Velferð - 01.12.1995, Side 20

— ------------------
Guðmundur Oddsson. vfirlæknir:
GANGRÁÐUR
hjálpartæki hægfara hjarta
Árið 1958 var ungur Svíi,
Larson að nafni, í miklum
vanda staddur. Leiðslukerfið
í hjarta hans hafði bilað með
þeirri afleiðingu að
hjartslátturinn hægði á sér
niður í 30 á mínútu og
jafnvel neðar. Hjartað herti
ekkert á sér þó að hann
reyndi á sig og engin lyf
virtust duga til að herða á
hjartslættinum. Þessi hægi
hjartsláttur dugði ekki til að
halda blóðrásinni í eðlilegu horfi og heilinn sem er allra
líffæra viðkvæmastur fyrir blóðskorti fékk oft og tíðum
ekki nægilegt blóð. Svíinn ungi var því stöðugt máttlaus
með yfirliðstilfinningu og það leið yfir hann hvað eftir
annað án tilefnis. Hann var því algjörlega óvinnufær og
nánast rúmliggjandi og framtíðin var allt annað en björt. Á
sama tíma var bandarískur rafmagnsverkfræðingur Wilbur
Greatbatch að nafni að fást við að búa til tæki sem sendi frá
sér veikan rafstraum með jöfnu millibili og örvaði samdrátt
á vöðvafrumum. Vegna þess hve ástand Svíans unga var
alvarlegt var ákveðið að reyna þetta tæki á honum og þeir
Áke Lunnvig skurðlæknir og Rune Elmqvist verkfræðingur
í Gautaborg leiddu rafþræði utan á hjartavöðva sjúklingsins
og síðan var tækið, sem var allt of stórt til að komast fyrir
undir húð sjúklingsins, tengt við rafleiðslurnar. Tækið
sendi síðan frá sér rafboð á sekúndu fresti, straumgjafinn
voru stórar rafhlöður og hjarta sjúklingsins sló nú reglulega
60 sinnum á mínútu en rafhlöðurnar þurfti að hlaða
vikuléga. Þetta var fyrsti gangráðurinn sem notaður var á
sjúklingi. Þessi sænski maður kom í heimsókn til Islands
og flutti erindi á Borgarspítalanum um það bil 35 árum
síðar og lýsti þar lífsreynslu sinni. Hann gekk þó á sínum
áttunda gangráði að því er mig minnir og var ennþá
fjallhress, ferðast um heiminn og lýsir þessari reynslu sinni.
Gangráður hjartans og leiðslukerfíð
Hjartslættinum er stjórnað af hinum eiginlega gangráði
sem staðsettur er í hægri gátt hjartans. Gangráðurinn er
samsettur af sérhæfðum taugafrumum sem hafa þann
eiginleika að gefa stöðugt frá sér stuttar rafbylgjur með litlu
millibili. Rafbylgjur þessar breiðast síðan í allar áttir út frá
gangráðinum, lrkt og gárur, þegar steini er kastað í lygnan
poll.
Rafbylgjurnar valda samdrætti í vöðvafrumum hjartans,
fyrst í gáttunum, síðan berast þær niður eftir sérhæfðu
leiðslukerfi hjartans og við það dragast vöðvafrumur
sleglanna saman, hjartað slær og dælir blóði um blóðrásina.
Ymis efni í líkamanum, svo sem adrenalín og taugaboð,
geta síðan haft áhrif á gangráðinn og hert á honum eða hægt
eftir þörfum líkamans. Gangráður hjartans getur bilað og
hefur það í för með sér hjartsláttartruflanir, oftast of hægan
hjartslátt, en einnig getur það valdið hægum og hröðum
hjartslætti til skiptis. Bilanir á gangráði hjartans aukast með
hækkandi aldri og geta þær átt sér stað án þess að um
nokkurn annan hjartasjúkdóm sé að ræða. Bilun á
leiðslukerfi á sér ýmsar orsakir og getur verið meðfæddur
galli en getur einnig komið við sjúkdóma, svo sem
kransæðastíflu og sjúkdóma í hjartavöðva. Ef leiðslukerfi
milli slegla og gátta bilar geta rafboðin ekki borist frá
Guðmundur Oddsson, yfirlœknir
20