Barnablaðið - 05.11.2017, Side 7

BARNABLAÐIÐ 7
H
S
K
É
I
P
R
A
V
Á
J
K
S
A
L
A
V
É
L
K
A
D
D
Ö
Ð
Y
A
Ó
S
J
Á
Ú
R
I
S
V
B
Ú
N
I
N
G
A
K
Ó
R
E
A
V
S
K
Æ
Ö
P
L
Á
S
L
J
S
Ó
R
S
Æ
V
A
R
S
R
Æ
Ö
G
Þ
Ó
R
M
Í
M
Í
O
L
I
Ö
Ð
N
Æ
R
E
G
I
D
V
A
R
P
I
A
H
R
I
N
G
A
L
T
Í
Þ
É
Ö
Í
Ð
Y
P
Ó
A
Ð
T
Ú
Ö
U
A
F
G
N
I
R
H
E
F
T
A
R
I
L
N
T
B
L
Ý
A
N
T
U
R
R
Æ
Ú
A
N
A
Ö
T
D
L
A
J
P
S
I
Ö
F
F
Y
T
R
Y
D
A
O
R
I
N
K
I
E
R
A
S
A
V
L
F
U
F
A
B
O
R
Ð
S
Y
Ð
K
Ó
É
N
E
R
P
L
Ö
S
T
U
N
A
R
V
É
L
A
P
F
Ö
Ó
A
P
Ð
Y
D
D
A
R
I
Ö
Dagur uppfinningamannsins er 9. nóvember. Getur þú
fundið þessar skólatengdu uppfinningar í orðasúpunni?
A
S
P
Y
Ó
M
E
R
K
J
Ö
B
P
O
H
R
Ó
S
S
S
Í
B
T
M
Y
N
O
Y
Þ
A
P
R
D
H
I
R
Ð
D
Ú
F
A
T
E
A
V
L
Ö
R
F
S
Y
L
G
I
V
É
V
I
R
A
T
A
H
L
Y
Í
K
E
N
N
A
R
IN
N
.I
S
Myndvarpi
Smarttafla
Ljósritunarvél
Borðtölva
Vasareiknir
Skjávarpi
Spjaldtölva
Plöstunarvél
Merkjavél
Prentari
Yddari
Heftari
Gatari
Blýantur
Hringfari
Uppfinningar í orðasúpu
VÍS INDAVEFURINN
Hvað gerist
í deigi þegar
það gerjast?
Það sem nefnt er bökunar
ger
í daglegu tali er í raun lifa
ndi
einfruma sveppur af tegun
dinni
Saccharomyces cerevisiae
. Þetta
er mjög harðger sveppur s
em er
víða í náttúrunni þar sem
sykur
er að finna, sér í lagi á þro
skuð-
um ávöxtum. Sveppurinn h
efur
verið notaðaður öldum sa
man í
bakstur.
Gersveppir eru hringlaga e
ða
egglaga og 4-10μm í þver
mál.
Þeir hafa tvenns konar lífs
ferla,
annars vegar einlitna og h
ins
vegar tvílitna. Einlitna lífsf
erillinn
felur í sér kynlausa skiptin
gu með
knappskotum og frumuve
xti. Þá
myndast útskot á frumunn
i sem
vex þar til að hún verður ja
fn stór
og móðurfruman. Á sama
tíma
tvöfaldar fruman erfðaefn
i sitt
með ferli sem að kallast m
ítósa.
Helmingur erfðaefnisins fe
r yfir í
knappskotið en hinn helm
ingur-
inn verður eftir í móðurfru
munni.
Knappskotið losnar síðan
frá
móðurfrumunni. Tvílitna fo
rmið
felur í sér meiósuskiptingu
en
lokaafurð hennar eru fjögu
r ein-
litna gró, sem geta síðan s
tundað
kynæxlun og myndað tvílit
na
frumu.
Gersveppir fá næringu sín
a með
gerjun en það er efnafræð
ilegt
ferli þar sem orka er unnin
úr
sykrum með því að breyta
þeim
í alkóhól og koltvíildi sem
einnig
er nefnt koltvísýringur. Þa
ð er
einmitt við þetta ferli sem
gerdeig
hefast. Þegar gersveppuri
nn
gerjar sykurinn í deiginu þ
á losnar
koltvíildi og litlar gasbólur
mynd-
ast. Við það lyftist eða hef
ast
deigið og það verður mýkr
a og
léttara þegar búið er að ba
ka
það. Alkóhólið og önnur e
fni sem
myndast við ferlið gefa de
ig-
inu einkennandi lykt og br
agð.
Brauðið verður þó ekki áfe
ngt þar
sem megnið af alkóhólinu
gufar
upp við baksturinn.
Svarið er af Vísindavefnum
og birt
með góðfúslegu leyfi Vísind
avefsins.
Drátthagi blýanturinn