Feykir - 24.11.2011, Síða 15

201 1 1 5
Hörður Ingimarsson skrifar
Gamlir áningar-
staðir kvaddir
Þegar Skagfirðingar bregða sér
af bæ og eiga leið suður yfir
„Heiðar“ og heim aftur er farið
ýmist um Vatnsskarð eða í seinni
tíð um Þverárfjall. Ferðatíminn til
Reykjavíkur við bestu skilyrði oft
röskar fjórar stundir og þá farið um
Hvalfjarðargöng. Vegalengdin um
290 km á bundnu slitlagi, sannkölluð
hraðbraut miðað við fyrri tíma.
Hér áður fyrr, ef farið er svona
fimm, sex áratugi aftur í tímann,
tók ferðalagið svona átta til tólf tíma
þegar best lét, jafnvel sólahringa
þegar illviðri og snjór tepptu för.
Aurbleytan á vorin gat verið erfið
og vatnsflóð af og til eins og t.d.
við Hvítárbrú í Borgarfirði og í
Norðurárdal. Það voru um 378 km til
Reykjavíkur á þessum árum, allt mjóir
malarvegir, jafnvel niðurgrafnir slóðar
á köflum eins og í Hrútafirðinum.
Bundið slitlag hreinlega ekki til nema
í höfuðborginni. Áningarstaðir voru
mjög þarfir á þessum árum og uxu upp
og þróuðust í takt við samgöngurnar og
vegi sem smátt og smátt voru bættir.
Norðanmaður
á heimleið
Þegar farið var úr Reykjavík var lengi
vel ævinlega stoppað í Hvalstöðinni í
samnefndum firði, seinna kom Botn-
skálinn til, skemmtilegur staður. Mjög
vinsælt var að stoppa við Hvítárbrúna
sérlega myndrænt og fagurt umhverfi
og ágætar veitingar. Á þessum árum var
Borgarnes úr leið og áratugir í Bauluna
sem nú er lítill notalegur staður fyrir
bolla af kaffi. Hreðavatnsskálinn var
draumastaður, fínar veitingar, gisting
og mikil þjónustulund, fullt af fallegum
stelpum og yndislegt umhverfi. Böllin á
Hreðavatni voru nú ævintýri út af fyrir
sig.
Fornihvammur
í Norðurárdal
Er komið var að nyrstu mörkum Hellis-
tungna var farið yfir Norðurána og rennt
í hlað í Fornahvammi. Hótelið stóð á
reisulegum stað og það var tignarleg
sýn af hlaðinu til allra átta. Eitt sinn eftir
miðjan vetur 1967 voru tepptir nokkrir
tugir bíla, mest flutningabílar sem ekki
komust norður yfir Holtavörðuheiðina.
Öll hersingin gisti í Fornahvammi,
hver krókur og kimi var þétt setinn.
Veisluföng voru sótt í bílana og upphófst
árshátíðar-stemning með glasaglaum
og söng. Þeir sem áttu tíðar ferðir um
Holtavörðuheiðina höfðu átt margar
slíkar gleðistundir í Fornahvammi en
nú er hún „Snorrabúð“ stekkur. Það var
árið 1831 sem Fjallvegafélagið lét reisa
sæluhús í Fornahvammi. Búseta var
tekin upp 1845 en síðan samfelld frá
1853 til 1977 og talið að gistiþjónusta
byrji 1883 allt til ársins 1976 eða rétt
tæplega öld. Fyrsti bíllinn fór yfir
Holtavörðuheiði 1927. Fornihvammur
hafði því þjónað umferð gangandi og
ríðandi í nærri 150 ár og loks bifreiðum
síðustu 50 árin. Þekktasti áningarstaður
landsins á Stað tók við hlutverkinu
er vegabæturnar lögðu Fornahvamm
af sem var í eigu ríkisins og komin
í vanhirðu. Samkeppnin norðan
„Heiðar“ og dugnaður Staðarmanna
við uppbyggingu og þjónustu skiptu
sköpum. Óhugsandi var að reka öfluga
þjónustu við sitthvorn heiðarendann.
Þjóðleið um „Heiðina“
um aldir
Þegar komið er upp úr Norðurárdalnum
í sunnanverðan heiðarsporðinn er farin
„Biskupsbeygjan“ kennd við Ásmund
biskup sem lenti þar í vandræðum á sjötta
áratugnum, liðinnar aldar, á leið sinni
úr vísitasíu í Skagafirði. Á háheiðinni
norðan Bláhæðar sér vítt um Norð-
urland jafnvel Mælifellshnjúkurinn
blasir við í góðu skyggni og þá finnst
Skagfirðingnum orðið stutt heim. Þegar
hallar norður af og komið er norður fyrir
Miklagilið í höllin og brekkurnar vestur
af Grænumýrartungu sést út um allan
Hrútafjörð og gamli Staðarskáli blasir
við austan Hrútarfjarðarár og norðan
Síkár. Litlu utan Grænumýrartungu
verður gamla símstöðin í Brú sýnileg.
Heillandi áningarstaður
og símstöð
Það leiddi eitt af öðru. Símstöðin á
Borðeyri var flutt í Brú árið 1951. Ríkið
keypti land undir símstöðina sem tengdi
saman símalínur allt frá Austfjörðum
um Norðurland, Vestfirði og Dali. Árið
1939 hafði verið lagður jarðstrengur
frá Krókalækjum í Norðurárdal um
Holtavörðuheiði og norður í höllin
í landi Grænumýrartungu. Bilanir á
loflínum sem lagðar voru 1906 um
„Heiðina“ höfðu verið erfiðar viðfangs
og mikið í húfi að hafa samböndin í lagi.
Símstöðin í Brú var mannfrek sem lagði
grunn að merkilegu og litríku mannlífi
fyrir botni Hrútafjarðar og óx og
dafnaði áratugum saman. Kaupfélagið
á Borðeyri setti upp litla verslun 1954
sem smátt og smátt breyttist í mjög
góðan veitinga- og söluskála árið 1971
sem veitti góða þjónustu við umferðina
bæði norður og til Stranda og
Vestfjarða. Þessi rekstur var í samstarfi
við Olíufélagið Esso. Starfsfólkið kom
margt af bæjunum vestan Hrútafjarðar
og víðar af landinu. Fyrir okkur sem
vorum tíðir gestir á svæðinu var gott að
geta heimsótt staðina í Brú og á Stað á
víxl það var góð tilbreyting. Brúarskáli
var rifinn og aflagður árið 2008 og er
gjörsamlega horfinn af yfirborðinu ekki
tangur né tetur eftir. Þjóðvegurinn liggur
nú yfir endilöngum grunni skálans þar
sem áður var setið við góðar veitingar í
ró og næði. Allt er í heiminum hverfult.
Skáli skálanna á Stað
Haldið er frá Brú sunnan gömlu
símstöðvarinnar yfir Hrútafjarðará,
norðan stórbýlisins Hrútatungu yfir
Síkána með Bálkastaði á hægri hönd
og komið í hlað á Staðarskála. Staður
var um aldir í þjóðbraut er farið var
úr Norðurlandinu í Borgarfjörð til
vertíðar við Faxaflóann og víðar. Þar
lágu einnig leiðir póstanna í ýmsar áttir
jafnvel allt norður á Strandir. Fyrstu
olíutankar voru settir upp 1929 af
dönsku fyrrtæki D.T.P.A. sem Esso tók
síðar við. Þegar verslunarrekstur var
aflagður á Norðurbraut nokkru sunnan
Hvammstanga, flutti Shell starfsemi sína
þaðan í Stað. Það var svo kringum 1950
sem lítill söluskúr var settur upp með
sælgæti og gosdrykkjum í tengslum
við bensínsöluna. Snemmsumars
1956 kom sá sem þessar línur skrifar í
þennan skúr og keypti lítilræði af Eiríki
Gíslasyni sem þá var 26 ára gamall. Við
höfum verið kunningjar um langan
tíma allt fram á daginn í dag. Eiríkur var
óaðskiljanlegur partur af Staðarskála
alla tíð. Staðarskálinn er svo formlega
stofnaður 9. júní 1960 og varð snemma
landsþekktur meðal fólks órjúfanlega
tengdur ferðalögum milli Norður- og
Suðurlands. Bækistöð flutningabíl-
anna, viðkomustaður Norðurleiðar
sem gaf tíma til að rétta úr fólki og
nærast eftir þörfum. Litríkastur allra á
Stað var Magnús Gíslason fæddur 1937
dáinn 1994. Maggi á Stað sem hann var
jafnan kallaður var slíkur stórreddari,
harðdrægur þrekmaður og óvílinn að
ekkert var það sem hann gat ekki leyst.
Hann var betri en enginn er stórhríðar
og ófærð tepptu för á „Heiðinni“. Tugir
jafnvel hundruðir manna nutu aðstoðar
Staðarmanna er mestu áhlaupaveðrin
gengu yfir. Það eru margir sem eiga
þeim greiða að gjalda og verður seint
fullþakkað. „Fáðu þér eitthvað“, sagði
Maggi stundum þegar ferðalangarnir
litu eitthvað ræfilslega út eftir volkið.
Farsæl sambúð
og mikið barnalán
Það var lánið hans Magga eins og svo
margra annarra við Hrútafjörðinn
hve mikið kvennaval kom til starfa
að símanum í Brú. Þetta var eins og
kvennablóminn á Kvennaskólanum á
Blönduósi og Löngumýri í Skagafirði.
Stelpurnar sáu mannsefni á hverju strái
og strákarnir ekki síðri að finna sér
lífsförunaut. Bára Guðmundsdóttir kom
1958 norðan úr Ófeigsfirði á Ströndum
til starfa í Brú með ein árs gamla telpu
Brúarskáli 8. ágúst 2008. Baðaður í kvöldsól og blíðviðri. Fáeinum dögum seinna hafði
„Skálinn“ verið jafnaður við jörðu. Í norðaustri sést gamla símstöðin í Brú tekin í notkun
1951 og húsið stendur enn og hefur fengið nýtt hlutverk. Mynd: hing.
Staðarskáli 12. október 2007. Enn iðandi mannlíf á hlaðinu á góðum haustdegi og eitt á til
loka starfseminnar. Mynd: hing.