir til allra sem glöddu mig áníræðisafmœli mínu 27. desember síðastliðinn. Guð blessi ykkur öll. Gestur Vilhjálmsson. Hjartanlega þakka ég vinum mínum og vandamönnum öllum, sem mundu eftir mér á áttrœðisafmœli mínu, 15. desember og sýndu vinarhug sinn með heimsóknum, gjöfum og skeytum. Guð blessi ykkur öll. Gunnlaugur Jónsson á Atlastöðum. Þökkum auðsýnda samúð við andlát ogútför móður okkar og ömmu Svanfríðar Bjarnadóttur Börn, barnabörn og barnabarnabörn Þökkum auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og jarðarför Þorsteins Þorsteinssonar Stórhólsvegi 4, Dalvík Eiginkona, sonur, tengdadóttir, barnabörn og barnabarnabarn Tilkynning Ýmsir sem hafa viljað ná í sóknarprestinn á Dalvík hafa hringt árangurslaust í síma 61350, númerið sem sr. Stefán hafði. En með nýjum presti kom einnig nýtt númer, og verða þeir sem ætla sér að hafa tal af klerki símleiðis að hringja í síma 61685. Eru sóknarbörnin beðin að skrifa það á vísan stað. Lausnir jólagetrauna verða birtar í nœsta blaði Nýlega fékk Norðurslóð sendingu frá Helga Hallgrímssyni safnverði á Akureyri. Það er ritsmíð upp á 20 síður, sem Helgi nefnir Vættar- stöðvar í Dalvíkurumdæmi með undirtitli Bústaðir huldra vætta og álagastaðir í Dalvíkurumdæmi. Bauð hann blaðinu greinar þessar til birtingar. Þar sem þetta er efni, sem margir hafa áhuga á og fjallar auk þess um heimastöðvar margra lesenda og þar sem vitað er auk þess að Helgi Hallgrímsson er hinn skemmtilegasti rithöfundur og kann manna best að fjalla um náttúrulega og yfirnáttúrulega? hluti þá þótti okkur meira en sjálfsagt að þiggja gott boð og birta þetta efni í blaðinu. En þar eð ritsmíðin er löng og blaðið smátt þá hefur verið ákveðið í samráði við höfund að hafa þetta framhaldsefni í blöðunum, sem koma út í janúar-júní á þessu herrans nýbyrjaða ári. Við birtum þetta undir nafninu Vættarstöðvar í Dalvíkurumdæmi I-VI. Bústaðir huldra vætta Svo segir i fornum fræðum, að þegar landnámsmenn komu til Islands hafi þessi eylenda verið full af landvcettum, stórum og smáum, og þurfti þvi að viðhafa alla gát þegar menn tóku sér fasta búsetu, svo þeir þrengdu ekki kosti vættanna fram úr hófi. Orðið landvættur mun þá hafa verið notað í víðri merkingu um allar þær hulduvættir sem byggja löndin án sérstakra tengsla við mannfólkið, svo sem álfa, huldufólk, dverga, dísir og tröll, og etv. einnig um vætti í skepnulíki svosem nykra og sækýr. Svo virðist um þessar verur hafi þó smám saman orðið að hopa fyrir vaxandi byggð og umsvifum mannanna. Tröllin leituðu til afskekktra og lítt aðgengilegra staða, en álfar og huldufólk leitaði skjóls í klettum eða hólum. Þannig lifðu þessar verur oftast í allgóðu sambýli við mannfólkið. Þótt stundum kæmi til árekstra, var hitt þó tíðara, að samskiptin væru góð og til gagnkvæms ávinnings. Oft tileinkuðu álfar sér ákveðna bletti og ákveðin land- not, sem líta má á sem leyfar af upprunalegum eignarétti þeirra á öllu landi. Það kallast álaga- blettir eða álagastaðir, og eru þeir fjölmargir í öllum hér- uðum, þótt þéttleikinn sé afar misjafn. Einkaafnot vættanna af þessum stöðum helgast af margra alda gamalli hefð, sem virt var af ábúendum kynslóð eftir kynslóð, og er svo yfirleitt enn í dag, enda hefna vættirnir þess oftast ef út af því er brugðið. Þess eru líka dæmi, að álög hafa orðið til af manna völdum, einkum í sambandi við legstaði þeirra og fólgið fé. Hér verður leitast við að gefa yfirlit um bústaði landvætta og álagastaði í lögsagnarumdæmi Dalvíkur í Eyjafirði, sem getið er í rituðum eða prentuðum heimildum. Er mest stuðst við Örnefnaskrár Jóhanesar Óla Sæmundssonar fyrrv. náms- stjóra er hann safnaði til á árunum kringum 1960, en þær eru aðeins til í fáeinum Qöl- rituðum eintökum svo og ör- nefnahandrit úr fórum hans, sem geymd eru í Skjalasafni Eyjafjarðar á Akureyri. Þá hefur verið leitað til nokkurra fróðra manna, sem eru stað- kunnugir á svæðinu, og hafa þeir Sigutjón Sigtryggsson, nú búsettur á Siglufirði, og Steingrímur Þorsteinsson Ritstjori. kennari á Dalvík lagt ýmislegt til. Síðastliðið sumar fórhöfund- ur einnig um þetta svæði í fylgd með Þóri Haraldssyni mennta- skólakennara á Akureyri, sem er upp alinn á Dalvík, og mikill áhugamaður um þessi fræði. Þá voru nokkrir þessara vætta- bústaða skoðaðir, og teknar ljósmyndir af þeim. Vil ég nota tækifærið og þakka þessum ágætu mönnum fyrir ómetanlega aðstoð þeirra. En betur má ef duga skal,því að í þessu efni eru seint öll kurl til grafar borin. Vil ég hérmeð skora á þá sem betur vita um þá staði eða atburði semsagt staði eða atburði sem sagt verður frá hér á eftir, að láta mig vita af því, og helst að senda mér línu þaraðlútandi. Fátt er svo smávægilegt að það geti ekki verið einhvers virði í þessu sambandi, og öllum upplýsig- um verður vandlega haldið til haga. Einhverjum kann að þykja, sem þetta sé úreltur fróðleikur og lítils virði að rifja hann upp, en því er ég ekki sammála. hér er um að ræða eldforna menningar- arfleifð, sem enn á sér djúpar rætur í hugarheimi flestra Islendinga, on margir líta á sem engu. minni raunveruleika en hið daglega líf, þrátt fyrir tveggja alda niðurrifsstarfsemi hinnar •’okölluðu efnishyggju. Kulduhólar á Hálsi Örnefnaskrá Jóhannesar Óla Sæmundssonar getur þeirra þannig: (bls.343) „Hóll einn, alllangt suður og upp frá, heitir Hádegishóll, og má segja að hann sé rétt í hádegisstað, heiman frá bænum skoðað. Vestar og nær Hálsá eru Huldu- hólar. Þar var talinn huldu- fólksbústaður. Er þá komið suður fyrir Sauðagil.“ Svo er að skilja að hólar þessir séu skammt fyrir utan Ríplana, sem svo eru nefndir, í mynni Háls- dals, en þar-eru víða hólar og erfitt að skera úr því, hverjir bera þetta nafn. Engin sögn er um þennan stað svo mér sé kunnugt. Beitarhúsamór á Hamri Er efst á svonefndum Hamars- mýrum, sunnan við Borgirnar, sem blasa við ofan við bæinn. Eru tóftir Beitarhúsanna rétt við móinn. í mónum er álagablettur, sem ekki má slá, ef ekki á illt af að hljótast, en ekki fer samt sögum af neinni huldufólks- byggð þar. Um aldamótin 1900 fékk bóndinn á Hálsi (líklega Jón Jónsson frá Litlu-Hámundar- stöðum, er þar bjó 1887-1917) leyfi til heyskapar umhverfis Beitarhúsin, og sló m.a. álaga- blettinn. „Ekki tókstbeturtilen svo að næsta vetur létust 18 kindur úr ókennilegum sjúk- dómi á Hálsi, og var auðyitað kennt um heyskapnum í Beitar- húsamónum.“ Grásteinn á Hamri Raunar talinn vera á merkjum Hamars og Skáldalækjar. „Þar er mikill huldufólksbústaður, að sögn gamals fólks“, segir JÓS í Örnefnaskrá sinni. Þetta er stór og áberandi steinn, líklega um 3 m á hæð og aðeins minni að þvermáli, mjög vaxinn skófum eins og nafnar hans flestir. Hann stendur norðaustan í holtinu um 100-150 m norðan við Hitaveituhúsið, sem þar var reist fyrir nokkrum árum, (utan girðingarinnar). Nokkurt nýlegt jarðrask er umhverfis hann. Ætti Hitaveita Dalvíkur að sjá sóma sinn í því að laga til kringum steininn og umgangast hann með tilhlýðilegri virðingu. Má ætla að hitaveitan blessist ekki verr þótt það væri gert. Hugsanlegt er að huldufólkið í Grásteini hafi átt tún í Beitar- húsamónum, þótt líklegra sé að það tilheyri einhverri byggð sem nær er. Álfhóll á Hrísum Svo nefndist einstakur aflangur melhóll, neðst (vestast) í Hrís- móum, sunnan þjóðvegarins og rétt fyrir vestan núverandi heim- veg að Hamri. Hóllinn var um 80 - 100 m langur, þakinn grunnum jarðvegi og vaxinn hrísi og lyngi eins og móarnir umhverfis. Fyrir allnokkrum árum var hafin malartaka úr hólnum og er hann nú (1984) rústir einar. Mun Vegagerð Ríkisins hafa staðið þar að verki, en einnig mun þar hafa verið tekin möl vegna hitaveitu- framkvmda á Hamri. (Ekki er þess getið að nein eftirmál yrðu af eyðileggingu hólsins af hálfu íbúa hans). Árið 1916 fannst kuml á Álfhóli „Maðurinn sem fann kumlið, sá bein standa út úr þúfu, sem ekki var sérkennilegri að sjá en aðrar þúfur þar umhvefis.“ Virðist kumlið hafa Framhlaupshólar á Hálsdal. Eru þetta Hulduhólarnir? 2 - NORÐURSLÓÐ

x

Norðurslóð

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Norðurslóð
https://timarit.is/publication/1253

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.