Land & synir - 01.04.2001, Blaðsíða 7

keraur upp í hugann þegar íslenskt sjónvarp er
annars vegar. Staðreyndin er nú eigi að síður sú að
á síðasta Eddu-ári frumsýndu stöðvarnar að
minnsta kosti 12 sjónvarpsmyndir (eða -leikrit)
sem eiga það sammerkt að vera heildstæð, skálduð
verk sem voru sérstaklega samin fyrir sjónvarp.
Færri mega samnefnaramir tæpast vera svo úr
verði sannfærandi keppnisflokkur. Hjá Eddunni er
þessi flokkur víkkaður út og bætt við fleiri þáttum
á þeim forsendum að þeir séu líka “leiknir”. Það er
ekki málvenja á íslandi að kalla grínsketsaþætti
eins og Fóstbræður “leikið efni”. Enda held ég að
engum manni dyljist að jafn ólíkt efni og
sjónvarpsmynd (Úr öskunni í eldinn),
grínsketsaþættir (Fóstbræður) og sviðsleikrit sem
aðlagað er fyrir sjónvarpsupptökur (Ormstunga)
eigi ekki heima í einum og sama keppnis-
flokkinum - hversu snöfurmannlega sem menn
kunna að leika í þessum þáttum.
Skýrt skilgreindur keppnisflokkur “leikins
efnis” hefði í einni sviphendingu leitt í ljós hver
staða leikins efnis er í íslensku sjónvarpi um
þessar mundir. Það hefði út af fyrir sig verið afar
fróðlegt að sjá. En eins og stendur virðist þessi
keppnisflokkur hafa vera hannaður með það fyrir
augum að stilla upp “best of’ úr ýmsum greinum
sjónvarpsefnis. Slíkir sýningarskápar hafa
afskaplega takmarkað áhugagildi og eiga aðallega
erindi á sölumarkaði fyrir sjónvarpsefni.
ÚTLÍNUR EDDUNNAR
ÓGREINILEGAR
Það er auðvitað frábært framtak að koma á
laggimar kvikmynda- og sjónvarpshátíð á íslandi -
og örugglega algjört einsdæmi að það skuli vera
gert á útnára þar sem ekki einn einasti sjónvarps-
gagnrýnandi er starfandi og engin hefð fyrir
gagnfyninni, faglegri og fræðilegri umfjöllun um
sjónvarp. Þetta framtak vekur eðlilega væntingar
um að sjónvarpsmenning á landinu eflist í kjölfarið
og vitund almennings skerpist gagnvart þeim
slævandi flaumi upplýsinga sem óslitið berst okkur
úr sjónvarpi. En mér virðist af Eddunni að mesta
púðrið fari í að skipuleggja fyrirkomulag verð-
launaafhendinganna hátíðarkvöldið og að tilhögun
keppninnar sjálfrar sé hrein afgangsstærð.
Aðstandendur Eddunnar taka ekki afstöðu til
neins sem skiptir máli. Þeir hafa til dæmis ekki
tekið afstöðu til þess hvort þetta er keppni eða
vinsældakosning. Þetta er þó grundvallarspurning.
Stofnun íslensku kvikmynda- og sjónvarps-
akademíunnar sem samanstendur af rúmlega 600
fagmönnum sem ráða yfir 70% atkvæðavægisins í
þessum kosningum, bendir eindregið til þess að
faglegt mat eigi að vera ráðandi. En þegar
keppnisflokkamir eru svo illa skilgreindir að engin
ieið er að koma við neinum samanburði fer í
rauninni lítið fyrir hinu faglega mati. Fyrir-
komulagið býður upp á kosningasmölun. Það hefur
heldur ekki verið tekin afstaða til þess hvort
kosningin eigi að standa um persónur eða þætti.
Yfirskriftirnar sem stjórn akademíunnar hefur
valið keppnisflokkunum (sbr. “Sjónvarpsþáttur
ársins”) benda til þess að kjósa eigi um þætti en
ég held að engum blandist hugur um að ýmist er
kosið um persónur eða þætti - allt eftir því hvemig
stendur á í keppnisflokkunum. Einnig er að geta
þess að Eddan virðist vera eitthvert óljóst og
allsendis óskilgreint sambland sjónvarps- og
fjölmiðlahátíðar. Útlínurnar eru vægast sagt
ógreinilegar.
SPYRLAR OG GESTGJAFAR
Það má velta því fyrir sér hver tilgangurinn með
þessari hátíð er. Er gróskan svo mikil í framleiðslu
á vönduðu innlendu sjónvarpsefni að ástæða sé til
að hafa fleiri en tvo keppnisflokka - sjónvarps-
myndir og heimildarmyndir? Er einhver góð og gild
ástæða til þess að hafa fjölmiðlaefni (t.d. Silfur
Egils) með í keppninni? Ég veit ekki um neina
sjónvarpshátíð sem tekur til fjölmiðlaefnis, s.s.
þátta sem eiga sér beina hliðstæðu á öðrum
vettvangi og væri hægt að flytja í útvarpi eða
einhverjum öðrum miðlum.
Megnið af fóstu, vikulegu þáttaröðunum hjá
sjónvarpsstöðvunum snúast fyrst og fremst um
persónu spyrilsins eða gestgjafans svo og flutning
ýmisskonar efnis í sjónvarpssal. Þessir þættir eiga
það sameiginlegt að fjalla um dægurmál eða
málefni líðandi stundar og hafa þarafleiðandi mjög
takmarkað “hillulíf’, eða endursýningagildi. Álíti
menn að slíkt efni eigi erindi inn í Edduna ætti að
vera ljóst að það er tæpast þáttagerðin sem slík
sem málið snýst um heldur persóna spyrilsins eða
gestgjafans - og hugsanlega einhverra ritstjóra
sem að baki standa ef slíkt er fyrir hendi.
NENNI ÉG AÐ HORFA Á ÞETTA
EÐA NENNI ÉG ÞVÍ EKKI?
íslensk sjónvarpshátíð verður vitanlega að taka
mið af íslensku sjónvarpi, íslenskum aðstæðum.
En hveijar svo sem áherslumar em sem menn vilja
að Eddan hafi verður ekki hjá því komist að
skilgreina keppnisflokkana. íslensku bókmennta-
verðlaunin er nærtækt samanburðardæmi - þótt
ekki sé nema landafræðilega. Keppnisflokkarnir
eru tveir, annar fyrir skáldað efni og hinn fyrir efni
sem byggt er á staðreyndum - sem er sama
grundvallarskipting efnis og tíðkast á sjónvarps-
hátíðum almennt. Allar bækur sem gefnar em út á
íslandi falla augljóslega í annan hvorn þessara
flokka en það er ekki þar með sagt að allt útgefið
efni á íslandi sé gjaldgengt til bókmennta-
verðlauna - útgefendur senda til dæmis ekki inn
brandarakver, viðtalsbækur, útgefin kvikmynda-
handrit eða tölvuhandbækur, svo dæmi séu nefnd.
Það ríkir almennur skilningur á því á íslandi hvað
á heima á bókmenntahátíð og hvað ekki. Ekkert
kallar á að samdar séu ítarlegar keppnisleið-
beiningar þar sem útlistað er hvað orðið “bók-
menntir” þýðir og hvernig hátíð þessi er hugsuð.
Öðm máli gegnir með sjónvarp. Það er ekki hægt
að segja að fyrir liggi aimennur skilningur á því á
íslandi hveijar em megingreinar sjónvarpsefnis
eða hvernig beinast liggur við að hafa
keppnisflokkana í Eddunni. Sjónvarp er ungt og í
sífelldri þróun - og varla nema um 25 til 30 ár síðan
það aðgreindi sig skýrt frá eldri miðlum, t.d.
útvarpi og leikhúsi. Síbyljueðli sjónvarps er frekar
til þess fallið að dáleiða áhorfendur en örva þá til
gagnrýninnar hugsunar. Hvað rekur annað í
óslitinni bunu - auglýsingar, umræðuþættir,
gamanþáttaraðir, aftur auglýsingar, fréttir,
heimildarþættir, fjarsala - og þróunin er sú að
skilin milli dagskrárliða verða sífellt ógreinilegri.
Þegar allt virkar nákvæmlega jafn aðkallandi er
stutt í það að menn fái það á tilfinninguna að hægt
sé að leggja allt að jöfnu sem fyrir augu ber. Og
dæma allt á sömu yfirborðskenndu forsendunum:
Fíla ég þetta eða ffla ég þetta ekki?
HLUTLEYSI ERTÁLSÝN
Fyrst að það er ekki sjálfgefið hveijir keppnis-
flokkarnir á íslenskri sjónvarpshátíð eigi að vera
og ekki er hægt að höfða til neins almenns
skilnings í þeim efnum þá verður ekki hjá því
komist að búa þá til, skilgreina þá og birta
skilgreiningarnar. Og stofna þarmeð til
sameiginlegs skilnings meðal fagmanna,
framleiðenda, sjónvarpsstöðva og almennings um
hvað málið snýst. Eins og sakir standa hafa
framleiðendur sjónvarpsefnis ekki við neitt annað
að styðjast en mis-ógagnsæjar yfirskriftir.
Yfirskriftin “Sjónvarpsþáttur ársins” gefur
nákvæmlega engar vísbendingar um það
hverskonar efni er verið að slægjast eftir, um hvað
keppnin stendur í þessum flokki. Framleiðendur
senda inn myndir og þætti án þess að hafa neina
vissu fyrir því að efnið sé yfirleitt þess eðlis eða
þeirrar gerðar að það falli innan viðkomandi
keppnisflokka. Þetta getur verið dýrt sport þegar
þátttökugjaldið er 10 þús. krónur fyrir þáttinn.
Skilgreining keppnisflokkanna hefur það
óhjákvæmilega í för með sér að ýmisskonar
sjónvarpsefni verður ekki gjaldgengt í keppnina.
Sem er sjálfsagt ekki til vinsælda fallið, hvorki
meðal framleiðenda né sjónvarpsstöðva. En stjóm
íslensku kvikmynda- og sjónvarpsakademíunnar
getur rökstutt ákvarðanir sínar. Ef hún gerir það er
kominn grundvöllur fyrir umræðu sem gæti þokað
keppninni í það horf sem allir skilja og geta verið
sáttir við. Þegar stjómin ákveður að einhveijir
ákveðnir flokkar sjónvarpsefnis séu gjaldgengir í
Edduna og aðrir ekki, að sumt sé verðlaunahæft og
annað ekki, er hún um leið að taka afstöðu til
íslensks sjónvarps. En þetta liggur í eðli svona
hátíða, það er lítið varið í sjónvarpshátíðir sem
ekki taka einhveija afstöðu til sjónvarps. Hlutleysi
er tálsýn sem Eddunni virðist vera mikið í mun að
halda í - og reiknar með því að vænir skammtar af
“glitzi” og fjaðrafoki geti bætt áhorfendum það upp
að engin viðmið em sett, hvorki er varðar faglega
vinnslu sjónvarpsefnis, gerð þess , inntak eða
markmið. Hátíðin hefur fremur lítið
umhugsunargildi og segir manni fátt nýtt og er
þarafleiðandi miklu leiðinlegri en efni standa til.
Það er hennar höfuðsynd
Land & synir 7