Norðurslóð - 22.09.1988, Qupperneq 4

4 - NORÐURSLÓÐ
Gunnar Markússon í Þorlákshöfn
Minningahrot með
viðaukum og ívafl I
í nokkur ár hefir svarfdælskur
vinur minn öðru hverju verið
að nefna við mig, að setja á
blað eitthvað af endurminning-
um mínum frá árinu 1955 þeg-
ar kennsla hófst að Húsa-
bakka. Það hefír þó einhvern
veginn farið svo, að á prjónum
mínum hafa verið önnur verk-
efni, sem ég taldi brýnni. En í
vor (1988), þegar ákveðið var
að ég dveldi í tvo mánuði hjá
dóttur minni í Ameríku, sá ég
fram á æði marga aðgerðar-
leysisdaga svo ég bjó mig út
með nesti og nýjan penna.
Þessi fyrirhyggja kom sér vel
því þegar hitinn utan dyra
rokkar á milli 35 og 40 stig á
selsíusmæli er gott að geta set-
ið inni í kældu herbergi og
hugsað um sunnlenskt slagveð-
ur og norðlenska stórhríð.
Árið 1955 fóru þeir Tító og
Adenauer til Moskvu til þess að
ræða um batnandi sambúð ríkja
sinna við Sovétríkin. Frakkar
veittu Túnis heimastjórn, en á
annað þúsund manns féllu í Alsír
og Marokkó vegna óska þeirra
þjóða um sömu réttindi.
Á Mexikóflóa og austurströnd
Bandaríkjanna geysuðu fellibylir
og stórflóð, sem ollu dauða
hundraða manna og eignatjóni
sem talið var í milljörðum dala.
í byrjun ágúst hófst í Genf ráð-
stefna um friðsamlega notkun
kjarnorkunnar og í Færeyjum var
Klakksvíkurdeilan í algleymingi.
En þegar sumarið 1955 ber á
góma okkar, sem þá áttum heima
á Suðurlandi, er það ekki þetta,
sem fyrst kemur upp í hugann,
heldur rigning og aftur rigning.
Þetta ár var ég skólastjóri að
Flúðum í Hrunamannahreppi og
lifði því og hrærðist meðal þeirra
manna, sem áttu allt sitt undir sól
og regni og vegnaði því aðeins
vel, að hvorugt væri veitt af
neinni ofrausn á kostnað hins.
Vorið hafði verið svo þurr-
viðrasamt, að bændur voru farnir
að hafa áhyggjur af.
Á hvítasunnudag (29.5.) var
fermt í Hrunakirkju og við hjón-
in vorum í fermingarveislu um
kvöldið.
Mér er enn í minni gleði
manna þegar við komum út upp
úr miðnættinu og mildur og hlýr
vorúðinn strauk um vanga okkar.
Við vorum sammála um að þetta
væri svo sem engin rigning, en ef
hún yxi aðeins með morgninum
þá væri sárasta þorsta jarðarinnar
svalað í bili.
Og rigningin óx og óx og hélt
áfram að vaxa. Tuttugasta og
fyrsta júlí segir Morgunblaðið frá
því, að í júní hafi verið 21 úr-
komudagur í Reykjavík - og bæt-
ir svo við - „þá var rosinn þó ekki
byrjaður fyrir alvöru“.
í fyrirsögn í sama blaði 6. ágúst
segir að aðeins hafi verið 3 þerrir-
dagar í síðasta mánuði og í grein-
inni segir, að þetta sumar minni
mjög á sumarið 1899.
Og enn rigndi.
Tuttugasta og fimmta ágúst tal-
ar Morgunblaðið um neyðar-
ástand. Fyrsta sept. birtist mynd
af tveim stúlkum í sundbolum.
Undir myndinni stendur: „Það er
sem ykkur sýnist. Stúlkurnar eru
í baðfötum og það sem meira er -
myndin er tekin í Reykjavík síð-
asta sunnudag. - Þá sá til sólar.“
En það er eins og karlinn sagði
forðum: „Það amar sitt lítið að
konu minni hverri.“
Fyrir norðan var sumarið ein
nóttlaus voraldarveröld þar sem
„folöldin þá fara á sprett og fugl-
inn syngur, og kýrnar leika við
kvurn sinn fingur.“
í septemberbyrjun er þess get-
ið í frétt úr Þingeyjarsýslum, að
heyskapur þar hafi verið leikur
einn, nema hjá þeim, sem gerðu
vothey. - Þeir urðu að standa í
því að sprauta vatni á heyið til
þess að verkun heppnaðist.
En þótt mikið rigndi var úr-
koman samt ekki aðaláhyggju-
efni okkar hjónanna. Áhyggjur
okkar snérust mest um húsnæði
það, sem við vorum í.
Við höfðum flutt að Flúðum
fyrir fjórum árum með tvö börn
og þá í allt of lítið húsnæði, en
von um stækkun því nýr skóli var
ofarlega á óskalista Hruna-
manna.
Um veturirtn (1955) höfðu ver-
ið samþykkt ný lög um skóla-
byggingar og virtust mér þau
mundu drepa þessa drauma niður
í nokkur ár.
Hvað áttum við að gera? Börn-
in voru orðin 4 og auðvitað seld
undir það lögmál allrar æsku, að
vaxa og þurfa meira svigrúm.
Hins vegar er sveitin falleg og
gott að vinna bæði með skóla-
nefnd og hreppsnefnd og við
höfðum eignast þarna vini, sem
erfitt var að skiljast við.
Svo var það einn slagveðurs-
daginn í ágúst að Sigurlaugu
barst bréf frá Dagbjörtu föður-
systur sinni á Grund í Svarfað-
ardal.
Þar lýsir Dagbjört heimavistar-
skóla, sem Svarfdælingar væru að
Ijúka við að byggja en enginn
kennaralærður maður hefði sótt
um að fá að kenna við. í lok
bréfsins spyr hún hvorl við
þekkjum ekki, í kennarastétt-
inni, einhvern þokkalegan mann,
sem fáanlegur væri til að sækja
um skólastjórastöðuna hjá þeim
Svarfdælingum.
Bréf þetta olli heilmiklum
umræðum þar á Flúðum.
Ég - hreinræktaður Sunnlend-
ingur í marga ættliði - hafði
stundum látið þau orð falla, að ég
vonaðist til að verða aldrei svo
aðþrengdur að ég neyddist til að
vinna fyrir lifibrauði mínu norð-
an Holtavörðuheiðar.
Að vísu hafði ég notið gistivin-
áttu - sumars og sólar - hjá
tengdaforeldrum mínum á Akur-
eyri og öðrum góðum Eyfirðing-
um. Eg vissi því fullvel, að það
var engin mannhætta að flytja
norður. Auk þess hafði ég heyrt
einn mætasta skólamann lands-
ins, Snorra Sigfússon á Akureyri,
mæra Svarfdælinga umfram aðra
menn.
En samt. - Svarfaðardalur var
fyrir norðan.
Sigurlaug, sem uppalin er á
Akureyri, hafði hins vegar oftar
en einu sinni heimsótt frænku
sína á Grund og heyrt hana og
föður sinn ræða um sveitunga
hennar, taldi sig því vera mér
miklum mun dómbærari um
þessa hluti.
Hún sagði, að Svarfaðardalur
væri hreint ekki síður fallegur en
Hrepparnir - bara öðruvísi. Nú
svo hefði sér ekki heyrst mér
liggja svo illa orð til þessa eina
Svarfdælings, sem ég þekkti, að
ég þyrfti þess vegna að hræðast
þá.
Sumarið 1939 hafði ég unnið
við þjóðminjagröft í Þjórsárdal
og þá kynnst Kristjáni Eldjárn þó
nokkuð.
Endirinn á þessum umræðum
varð sá, að Sigurlaug sat heima á
Flúðum og gætti búss og barna en
ég fór á fræðslumálaskrifstofuna í
Reykjavík að skoða teikningar af
þessum skóla þeirra þar nyrðra
og ef mér litist á íbúðina og aðra
vinnuaðstöðu, að sækja þá um
stöðuna.
Þegar á fræðslumálaskrifstof-
una kom fannst engin teikning af
heimavistarskóla í Svarfaðardal
og töldu menn þar víst, að þær
lægju hjá húsameistara ríkisins.
Ég labbaði mig því til þess virðu-
lega embættis og starfsmenn þar
gerðu heilmikinn reka að því að
finna téðar teikningar. Árangur
varð hins vegar sá sami og hjá
fræðslumálastjóra - teikning
fyrirfannst engin - enda yfirmenn
þessara stofnana ýmist í sumar-
fríum eða við störf á sólríkari
stöðum en Reykjavík var þá.
Þegar hér var komið sögu
fannst mér för mín orðin hin háð-
ugiegasta og borin von að kona
mín tryði því að ekki hefði verið
hægt að finna teikningarnar ef
áhugi minn hefði verið nægur.
Hitt taldi ég, hins vegar deginum
ljósara, að þótt engin teikning
fyndist í höfuðborginni þá hlyti
húsið sjálft að finnast í dal þeim,
sem bréf Dagbjartar sagði það
vera.
Ég ákvað því að fara norður og
skoða hús og fólk þar í dalnum.
Af margnefndum Dagbjartar-
pistli vissi ég, að séra Stefán á
Völlum var formaður skóla-
nefndar. Því hringdi ég til hans,
sagði honum nokkúr deili á mér,
í hvaða hugleiðingum ég væri og
hver ljón hefðu orðið á vegi mín-
um í hinum æðstu stofnunum
fræðslu- og byggingarmála ríkis-
ins.
Hann kvað það verka léttast að
finna skóla þeirra Svarfdælinga.
Einnig tjáði hann mér hvenær
rúta færi frá Akureyri og lofaði
að vera á Dalvík á jeppa númer
þetta eða hitt þegar rútan kæmi
þangað. Hann lofaði og að sýna
mér skólann og sjá til þess að ég
nyti bæði svefns og matar meðan
ég dveldist þar í dalnum, en áætl-
unarferð til Akureyrar væri ekki
fyrr en að morgni næsta dags.
Nú var þá ekki annað að gera
en verða sér úti um farseðla með
flugvél til og frá Akureyri og
voru þeir pappírar miklum mun
auðfundnari, en teikningar þær,
sem ég hafði áður leitað.
Þegar vélin svo hóf sig á loft í
rigningunni á Reykjavíkurflug-
velli sat ég þar sæll í sinni fyrir
því að eiga framundan nokkra
klukkutíma án rigningar og hafði
þær áhyggjur einar, að ég væri
hvorki klæddur né skæddur fyrir
þá sólarbreyskju, sem almættinu
hafði þóknast að hella yfir
Norðurland.
Þær áhyggjur urðu þó ekki
langæjar því að á Akureyri var
skýjað loft, en hékk þó þurrt og
þegar til Dalvíkur kom var
rigning.
Nú, ég var volkinu vanur og
stutt að fara úr rútunni í Valla-
jeppann og í honum var ekið
beint fram í skóla.
Var nú gengið um húsið og það
skoðað hátt og lágt og reyndist
klerkur æði mikið fróðari um
byggingu þessa, en þeir ráðu-
neytismenn. Já meira að segja
þraut mig örendið við spurninga-
flóðið löngu áður en viskubrunn-
ur hans var tæmdur og sagði hann
mér margt ófregið.
Á þessari göngu minni um hús-
ið fann ég hins vegar skýringu á
fáfræði þeirra sunnanmanna. í
horni uppi á lofti var borðskrifli,
slegið saman úr illahreinsuðu
mótatimbri og á því hrúga af
teikningum af heimavistarskóla
að Ljósafossi í Grímsnesi.
Það var sem sé notuð sama
teikningin að Ljósafossi og Húsa-
bakka og annað hvort hafa menn
þar syðra verið svo önnum
kafnir, að þeir hafa ekki haft
tíma til að breyta nafninu eða
þeir hafa hugsað eins og maður-
inn, sem ekki þótti alltaf rata í
rétt rúm við hver háttumál og var
spurður hverju það, sætti. Hann
sagði bara: „Æ, mér er alveg
sama hvort það er Gróa eða
Gunna.“
Þegar ég taldi mig ekki geta
innbyrt meiri fróðleik um títt-
nefnda skólabyggingu ókum við
séra Stefán sem leið liggur yfir að
Völlum og í rúma þrjá áratugi
hefi ég trúað því, að það mikla
rigningarsumar 1955 hafi ég
aldrei lent í öðru eins skýfalli og
á þeirri leið.
Ekki man ég lengur hvað var á
borðum á Völlum þetta kvöld.
Hitt man ég full vel, að ég stóð
ekki svangur upp frá borðhaldi
og að undir borðum sagði prestur
mér, að hann hefði boðað skóla-
°g byggingarnefndir til fundar
þar að Völlum um kvöldið svo ég
mætti hitta að máli fleiri Svarf-
dælinga, en sig einan.
Nefndarmenn komu svo á
níundatímanum og þegar þeir
höfðu heilsað byrjuðu þeir Allirá
því að lofa Guð fyrir úrkomuna
því bæjarlækir að aðrar mjólk-
urkælingar voru að verða þurrar
og komu því að takmörkuðu
gagni.
Ég verð því miður að játa, að
ég gat ekki tekið undir þessa Iof-
gjörð þeirra til skaparans.
Nú man ég ekki lengur hvort
fundur þessi er skráður í gerða-
bækur viðkomandi nefnda, en að
honum loknum gekk ég frá
umsókn minni um skólastjóra-
stöðu við Barnaskóla Svarfdæla.
Að þessari „norðurgöngu" lok-
inni tóku við ýmis störf, sem
ávallt fylgja búferlaflutningum.
En hér kom einnig fleira til.
Það náði auðvitað ekki nokk-
urri átt, að segja upp stöðunni á
Flúðum og flytja með 6 manna
fjölskyldu milli landsfjórðunga
án þess að hafa bréf upp á það,
að maður fengi stöðuna á nýja
staðnum og þar kom til kasta
ráðuneytisins, en það eru stofn-
anir, sem þekktari eru fyrir
vinnuvöndun en vinnuhraða.
Svarfdælir höfðu ákveðið
vígsludag fyrir skóla sinn og vildu
gjarnan, að verðandi skólastjóri
yrði þar viðstaddur.
Ég var á sama máli - og ráðu-
neytið raunar líka, en það taldi
sig þó þurfa sinn tíma til að
afgreiða málið.
Þetta kostaði mig þónokkrar
ferðir á fræðslumálaskrifstofuna
og þegar ég hélt mig vera að fara
þangað mína síðustu för, að
sinni, kom í ljós, að bréf það,
sem ég taldi mig vera að sækja
var enn óskrifað. Ástæðan var
sú, að enginn vissi hvað skólinn
hét og við nafnlausan skóla var
ekki hægt að skipa skólastjóra.
Ég varð að játa, að ég væri
þeim engu fróðari um það mál
því rigningarkvöldið góða þar að
Völlum voru mér víst allar spurn-
ingar ofar í huga en nafnið í
skólanum.
Nú voru góð ráð dýr. Ég neit-
aði að fara bréflaus norður og
enginn tími til bréfaskrifta milli
ráðuneytis og skólanefndar ef ég
ætti að ná þangað fyrir vígsluna.
Nú voru kallaðir til flestir
starfsmenn skrifstofunnar, en
enginn var öðrum fróðari um
þetta vandamál. Einhver þeirra
taldi sig þó hafa dreymt til þess,
að einhvern tíma hefði Þórarinn
Eldjárn skrifað bréf vegna fjár-
mála skóla, sem verið var að
byggja á Húsabakkanum.
Var nú settur mannafli til þess
að rýna í tilskrif þeirra Svarfdæla
og mikið rétt, þarna hafði Þórar-
inn skrifað með eigin hendi orðið
Húsabakki.
Ég var því í snarheitum settur,
til eins árs, skólastjóri við heima-
vistarskólann að Húsabakka í
Svarfaðardal.
Fyrstu Húsabakkahjónin - Gunnar og Sigurlaug.