Velferð - 01.12.1995, Qupperneq 21

gáttum til slegla jafnvel þó gangráður í gáttum starfi
eðlilega. Við það myndast svokallað hjartablokk, gáttirnar
slá á sínum eðlilega hraða að meðaltali 70 sinnum á mínútu
meðan sleglamir slá miklu hægar, allt niður í 20-30 sinnum
á mínútu. Blóðrásin verður því of hæg og blóðmagnið of
lítið til að sjá líffærunum fyrir nægilegu blóði. Það líffæri
sem verst þolir blóðskort er heilinn og einkenni sem koma
við of hæga blóðrás eru því fyrst og fremst frá heila og
miðtaugakerfi. Þessi einkenni eru magnleysi og þreyta við
minnstu áreynslu, svimi og yfirlið. I alvarlegustu tilfellum
veldur þessi blóðskortur í heila, heilaskemmdum og jafnvel
dauða. Gervigangráður er því mjög mikilvægt og oft
lífsnauðsynlegt tæki til að viðhalda eðlilegum hjartsláttar-
hraða og koma í veg fyrir ofangreind einkenni. Gang-
ráðurinn örvar einungis hjartavöðvafrumurnar til samdráttar
en hefur engin áhrif á samdráttarkraft þeirra. Hann gerir því
ekkert gagn við hjartabilun sem orsakast af minnkuðum
samdráttarkrafti í hjartavöðvanum t.d. eftir hjartadrep þar
sem hluti af vöðvafrumum hjartans hefur tapast og hjartað
getur því ekki dælt nægilega kröftuglega.
Gervigangráður
Nafnið gervigangráður er þýðing á enska orðinu artificial
pacemaker til aðgreiningar á eiginlegum gangráði hjartans
en yfirleitt er einungis notast við orðið gangráður í daglegu
máli.
Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan Larson fékk
fyrsta gangráðinn, 8. október 1958. Fyrstu gangráðarnir
voru stórir og klunnalegir og voru í þeim kvikasilfurs-
rafhlöður sem entust í allt að 18-20 mánuði. Þeim var oftast
komið fyrir undir húðinni á kviðnum svo að minna færi
fyrir þeim og síðan leidd rafleiðsla upp í hjartað og var hún
fest utan á hjartavöðvann. Síðar var farið að þræða raf-
leiðsluna í gegnum bláæð inn í hægri hluta hjartans í
skyggningu og var það mikil framför og gerði aðferðina
mun einfaldari. En mikilvægasta framförin í gerð gangráða
var þegar lithiumrafhlaðan leysti kvikasilfursrafhlöðuna af
hólmi sem orkugjafi. Hún er miklu endingarbetri og er
meðallíftími gangráða í dag á bilinu 8-12 ár. Þá er hún
miklu minni um sig og við það hafa gangráðarnir minnkað
mjög því stærstur hluti gangráðsins er orkugjafinn. I dag
vegur gangráður um 35 g og er ca. 4 x 5 cm í þvermál og
1/2 cm á þykkt. I grófum dráttum má skipta gangráðum í
þrjár tegundir, þ.e. einhólfa gangráður, tvíhólfa gangráður
og líffræðilegur gangráður sem getur ýmist verið ein- eða
tvíhólfa.
Einhólfa gangráður
Þessi gangráður er yfirleitt einfaldastur að gerð en er þó
langt frá því að vera einfalt tæki og er ótrúlega fjölvirkur.
Hann kallast einhólfa þar eð hann hefur einungis eina
rafleiðslu sem er þrædd í gegnum bláæð niður í hægra
slegil. Gegnum þessa rafleiðslu skynjar hann rafboð sem
koma frá eigin gangráði sjúklings og sendir einungis frá sér
rafstraum ef hjartsláttur sjúklings verður of hægur. Ef hraði
gangráðs er t.d. stilltur á 70 gerir hann ekkert fyrr en
hjartsláttur sjúklings fer niður fyrir þann hjartsláttarhraða en
þá sendir hann frá sér rafstraum sem síðan veldur samdrætti
í hjartavöðva. Hægt er að velja mismunandi hraða á
Stœrð gangráðarins er ca 4x5 cm íþvermál og hann vegur um
35 gr.
gangráðnum, venjulega frá 30 upp í 150 slög á mínútu allt
eftir því hvað hentar sjúklingnum. Þá er hægt að velja
mismunandi spennu og hægt er að láta gangráðinn mæla
minnstu spennu sem þarf til að örva hjartavöðvann og spara
þannig rafhlöðuna. Svo er hægt að gera margvíslegar aðrar
breytingar á gangráðnum og allt er þetta gert í gegnum
fjarstýringu. Einnig sendir gangráðurinn út margvíslegar
upplýsingar um ástand sitt s.s. hraða og spennu og einnig
hvenær rafhlaðan fer að gefa sig svo að maður hafi fyrirvara
til að skipta um gangráð.
Tvíhólfa gangráður
Þessi gangráður er allmiklu flóknari en sá fyrrnefndi. I
honum eru tveir straumgjafar og liggur önnur rafleiðslan í
hægri gátt og hin í hægri slegil og með því að örva fyrst
gáttina og síðan slegilinn líkir gangráðurinn nákvæmlega
eftir eðlilegum hjartslætti sjúklingsins. Þessi gangráður er
mun flóknari að allri gerð og nokkru erfiðara að koma
21