Norðurslóð - 24.10.1990, Qupperneq 2

2 - NORÐURSLÓÐ
NORÐURSLÓÐ
Útgefendur og ábyrgðarmenn:
Hjörtur Þórarinsson, Tjörn, Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvík
Umsjón, dreifing og innheimta:
Sigríður Hafstað, Tjörn. Sími 96-61555
Prentun: Dagsprent hf. Akureyri
Uinheimurinn og
landsbyggðin
Við lifum nú cinhvcrja mestu breytingatíma veraldarsögunnar. Þær
umbreytingar ná til allra mannlegra samskipta og samvinnu þjóða.
Merkilegast við þessa tíma er að trú manna á friðsamlegri sambúð
þjóða hefur ekki verið meiri í langan tíma. Þessi staðreynd er einmitt
umhugsunarverð því reynslan sýnir að einmitt umbreytingar skapa
spennu milli þjóða og einstaklinga sem leitt getur til átaka í einu eða
öðru formi og þá því miður oftast vopnaðra átaka. En það er von-
andi tákn þess að breytingarnar leiði til minnkandi spennu og aukins
friðar að örlagavaldur hinna stjórnmálalegu breytinga, Gorbasjov
Sovétforseti fær friðarverðlaun Nobels í ár.
Breytingar á stjórnmálasviði í Austur-Evrópu eru að sönnu merk-
ar en líklegt er að breytingar á sviði efnahagslífs þessara þjóða eigi
jafnvel eftir að hafa meiri áhrif ef til lengri tíma er litið. Ljóst er að
ef heldur fram sem horfír muni þjóðir heims búa við mjög svipaðar
leikreglur í efnahagsmálum. Hagkerfí þjóðanna verða samræmd.
Það þýðir að efnahagsleg samskipti þeirra verða auðveldari en nú er
og efnahagsleg landamæri munu smátt og smátt þurkast út. Hraði í
viðskiptum verður sífellt meiri en það er megin ástæðan fyrir að
hraðahindranir eins og efnahagsleg landamæri eru nú að hverfa.
Frjálsræði í viðskiptum eins og við sjáum að fer vaxandi í löndum
hér í kringum okkur, er óhjákvæmiieg afleiðing breyttrar tækni sem
leitt hefur til meiri hraða og aukinna upplýsinga. Það verður æ erf-
iðara fyrir hvert þjóðríki fyrir sig að hafa sýn yfír að leikreglum sé
fylgt og því fer vaxandi þörfín fyrir yfirþjóðlegt vald á sviði efnahags-
mála á svipaðan hátt og Sameinuðuþjóðirnar hafa verið á sviði
stjórnmálanna. Þróunin í Evrópu séstaklega hjá EB þjóðunum er
hluti af þessu máli. Hvað gerist síðan þegar hagkerfí Austur-Evrópu-
þjóðanna verða tilbúin fyrir aukið frjálsræði. Yfírgnæfandi líkur eru
til að þær verði hluti af þeirri efnahagslegu hcild sem er að myndast
í Evrópu.
Það er vandasamt fyrir smáþjóð eins og okkur Islendinga að máta
okkur inn í þá veröld sem er að myndast. Reynsla okkar af yfirþjóð-
legu valdi eins og Sameinuðuþjóðanna svo sem í hafréttarmálum
sýnir að okkur getur verið vörn í slíku. Einangrun sem þýddi að við
héldum öllum efnahagslegum landamærum og jafnvel mynduðum
nýjar og hærri girðingar myndi vafalítið gera okkur erfítt að mæta
kröfum um bætt lífskjör. Hættan er að lífskjör versni og það er ein-
mitt drifkraftur annarra þjóða sem nú eru að auka frjálsræði hjá sér
og undirbúa sig undir nánara samstarf við aðrar þjóðir.
I þessu samhengi er fróðlegt að skoða umræðu um byggðamál hér
á landi. Hugmyndir um einskonar efnahagslegar girðingar fyrir
landsbyggðina eru alltaf að koma fram. Hugmyndir um að einhverj-
ar aðrar reglur eigi að gilda gagnvart landsbyggðinni en höfuðborg-
arsvæðinu. Það má vera að menn telji sig geta unnið einhverja
skammtíma sigra með slíku. En til lengri tíma litið yrðu slíkir sigrar
einungis frestun á framtíðinni og kæmu illa í bak síðar. Þess vegna er
nauðsynlegt að umræðan um þróun byggðar taki ekki aðeins mið af
stöðu mála hjá okkur í dag heldur sé hún sett í samhengi við hvert
við stefnum í samskiptum við aðrar þjóðir í framtíðinni og hvernig
veröldin mun blasa við okkur úti á landsbyggðinni eftir áratug eða
svo. J.A.
Evíirsk sameining
Sameining 3ggja inneyfirsku hreppanna eru mikil og trúlega mjög
góð tíðindi fyrir þá sjálfa og fyrir þá, sem geta farið að þeirra for-
dæmi. Þarna í hinum blómlega Eyjafjarðardal er að verða til fyrir
augum okkar fjölmennasti og líklega öflugasti sveitahreppur í land-
inu.
Eftir er reyndar að sjá, hvernig Eyfirðingarnir spila úr þeim góðu
spilum, sem þeir hafa á hendinni, en engin ástæða er til að vænta
annars en að reyndin verði það sem að er stefnt, kröftugra sveitarfé-
lag, hagsælla samfélag.
Og svo nokkur orð um nafnið. Ekkert er athugavert við þann
greinilega vilja, sem fram kemur í skoðanakönnuninni, að hreppur-
inn verði kenndur við Eyjafjörð. Það verður að vísu nokkuð styrt
nafn, upp á minnst 5 atkvæði, þótt þeim eigi ekki að blöskra, sem
búið hafa í Svarfaðardalshreppi heilan mannsaldur. Það er aðeins
eitt, sem ekki má í þessu sambandi. Það er að nefna nýja hreppinn
Eyjafjarðarftyggð Það orð merkir í vitund okkar hér útfrá alla byggð
Eyjafjarðar, líka útsveitirnar beggja vegna tjarðar. Annað mál er
Eyjafjarðarhreppur eða Eyjafjarðarsveit. En samt, hvert sem nafnið
verður, til hamingju, Eyfírðingar.
HEÞ
Til Skotlands
- Framhald ferðasögu
Eftir 4 viðburðarríka daga í Færeyjum stígum við um borð í
Norröna, sem komin er til Þórshafnar frá Björgvin í Noregi.
Það er mánudagur 12. ágúst 1990 og ferðinni er heitið til
Skotlands. Skipið stefnir til suðvesturs og sjórinn er sléttur.
Færeyjar sökkva brátt í sæinn, framunan er 12-14 tíma sigling
til næsta áfangastaðar, Leirvíkur á Hjaltlandseyjum.
Alltaf er nú eitthvað spennandi
við að sigla um úthafið og sjá
ekkert nema sjóinn allt um kring.
Hugurinn reikar til feðranna,
sem sigldu þennan sjá fyrir 11
öldum á leið til Færeyja og áfram
til nýfundna landsins í norðvestr-
inu.
Það er komið undir kvöld þeg-
ar sér til lands framundan á
bakborð. (Er ekki þetta rétt sjó-
mannamál? Ég meina til vinstri.)
Þetta kvað vera eyjan Foula, það
er afbökum úr Fugley segja
menn. Hún liggur góðan spöl
vestan við aðalklasa Hjaltlands-
eyja, sem Bretar kalla nú
Shetland. Brátt sér í annað land,
lágt og grænt. Það er Meginland
(Mainland), langstærst Hjalt-
landseyja, þar sem Leirvík er.
Þvínæst hillir undir háa eyju á
stjórnborð. Þetta kvað vera Fair
Isle og þýðir bersýnilega Fjár-
eyja. En nú breytir Norræna
greinilega um stefnu. Hún er að
sveigja fyrir suðurodda Main-
lands og síðan töluvert langa leið
norður með austurströndinni þar
sem Leirvík liggur við fallegan
vog girtan lágum, mjúkum hæða-
drögum.
Leirvík
Myrkrið er að skella á, þegar
skipið leggst að bryggju og
hundruð farþega streyma frá
borði. Það er gaman að vera
kominn til enskumælandi lands.
Við finnum húsaskjól hjá góðri
konu, sem leigir út herbergi með
morgunverði. B og B (Bed and
Breakfast) kalla þeir það, eins og
maður á eftir að sjá auglýst á
óteljandi stöðum um allt land.
Næsta dag er tíminn notaður til
að kynnast þessu stórmerka
landi, sem svo lengi var byggt
norrænu fólki. Hér réðu norskir
jarlar öldum saman og öll menn-
ingarsambönd voru við Noreg og
Danmörku. Hjaltlendingar
nútímans halda mjög í heiðri
hinni norrænu arfleifð og sögu.
Hér í Leirvík eru göturnar
kenndar við norska kónga: Hák-
on konung, Ólaf konung, Harald
konung, Magnús konung og enn
fleiri höfðingja norska, sent við
íslendingar könnumst vel við úr
sögunni.
Leirvík er fallegur. þrifalegur
bær með mikið af nýlegum bygg-
ingum. Sagt er, að Hjaltlending-
ar hafi tryggt sér væna sneið af
olíugróðanum úr Norðursjónum
og noti hann vel til að byggja upp
menningar- og þjónustustofnan-
ir. f nýbyggðu Safnahúsi eru
miklar heimildir um gamla daga á
eyjunum. Þar fáum við margt að
vita um gamla, norræna málið,
sem nú er alveg glatað af vörum
manna. Það var kallað Norn og
var, eins og nafnið segir, norræn
mállýska. Það lifir nú aðeins í
orðabókum og svo í fjölmörgum
staðarnöfnum, sem yfirleitt eru
þó hroðalega afbökuð og mörg
lítt þekkjanleg jafnvel fyrir
íslending.
Tökum dæmi. í bókadeild
safnsins var bók um staðarnöfn á
eyjunum með upprunaskýring-
um. Þar voru t.d. tekin nöfn
tveggja stórra eyja norðaustar-
lega í eyjaklasanum. Þær heita
þeim skrýtnu nöfnum Fetlar og
Yell (Jell). Hverjum mundi detta
í hug að fyrra bragði, að í þessum
nöfnum felist norrænu lýsingar-
orðin feitur og geldur. Þetta kvað
þó vera staðreynd og höfða nöfn-
in til þess, að fyrrnefnda eyjan er
frjósöm vel, feit, en hin síðar-
nefnda ófrjó, geld.
Sauðfé og svörður
En nú er að skoða landið ofurlít-
ið, við höfum bara þennan eina
dag. Við stígum því upp í rútu-
bíl, sem ekur túristum langa leið
suður eftir eyju og bílstjórinn er
óspar á upplýsingsr og sögur um
land og fólk. Þetta er vinalegt
land en ekki stórbrotið. Mjög
ólíkt Færeyjum. Þó ekki að öllu
leyti, landið er skóglaust, grasi
vafið og þéttsetið sauðfé. Þetta er
vel ræktað skoskt Cheviotfé,
hvítt, kollótt, þéttvaxið, uilar-
prútt. Á einum stað voru bundnir
við veginn tveir Hjaltlandshestar,
sem eru einhverjir smæstu hestar
i heimi, lágfættir, gildir og lura-
legir. Þetta er líklega gert fyrir
okkur túristana.
Annað vekur þó meiri athygli
okkar. Svarðarhraukar eru út um
allt til þerris og fullþurrkaður
svörður í plastpokum. Þetta átt-
um við eftir að sjá víðar á ferð
okkar. Svörðurinn er notaður til
brennslu í opnum eldstóm í hús-
um manna. Og svo er hann seld-
ur í brugghúsin suður í landi, þar
sem hann er notaður til að gefa
viskíinu þetta sérstaka bragð,
sem sumir þekkja vel og kunna
að meta, en aðrir kunna engin
skil á. Þetta átti eftir að rifjast vel
upp fyrir undirrituðum, þegar
hann tók þátt í að dæma 8 teg-
undir af maltviskíi í smáveislu í
Edinborgarháskóla nokkru síðar.
Þar var mest „reykta“ tegundin
svo römm, að hún beit og reif í
kverkarnar og manni lá við
köfnun.
Til Skotlands
Um hádegi næsta dag varð að
skilja við þessar grænu, vinalegu
eyjar. Þetta var allt of stuttur
stans. Við hefðum þurft nokkra
daga í viðbót og kanna norður-
eyjarnar. En ferðaáætlunin leyfir
ekki slíkt, svo við ökum aftur
suður á eyjarenda til flugvallarins
við Sumburgh. Þaðan í flugvél til
Edinborgar með viðkomu í
Aberdeen í þoku og sudda.
Á Edinborgarflugvelli bíða
vinir í bíl og aka okkur beinustu
leið heim til sín suður við „Landa-
mærin“, sem engin landamæri
eru, milli Skotlands og Englands.
Næstu daga ferðumst við í bíln-
um með þessu góða fólki vestur
eftir landi og til Vatnahéraðsins
víðfræga, sem reyndar er Eng-
landsmegin við „Landamærin“.
Þarna hafa svo margir komið, að
ástæðulaust er að lýsa þessum
héruðum. Landið er fjöllótt og
stórfagurt, ágætis sauðfjárland.
Þarna eru kindurnar allar hyrnd-
ar (úthyrndar) og mógráar um
hausinn. Ekki er þetta samt sú
alþekkta skoska Svarthausateg-
und, heldur önnur skyld, sem
heitir Swaledale fé (Svöludalsfé).
Það er gaman að aka í róleg-
heitum um þessi héruð, beiti-
lönd, skóga og smáborgir. En
allraskemmtilegast er að stoppa
oft og setjast inn í einhverja af
þessum fjölmörgu bráðskemmti-
legu veitingahúsum við þjóðveg-
inn, þar sem angan af bjór og
beikoni leggur á móti gestinum
um leið og inn er stigið. Svo heita
þau svo stórfrumlegum nöfnum.
Við litum t. d. inn á eina vegar-
krá, vegna nafnsins. Sú heitir
Hvíti hjörturinn og reyndist hinn
besti staður.
Þetta nyrsta hérað Englands á
vesturströndinni við írska hafið
heitir Kambría. Þaðan lá leiðin
þvert austur yfir landið til Kumb-
erlands við Norðursjóinn. Þetta
er ekki löng leið yfir „mitti"
Stórabretlands. En leiðin liggur
yfir hæðakeðju, sem gengur eins
og hryggur langt suður eftir
landi, kallað Pennín-hæðir.
Margir halda, að England sé ekk-
ert nema akrar og borgir. En það
er nú öðru nær. Þar eru líka þessi
miklu hæða- eða heiðasvæði, þar
sem engin tré vaxa það sem aug-
að eygir, og heldur ekki neinn
mannabústaður svo séð verði,
Framhald á bls. 5
Svarthausahrútar við þjóðveginn.
Ljósm. SH